Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 44

[p. 13]

Zuidwestbrabants Museum in Halle
Gaston Renson

Het moet zowat 36 jaar geleden zijn - in 1958 - dat Dr. René Borremans begon met allerlei landbouwalaam en andere oude objecten te verzamelen. Samen met schrijver dezes wilde hij een heemkundig museum in Halle stichten, dat in zijn uitbouw de hele regio zou bestrijken.

Op 24 oktober 1978 werd een Raad van Bestuur samengesteld en werden statuten geredigeerd. En na drie jaar wachten op een geschikte infrastructuur kon op 11 december 1981 het museum in de mooie 17de-eeuwse zolder van het oud-Jezuïetencollege, gelegen achter de basiliek, plechtig worden geopend.

De V.Z.W. had tot doel: het inrichten van een archief, een gespecialiseerde bibliotheek, een cartografisch archief, het opstellen van een inventaris van monumenten en landschappen, en het oprichten van het eigenlijke museum en een jaarlijkse tijdelijke tentoonstelling. En na 13 jaar is dit doel grotendeels gerealiseerd. Het museum biedt voor ‘elck wat wils’, d.w.z. een wandeling in het verleden, van de steentijd tot het heden.

Vondsten uit de prehistorie getuigen van de bewoning in de streek sedert circa 40.000 jaar. Kaarten tonen ons de vindplaatsen van de gevonden artefacten. Naast enkele midden- en laat-paleolithische voorwerpen zijn het meso- en het neolithicum beter vertegenwoordigd: mikrolieten, bijlen, boren, lemmers en pijlpunten kwamen op de Kesterheide, in de streek van Pepingen, in Gooik en in het gebied Hallerbos-Zoniënwoud aan het licht. Op de Kesterheide werd een nederzetting uit het IJzertijdperk blootgelegd (250-50 v.Chr.). Naast deze vondsten is er ook een reconstructie van een rechtopstaand drieschachtsweefgetouw, dat demonstreert hoe in de voorhistorische tijden weefsels met wol werden vervaardigd. Het gebaar van de weefster toont aan dat zij de inslagdraad met behulp van het zwaard gaat vastzetten. Zij draagt een kookvormig gewaad, dat op elke schouder met een fibula (veiligheidsspeld) is vastgemaakt. De wollen gordel is gevlochten. Het kleed is een kopie van het gewaad ontdekt in het Huldreveen (Denemarken). De sandalen zijn uit één stuk leder vervaardigd en door de insnijdingen aan de voorkant is een veter getrokken. Dit type van schoenen werd door mannen en vrouwen van de bronstijd tot in de vroege middeleeuwen in onze gewesten gedragen.

Van de Romeinse periode bezit het museum keramiek afkomstig van de vicus van Kester, gelegen op het kruispunt van de weg Bavai-Asse en van een west-oost-lopende weg, waarvan het traject nog niet nauwkeurig is gekend. Eén van de twee villa's van Gooik bezat hypocaustbuizen. De ontdekking van een atelier voor het vervaardigen van slijpstenen in Buizingen leverde voorwerpen die het compleet vervaardigingsproces tonen.

Spijtig dat het museum geen relicten heeft van de Merovingische periode, hoewel Halle en Lennik toen centra van belangrijke domeinen waren. Van de post-Karolingische periode is een belangrijk stuk bewaard, nl. een houten grafzerk met skeletresten, afkomstig van de vroegere Sint-Jan-Baptistkerk in Huizingen, en, na C14-onderzoek, ca. 950 gedateerd. In 1967 werden de grondvesten van deze kerk onder de berm van de autosnelweg Brussel-Parijs bedolven en t.a.v. opgravingen vond men in het oorspronkelijk grafveld deze houten grafzerk, vervaardigd uit één eiken stam. Tijdens de opgraving in de Klinkaert in Halle, werd in de oorspronkelijke begraafplaats van de basiliek een kinderskelet ontdekt, dat van vóór de 12de eeuw dateert. Het zal binnenkort een plaats in het museum krijgen.

Wat de feodale periode betreft, zijn er vondsten te zien uit het opgegraven mottekasteel in Bever (ca. 1100). De late middeleeuwen zijn vertegenwoordigd door produkten uit de pottenbakkerij, ontdekt in Lennik (einde 13de eeuw), alsook door vondsten uit Halle-centrum en uit de burcht in Lembeek.

De keramiek uit Lennik kan, op grond van de aangewende techniek in twee hoofdgroepen worden ingedeeld, nl. het blauwgrijs reducerend gebakken en het rood oxyderend gebakken aardewerk. Het zijn schenk- en drinkkannen evenals konische en halfsferische drinkbekers en geglazuurde schalen. Deze produkten waren voor de uitvoer bestemd.

