Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 42

[p. 335]

De bicommunautaire instellingen
Hugo Weckx

Natuurlijk bestaan ze, de Brusselaars. Maar als men even wil diversifiëren, dan wordt het al wat moeilijker. Het onderscheid tussen Belgische en niet-Belgische Brusselaars kan vrij eenvoudig gemaakt worden: de eerste groep maakt een goede 70% van de bevolking uit, terwijl de tweede gegroeid is tot een kleine 30%. Maar wanneer het erop aankomt om de Nederlandstalige en de Franstalige Brusselaars te onderscheiden of te tellen, dan staat men voor een onmogelijke opgave. Officieel bestaan zij niet, de Nederlands- en de Franstalige Brusselaars; officieel zijn er alleen maar Brusselaars. Het grootste deel ervan praat Frans; een belangrijke minderheid spreekt Nederlands.

Wie wel officieel bestaan, zijn de instellingen, diensten en voorzieningen die zich door hun organisatie en aanbod richten naar de Vlaamse inwoners van Brussel en (verre) omgeving. Deze instellingen vallen onder de bevoegdheid van de Vlaamse Gemeenschap. Andere instellingen richten zich naar de Franssprekende Brusselaars en ressorteren derhalve onder de Franse Gemeenschap.

Een derde reeks instellingen en diensten - en dat is het overgrote gedeelte - richten zich naar alle Brusselaars, Nederlands- zowel als Franstalige. Dat zijn de bicommunautaire instellingen. Zij ressorteren onder de regelgeving en de bevoegdheid van de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie en haar uitvoerende macht, het Verenigd College.

Volledigheidshalve moet ik hier vermelden dat de bovenbedoelde instellingen zich in de sectoren van de welzijns- en gezondheidssfeer bewegen, en dus niet in de onderwijs- of de culturele wereld. De openbare instellingen, afhankelijk van Brusselse gemeenten of OCMW's, behoren per definitie, op grond van de taalwetgeving, tot de bicommunautaire sector. De privaatrechtelijke instellingen konden in 1989 vrij kiezen tussen ofwel de monocommunautaire (Vlaams of Frans) ofwel de bicommunautaire sector. Omdat deze keuze autonoom en in alle vrijheid kon gebeuren, is het onvermijdelijk dat deze keuze ook in de realiteit wordt beleefd. Dat betekent dat bijvoorbeeld de bicommunautaire instellingen in rechte en in feite ook toegankelijk moeten zijn voor de Vlamingen. Zowel inzake beheer, onthaal, verzorging als personeelsbezetting.

En wanneer de Vlaamse Gemeenschap dan een specifiek beleid inzake welzijns- en gezondheidsinstellingen voor Brussel wil voeren, dan moet zij ervan uitgaan dat alle bicommunautaire instellingen in het hoofdstedelijk gebied inderdaad op alle domeinen openstaan voor de Brusselse Vlamingen (want die zijn er, en met velen, ook al bestaan zij officieel niet...). Van dat reële bicommunautaire karakter, daarvan zou de Vlaamse Gemeenschap moeten kunnen uitgaan...

In de onderstaande tabel wordt het aantal Vlaamse, Franstalige en bicommunautaire (Bico) instellingen anno 1989 weergegeven.

		Vlaams	Frans	Bico	Totaal
-	Medisch-pedagogische instituten	1	35	36	72
-	Diensten voor gezins- en bejaardenzorg	1	7	21	29
-	Centra voor Maatschappelijk Werk	1	7	14	22
-	Prematrimoniale, matrimoniale en gezinsconsultatiecentra	3	14	4	21
-	Rusthuizen	3	99	242	344
-	Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg	7	19	5	31
-	Diensten voor Thuisverpleging	1	0	9	10
-	Ziekenhuizen	2	3	51	56
Totaal	absoluut relatief (in%)	19	184	382	585
		3,25	31,45	65,30	100

Cijfermatig ziet de toestand er voor de Vlamingen in en rond Brussel niet al te slecht uit: zij zouden in hun eigen taal terechtkunnen in tenminste 401 instellingen voor welzijns- en gezondheidszorg (de 19 Vlaamse plus de 382 bicommunautaire). Uit deze cijfers blijkt ook overduidelijk dat deze bicommunautaire instellingen onontbeerlijk zijn om de Vlamingen, veel meer nog dan de Franstaligen, aan hun trekken te laten komen inzake welzijns- en gezondheidszorg in de eigen taal. Dat is trouwens vanzelfsprekend. De bicommunautaire instellingen worden immers gesubsidieerd door de federale overheid en/of de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie, die op haar beurt een dotatie hiertoe ontvangt van de nationale regering.

