Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 44

[p. 33]

Ernest Claesmuseum in Zichem-Scherpenheuvel
Edith Oeyen

Het ontstaan

Zichem klinkt zeker bij zeer veel Vlamingen bekend in de oren. De aanleiding daartoe is wellicht het alom gekende boek ‘De Witte van Zichem’ van Ernest Claes.

Aan de Ernest Claesstraat staat nu ook het Ernest Claesmuseum te kijk. Oorspronkelijk was het een typisch Kempische langgevelhoeve, die door vader Claes omstreeks 1865 zelf gebouwd werd op de Worp, een gehucht tussen Zichem en Averbode. Deze langgevelhoeve werd reeds in baksteen opgetrokken, dit in sterk contrast met de lemen huisjes van die tijd. In deze hoeve werd Ernest Claes op 24 oktober 1885, als zevende kind van negen kinderen, geboren. Na studie in Herentals en aan de Universiteit in Leuven, die hij dankzij de abdij kon verwezenlijken, kan hij promoveren tot doctor in de Germaanse filologie.

Tot in 1925 bleef dit geboortehuis van Claes bewoond door zijn moeder. Na haar dood waren Philomeen Claes en echtgenoot Pol Taels de bewoners. In het jaar 1966 kreeg Ernest een

Woonkamer met oude wieg bij de haard.

briefje van zijn nicht Rosa de Ceulaer-Taels uit Zichem, dat het ouderlijk huis op de Worp verkocht zou worden. Ernest was erg aangedaan en zou indien hij jonger was geweest, zelf het huis gekocht hebben. Hij bemiddelt nog bij provincie- en gemeentebestuur, maar zonder enig resultaat. Op 18 april 1966 vond de openbare verkoop plaats. Er was weinig interesse om er een Ernest Claeshuis van te maken, tot Jan Van Hemelrijck het laatste bod deed. Het E. Claeshuis werd dan ook op 15 augustus 1966 voorlopig, en op 29 april 1967 officieel geopend, in aanwezigheid van Ernest Claes.

Jan Van Hemelrijck had meteen de bedoeling er een museum van te maken. Stallingen werden omgebouwd tot woonruimten. Het hoevetje werd ingericht met een authentiek 19de-eeuws interieur. Alles wat reeds verdeeld was, werd weer teruggehaald bij de zusters en broers Claes.

Van Hemelrijck was conservator tot in 1982. Tijdens zijn beheer hielden er vele kunstenaars tentoonstellingen.

In 1983 werd de hoeve aangekocht door de provincie Brabant, en vanaf 1993 wordt door de stad Scherpenheuvel het museum dagelijks opengesteld.

Indeling

Wanneer men het museum binnenkomt, merkt men meteen dat men in de woonkamer staat. Er is de grote haard waar het eten werd klaargemaakt. Dit zowel voor mens als voor dier. Men leefde en werkte er, bad er de rozenkrans en vertelde er avonden na elkaar. De kamer ademt herinneringen. In de hoek staat een bezem van gedroogd riet. De oude houten wieg bij de haard is kenmerkend voor die tijd. In de haard een grote ketel aan de verstelhaak, boven deze haard de typische porseleinen borden met voorstellingen van Leopold II, Napoleon en Heiligen. Midden in de rij prijkt een groot rijstpapbord.

Links van de haard in een houdertje vindt men de ‘kwajongens’ die dienden om de pijp aan te steken, en die gemaakt werden van een harde grassoort die men op het hooiland aantrof. Rechtsboven de haard kan men de voorloper van de petroleumlamp zien ‘de snotneus of het peerke’, deze werd zo genoemd daar de olie langzaam fijntjes druppelde. Verder ziet men, de bedpan, de doofpot, de hennep, de varkensblazen, gebruikt als tabakszak.

Een typische 18de-eeuwse strijkpers staat tegen de muur, en als pronkstuk is er de appelhouten kast waarboven de oude klok hangt.

Bij het betreden van ‘de mooie kamer’ valt meteen de oude Leuvense kachel op. Een oude klokkekast met O.-L.-Vrouwebeeld van was, gezeten op een bankje staat op de kast. Het gastenboek prijkt op tafel en nodigt uit tot het plaatsen van een handtekening.

Verder belandt men in het archiefkamertje, vroeger de slaapkamer van de ouders Claes. Men vindt er een volledig overzicht van het oeuvre van de schrijver Claes; evenals heel wat foto's en andere voorwerpen die hem toebehoorden.