De geschiedenis van de O.-L.-Vrouw-van-Halle-bedevaart (sedert 1267 troont de Zwarte Madonna in de basiliek), die vooral sedert de Bourgondische periode bloeide, is door documenten geïllustreerd. Zo bijv. is er een boekje van Justus Lipsius ‘Diva Virgo Hallensis’, gedrukt bij Plantijn, Antwerpen 1605, exemplaar dat door Marnix Gijsen in New York in een antiquariaat werd gekocht, aan Jan Boon werd geschonken en via de familie van deze laatste in het museum terechtkwam.

Allerhande archiefstukken, penningen en zegels tonen aan hoe Halle als grensstad, behorend tot het graafschap Henegouwen, maar liggend aan de grens van het hertogdom Brabant, het toneel was van belegeringen en verwoestingen. Zo is er een reproduktie van het oudste Vlaamse document over Halle (1358). Het origineel berust in het stadsarchief van Aken. Op 6 december 1358 schreven de baljuw, schepenen, burgemeesters en de ‘Raet ghemeyne van der stede van Haale’ naar de Hoge Raad van de Landvrede in het H. Roomse Rijk om te protesteren tegen het feit dat Halse burgers Jan Tsants en Peter Smulders bij hun terugkeer van de ‘Frankfurter Messe’, op de weg tussen Keulen en Aken werden overvallen en beroofd.

Een maquette toont hoe de stad eruitzag rond 1650, met haar vier poorten, nl. de Brusselpoort, de Bospoort, de Bergenpoort en de St.-Katharinapoort, wallen, grachten en burcht. Deze toestand had sedert het einde van de middeleeuwen relatief weinig wijzigingen ondergaan.

De stedelijke instellingen komen eveneens aan bod, o.m. de drie eden, nl. de voegboogschutters (vermeld in 1368), met St.-Joris als patroon, de handboogschutters (vermeld in 1389), met St.-Sebastiaan en de haakbusschutters of kolveniers, met St.-Kristoffel. Drie houten beelden uit de 16de en 17de eeuw illustreren dit. Een grote houten archiefkist met ijzerbeslag (17de eeuw?) herinnert aan het vroegere stadsbestuur.

Pentekeningen, portretten, o.a. dit van Olivier van den Tym-

[p. 14]

pel, plakbrieven, kaarten, lichten ons in omtrent de belegeringen van Halle in 1489 en 1580, evenals een uitzonderlijke gebeurtenis, nl. de inbezitneming van Halle in 1655 door Philippe-François, heer van Arenberg.

Brieven, oorkonden en affiches belichten de Oostenrijkse periode en de Franse bezetting. Een tinnen kelk, ciborie en pateen komen uit de ‘Beloken Tijd’, toen de onbeëdigde priesters in schuur en stal de H. Mis opdroegen.

Binnenlandse paspoorten en verlofpassen, enz. werpen een licht op de nationale militie en de burgerwacht (schutterij) gedurende de Hollandse periode.

De eerste decennia van onafhankelijk België zijn door documenten en voorwerpen uit onze streek geïllustreerd: bestuur, onderwijs, burgerwacht, infrastructuur, nijverheid. De aandacht gaat in het bijzonder naar de produkten uit de beroemde faïencefabriek ‘Arnould, Daboust en Cie’, die in 1838 in Buizingen werd gesticht. In een studie ‘La Céramique bruxelloise’ (1946) stelt J. Helbig voorop dat het Hals porselein tot de grote familie van het Brussels porselein mag worden gerekend.

Lokale personaliteiten worden voorgesteld door portretten, o.a. Adriaan-Frans Servais (1807-1866), cello-solo van koning Leopold I, Mgr. Peter-Jozef Sencie (1865-1941), organisator van de Vlaamse leergangen in Leuven; Andreas Michiels (1871-1931), pastoor-deken in Halle, die gedurende vele jaren zijn stempel drukte op het religieuze en artistieke leven in Halle; Louis Thevenet (1874-1930), de post-impressionistische en intimistische schilder; Jan-Filip Boon (1898-1960), directeur-generaal van het Belgisch Nationaal Instituut voor Radio-Omroep; een speciale vitrine is gewijd aan documenten en voorwerpen in verband met Hendrik Conscience (1812-1883), schrijver die geregeld in Halle vertoefde bij zijn dochter Marie-Sébastienne en haar man, schrijver Gentiel Antheunis (1840-1907).

Het traditionele volksleven vóór de eerste wereldoorlog wordt aan de hand van een reconstructie van een bescheiden interieur uitgebeeld. Hiernaast vindt men gereedschap voor het broodbakken, de vleesbereiding en een werkplaats van een dorpswever met weefgetouw, gereedschap voor het bereiden van het vlas en spinnewielen.

