Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 44

[p. 35]

‘Het Toreke’ in Tienen
Een stedelijk museum voor de eigen regio
Staf Thomas

In zijn huidige vorm bestaat het stedelijk museum precies vijftien jaar. Hieraan gingen een aantal initiatieven vooraf die alle de zorg en de aandacht voor het plaatselijke patrimonium gemeen hadden. Vandaag wil ‘Het Toreke’ een centrum zijn voor het historisch, kunsthistorisch en volkskundig onderzoek van de regio.

De verschillende pogingen voor 1978

Tijdens het laatste decennium van vorige eeuw was er een aanwijsbare verhoogde belangstelling voor het lokale en artistieke patrimonium. Het stadsbestuur werd in 1892 voor de eerste maal geconfronteerd met vraagstukken rond het behoud van het eigen patrimonium. Aanleiding hiertoe was de overeenkomst die afgesloten werd met de Société Archéologique de Bruxelles met betrekking tot de archeologische opgravingen die zouden uitgevoerd worden in de tumuli van Grimde. De overeenkomt gold vooral het eigendomsrecht van de eventuele vondsten. De helft der voorwerpen, eigendom van de Brusselse vereniging, worden nu nog bewaard in de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis te Brussel. De stad verkocht op 27 september 1894 haar aandeel van het vondstmateriaal.

Het Tiense schepencollege bleek ondertussen meer interesse te hebben voor het ‘actuele’ kunstgebeuren. Burgemeester Victor Beauduin gaf in de gemeenteraad van 5 oktober 1896 te kennen dat jaarlijks kredieten zouden worden voorzien voor de aankoop van schilderijen. Als eerste werk werd een groot doek van Alfred Verwee, ‘La Saulaie’, aangekocht.

In de daarop volgende jaren werd het aanwervingsbeleid noodgedwongen bijgestuurd. Aanleiding daartoe waren de talrijke oude voorwerpen die aan het licht kwamen tijdens de graafwerken voor de aanleg van een rioleringsnet. Vandaar dat de raadsleden op 19 september 1898 hun toestemming hechtten aan het voorstel om naast een schilderijenafdeling, ook een sectie oude voorwerpen toe te voegen aan het museum. Een twaalf bladzijden tellende ‘Inventaire des objets appartenant au musée communal’ werd in 1900 gepubliceerd. Het museumbezit werd onderverdeeld in vier secties: gravures, foto's en plannen; schilderijen; oude voorwerpen; munten, penningen en medailles.

Het laaiend museumvuur doofde zeer snel. Na 1910 werden geen vermeldingen meer genoteerd van een stedelijk museum in de officiële stadsrapporten.

Na de gemeenteraadsverkiezingen van 1938, werd nog in de installatieraad van 9 januari 1939 een museumcommissie samengesteld. Reeds op 4 juni van datzelfde jaar werd, vooral onder de bezieling van stadsarchivaris Jan Wauters en van schepen Edgar Rowie een ‘Folkloristisch en Oudheidkundig Museum’ geopend in de voormalige kapel van het Weeshuis. Gewijzigde museale opvattingen gaven aanleiding tot de oprichting van totaal nieuwe afdelingen in het museum: aardkunde, flora, vruchten- en moesteelt, dierkunde, industrie en heemkunde. De schilderijen, die de kern vormden van het allereerste museum, bleven in het stadhuis hangen.

Een lang leven zou dit museum niet beschoren zijn. Door bombardementen van het stedelijk gasthuis op 25 mei 1944, diende het museum in allerhaast ontruimd te worden. Het moest door de Gasthuiszusters immers in gebruik genomen worden. Op geïmproviseerde wijze werd de museuminboedel ingepakt en her en der ondergebracht in de verschillende stadsgebouwen.

De opvolger van Jan Wauters, Paul Dewalhens, kreeg in 1953 ook de zorg toegewezen over het stedelijk kunstpatrimonium. Hij noemde zichzelf ‘un conservateur sans musée’. Ondanks verschillende, goed uitgebouwde en realistische projecten, zou P. Dewalhens er nooit in slagen om zijn ‘Heemkundig Centrum van Tienen’ voor het publiek open te stellen.

‘Het Toreke’: een stedelijk museum en archief

In het centrum van de stad, langsheen de Grote Markt werd op 1 oktober 1848 de nieuwe stadsgevangenis, het Toreke, in gebruik genomen. Wellicht zal niemand er toen aan hebben durven denken, dat honderddertig jaar later hierin het stedelijk museum ondergebracht zou worden.