Voor velen is het wellicht een verrassing daar de publikaties van de echtgenote Claes, Stefhanie Vetter, te ontdekken.

In een glazen kast liggen: ‘de doodsbrief’, ‘het aandenkingsprentje’,

[p. 34]

De Leuvense kachel in de mooie kamer.

‘het huwelijksattest’, ‘de soldatenoproep’, ‘handschriften’ - en medailles allerhande van Claes van officier in de Leopoldsorde tot buitenlandse onderscheidingen - alsook vele attributen, waarop E. Claes afgedrukt staat, zoals bierviltjes, sigarebandjes, bierpotten e.a. Zijn gehele levensloop wordt er tentoongesteld.

Terug in de woonkamer merken we de stamboom Claes. Verder naar achteren treft men ‘De voute’ of ‘De kelderkamer’. Deze geeft een volledig beeld uit de jeugd van Claes - hier sliep hij met zijn broer -: een houten bed, een kist, een spinnewiel, een commode, een tuba, een paternoster tegen de wand en enkele heiligenbeelden. De griespot is het bekijken waard. Deze pot werd gevuld met asse van de haard om vrouwen te verwarmen bij het melken van de koeien: de pot werd dan onder de rokken geschoven. Daarna heeft men uitzicht op de keuken, waar de koperen weegschaal en het ruiten tafelkleed in het oog springen.

In ‘de achterkamer’ bevindt zich de bakoven, wat in tegenstelling is met de plaats ervan in vele boerderijen uit die tijd. Meestal stond deze oven apart op het erf. Boven een kast hangt een stroschilderij met de tekst van St.-Paulus over de liefde. Dit schilderij werd gemaakt van goed geselecteerde haverhalmen, die men zorgvuldig knipte en plakte. Ook elders in het museum vindt men stroschilderijen. Een zeer mooi exemplaar hangt boven de Leuvense stoof. Meermaals ziet men de alom gekende spreuk ‘God ziet mij, hier vloekt men niet’.

Het hele museum door hangen schilderijen of pentekeningen: o.a. een gravure met daarop de verovering van de stad Zichem (Sichenen) in 1578 door Alexander Farnese, een potloodschets van Gustave van de Woestijne van Hugo Verriest, en een schilderij met waterverftekening van Kiki (of zoon Eric Claes). Eveneens ziet men een foto van Koning Boudewijn op bezoek op 21 september 1985, ter gelegenheid van 100 jaar Ernest Claes.

Bezoekers over de vloer

Meer dan honderdduizend bezoekers hebben het geboortehuis van Claes tot één van de meest bezochte musea van het Vlaamse land gemaakt.

Een groot aantal bezoekers verblijft er tussen de 10 minuten en een uur. Soms zijn er echt literair geïnteresseerden, dan weer andere, maar toch willen allen het huis van Ernest Claes gezien hebben.

Geregeld komen er - meestal voor scholen - georganiseerde bezoeken. Vanaf 1993 heeft het museum meer schoolgericht gewerkt en is de belangstelling gegroeid. De interesse is afhankelijk van de voorbereiding die de leerkracht eraan besteed heeft. Sommige leerkrachten hebben de kinderen uitgebreid verteld over ‘De Witte van Zichem’. Er zijn ook kinderen die de film gezien hebben. Daardoor maken de kinderen meestal op een aangename wijze kennis met het werk en het museum van Ernest Claes.

De toekomst

Volgend jaar wordt er een speciale verjaardag gevierd. Het zal dan 75 jaar geleden zijn dat ‘De Witte’ werd uitgegeven.

Naar aanleiding daarvan zullen alle drukken (125), vertalingen en het beeldmateriaal uit verfilmingen van Claes' grote werk worden tentoongesteld.

Voor de heraanleg van de tuin is een groot bedrag voorzien. Het eerste deel dat dicht bij het pand aansluit, wordt het oude boerenerf. Daarna komt de boomgaard, waar vooral hoogstammige fruitbomen worden geplant, evenals een moestuin. In het achterste deel komt een verzameling miniatuur-biotopen en kruidentuintjes.

Een folder met wat achtergrondinformatie over het ontstaan is welkom. Die zal zeker door velen aangeschaft worden.

Ernest Claesmuseum
Informatie: V.V.V.
Ernest Claesstraat 152, Zichem
Tel.: [phone]
Het museum is geopend op: dinsdag, woensdag, donderdag en vrijdag van 10 tot 12 u. en van 13 tot 16 u. Op zondag van 13 tot 16 u.