De aspecten van de traditionele landbouw komen eveneens aan bod, alsook de zuivel- en kaasprodukten, die een bijzondere plaats in de Zennevallei innamen.

Ook de ambachten worden belicht: schrijnwerkerij, houtdraaien, klompenmakerij, wagenmakerij, kuiperij, bezembinderij. Dit laatste ambacht was typisch voor onze streek, en vooral rond de bossen gevestigd, o.a. in St.-Genesius-Rode. De klompenmakerij, met werkplaats, waarin ezel, kortzaag, maten, kliefblok, kliefmes, kliefhamer, kapblok, kapmes, dissel, snijbank, snijmessen, voorboren, hoolboren, zoolmessen, enz. alsook klompentypes uit de streek, maakt iedereen wegwijs in dit ambacht, dat in de 19de eeuw in onze regio bloeide. Een van de belangrijkste ambachten in Halle was het mandenmakersambacht met St.-Paulus als patroon. In de afdeling ‘geschiedenis’ treft men een langwerpig mandje met deksel in fijn scheenwerk uit 1684 aan, een langwerpig korfje met twee deksels en hengsel, een achthoekige naaidoos met deksel en in vier vakken ingedeeld. Deze voorwerpen tonen het meesterschap van de vaklui. In de afdeling ‘volksleven’ treft men een bijna complete verzameling van produkten van de laatste mandenmakers uit de streek. Om deze afdeling te sluiten worden werktuigen uit de brood, pastei en suikerwaren en uit de brouwerij getoond.

Als overgang naar de afdeling ‘volksdevotie’ ziet men een verzameling kant (17de-19de eeuw) afkomstig uit de O.-L.-Vrouw-basiliek. Sommige stukken zijn giften van bedevaarders, andere werden vervaardigd door lokale kantwerksters. Naast de voorwerpen in verband met de religieuze praktijken, is een belangrijke afdeling gewijd aan de bedevaarten, voornamelijk de O.-L.-Vrouw-van-Halle-bedevaart, de St.-Veronus-cultus in Lembeek, met zijn soldanteprocessie en de St.-Leonardusbedevaart in Huizingen, waarvan een mooie collectie smeedijzeren ex-voto's is bewaard. Een aantal prachtige processievlaggen kan eveneens worden bewonderd, hieronder de vlag van O.-L.-Vrouw-van-Halle-broederschap van Namen (1863). Deze afdeling is afgesloten met een evocatie van het religieus volkstoneel ‘Mariaspel’, dat gedurende jaren, duizenden mensen aantrok.

Het laatste deel van het museum is gewijd aan het volksvermaak: volksspelen, kinderspelen, schuttersgilden, toneel, muziekmaatschappijen, koren.

Ieder jaar wordt een tijdelijke tentoonstelling gewijd aan recente aanwinsten of aan een of ander onderwerp.

Bovendien werd in Lembeek een filiaal, afhangend van het Zuidwestbrabants Museum, op 11 september 1993 geopend. De verzameling bestaat uit bidprenten, drukwerk, archief, fotomateriaal, voorwerpen. Een tweede filiaal zal eveneens in het oud-Stadhuis, op de Grote Markt in Halle, worden ingericht. Deze zal hoofdzakelijk aan het vroegere culturele en artistieke leven worden gewijd.

Het museum en zijn Lembeekse filiaal zijn ook in het bezit van een belangrijke verzameling drukwerken en grafische documenten die niet permanent kunnen worden tentoongesteld. Informatieve teksten, opstelling van catalogi, inrichting van nieuwe toonkasten, archeologische opgravingen, zijn de taken van de conservator en van zijn medewerkers. De steun van de stad Halle, de Vlaamse Gemeenschap en de ‘Vrienden van het Museum’, laten toe het museum didactisch verder uit te bouwen.

Het museum is gelegen in het Oud-Jezuïetencollege, Kard. Cardijnstraat 7, 1500 te Halle (rechts achter basiliek). Open: in april, september en oktober, elke zondag van 14 tot 18 u.; in mei, juni, juli en augustus, elke zaterdag en zondag van 10 tot 12 u. en 14 tot 17 u., eveneens op feestdagen, o.a. 21 juli. Tijdens de Open Monumentendag: van 10 tot 18 u.
Toegangsprijs: 40 fr. In groep van min. 30 personen: 20 fr. Kinderen (-12 j.): gratis.
Groepsbezoeken met gids:
contact opnemen met V.V.V-kantoor
Oud-Stadhuis
Grote Markt - 1500 Halle
Tel.: [phone]