In 1975 kreeg het verlaten, maar inmiddels beschermde gebouw, een nieuwe bestemming. Na een grondige restauratie zou het Toreke dienst doen als museum en ook als ruimte voor tijdelijke tentoonstellingen. Aan de opening van het museum ging een grondige inventarisatie van het bewaarde patrimonium vooraf. Het resultaat hiervan was ronduit ontnuchterend. Het bleek onmogelijk om uit de negenhonderd vierenvijftig inventarisnummers een samenhangend ensemble voor tentoonstelling te selecteren. Daarom werd bij Tiense verenigingen en kerkfabrieken uitgekeken naar mogelijke bruiklenen. De omvangrijkste bruikleengave kwam van de paters dominicanen. Na de alles vernietigende brand van hun kerk - tevens voormalige begijnhofkerk - verlieten de paters de stad en hun priorij. Als teken van goodwill ten overstaan van de Tiense bevolking, gaven zij alle voorwerpen waarvan de

Vooraanzicht op ‘Het Toreke’.

[p. 36]

Benedenzaal in het museum met Gallo-Romeinse verzameling.

herkomst duidelijk verwees naar het oude begijnhof, in permanente bruikleen aan het museum.

Op 15 juni 1978 opende het museum zijn deuren voor het publiek. Noodgedwongen was het beperkt oude stadsarchief ook ondergebracht in ‘het Toreke’.

Van bij de aanvang werd beleidsmatig geopteerd voor een dynamische museale aanpak. Deze had enerzijds aandacht voor de uitbreiding van het eigen patrimonium. Dit gebeurde door de organisatie van archeologische opgravingen, waarbij de studie van de Gallo-Romeinse nederzetting centraal stond. Bovendien konden twee belangrijke verzamelingen aangekocht worden: een textielverzameling bestaande uit tweeënzeventig ornamenten en een grote collectie handwerktuigen van inmiddels verdwenen ambachten uit de stad. Anderzijds werd een tentoonstellingscircuit uitgebouwd dat oog had voor een drietal elementen. Allereerst zouden Tiense kunstenaars de kans krijgen, om bij gebrek aan galerijen in de stad, in optimale omstandigheden te exposeren. Ten tweede zouden kunstenaars uitgenodigd worden van wie het werk representatief was voor de, toen, actuele kunsttendensen. Ten slotte zou het museum zelf een aantal historische tentoonstellingen opbouwen die een aspect van het Tiense verleden illustreerden. Het toenemend personeelsbestand, de succesrijke educatieve museumwerking, het groeiend aantal voorwerpen, de archiefwerking en de infrastructurele beperkingen hebben een bijsturing van het oorspronkelijk museumbeleid onontbeerlijk gemaakt.

‘Het Toreke’: een stedelijk museum, archief en documentatiecentrum voor het Hageland

In 1992 werd aan de pers een uitvoerig beleidsdocument voorgesteld voor ‘het Toreke’. Uitgaande van de centrumfuncties die de stad vervult naar de omgeving toe, werden de basisopdrachten van het museum en archief opnieuw beschreven. Hierbij werd door het schepencollege de vaste wil geponeerd om te fungeren als een regionaal centrum. Zowel op het vlak van het bewaren, als het verzamelen, bestuderen en tentoonstellen - de vier basisopdrachten van het museum - werd een duidelijke toekomstvisie vooropgesteld. Wij hoeven hier niet te ontkennen dat een aantal fundamentele gegevens ontleend werden aan het Nederlandse Deltaplan voor cultuurbehoud. Bij het verschijnen van deze bijdrage zullen trouwens de eerste concrete stappen gezet zijn in de realisatie van een Hagelands inventarisatieproject.

Het stadsarchief, dat aanvankelijk in het museum was ondergebracht, heeft thans een eigen, aangepaste huisvesting. Bovendien werd sedert juni 1992 het oude stadsarchief, bewaard in het Algemeen Rijksarchief in Brussel, gedeponeerd in Tienen. In een goed uitgeruste leeszaal, kunnen een groeiend aantal vorsers terecht met alle vragen in verband met verschillende aspecten van de geschiedenis van Tienen en omgeving. Traag maar zeker groeit ‘Het Toreke’ uit tot een niet meer weg te cijferen centrum voor de studie van het historisch patrimonium van de stad en haar ommeland. Op deze wijze zal het museum, anders dan de grote nationale instellingen, zijn onmisbare plaats binnen de gemeenschap bevechten.

Stedelijk Museum, Archief en Dokumentatiecentrum ‘Het Toreke’
Grote Markt 4 - 3300 Tienen
Tel.: [phone] - 81.99.97
Toegankelijk:
- elke werkdag van 8.30 tot 12.30 uur en van 13.30 tot 17 uur.
- vanaf Pasen tot het weekeinde voor Kerstmis, ook op zaterdag, zon- en feestdag van 14 tot 18 uur.