Vermits 60% van alle belastingsgelden uit Vlaanderen afkomstig zijn, bestaat 60% van de subsidies aan de bicommunautaire instellingen uit Vlaamse gelden. Ook dit is een reden - of zou een reden moeten zijn - waarom de Vlamingen in hun eigen taal terecht moeten kunnen in al deze instellingen.

Maar daar wringt, in meerdere gevallen, het schoentje. Men moet maar eens bellen naar een bicommunautair rusthuis of ziekenhuis. De kans is reëel dat de telefonist(e) geen of onvoldoende Nederlands kent. Of men moet eens langsgaan aan het onthaal van een dergelijke instelling. De ‘Je ne comprends pas! Parlez-vous français?’-s, zijn nog lang niet uit alle vocabularia van de receptionisten geschrapt. Goed, dat zijn enkel vervelende aspecten, die terecht ergernis opwekken.

Maar wie dan als patiënt in zo'n bicommunautair ziekenhuis belandt, en er geen Nederlandstalige dokter of verplegende vindt, die is er erg aan toe. Het is in de eigen taal al zo moeilijk om over de gezondheidsperikelen te praten, om de pijn en de localisatie ervan juist te kunnen omschrijven. En als men dat dan moet doen in een vreemde taal, dan staat men eigenlijk voor een onmogelijke opgave: vanuit de sterke afhankelijkheidspositie, die de patiënt per definitie ten aanzien van een geneesheer heeft, kan hij zich geenszins exact uitdrukken in een andere taal dan de zijne. Ook voor de dokter en de verplegende moet het bijna uitgesloten zijn om de juiste

[p. 336]

diagnose te bepalen en de nodige verzorging te verstrekken op basis van informatie die zij niet of slechts gedeeltelijk begrijpen. Ik geloof niet dat vandaag nog kan gebeuren wat in 1958 effectief geschiedde in een Brussels ziekenhuis: toen werd bij een Vlaamse volksvrouw een nier weggenomen terwijl zij enkel haar slechte tanden wilde laten trekken...

Het is dus overduidelijk dat om redenen van humanitaire aard de bicommunautaire instellingen echt bicommunautair moeten zijn of worden, in eerste instantie op het vlak van het onthalend en zorgenverstrekkend personeel, maar in de tweede plaats ook op het niveau van de personeelsbezetting en vooral van het beheer. Enkel een gezond tweetalig beheer zal er bestendig en bewust over waken dat de patiënten menswaardig en dus in de eigen taal behandeld en verzorgd worden. Er zijn ook redenen van een andere aard om echt bicommunautair te worden. Er zijn de wettelijke, tenminste voor de publiekrechtelijke instellingen en diensten waarop de taalwetgeving van toepassing is. Deze instellingen hadden geen keuze en moesten zich op basis van de wet tot de bicommunautaire sector bekennen: zij worden immers georganiseerd door een openbaar bestuur (gemeente, OCMW,...) dat per definitie aandacht moet besteden aan al zijn ingezetenen. En dat wetshalve moet doen in de taal van de gebruiker, ook al omdat alle inwoners - ongeacht hun taal - belastingen aan de gemeente betalen. Op een voor mij onverklaarbare wijze zijn de Brusselse gemeentebesturen en OCMW's er in de dertig jaar waarin de huidige taalwetgeving vigeert, nog altijd niet in geslaagd om deze elementaire menselijke, wettelijke en financiële principes in realiteit om te zetten. Om van deze vaststelling over te gaan tot een gefundeerd pleidooi voor een gewaarborgde aanwezigheid van Brusselse Vlamingen in de Brusselse gemeenteraden, schepencolleges, OCMW-raden en -besturen, is maar een kleine stap: alleen het echt tweetalig beheer betekent een waarborg voor een gelijke behandeling van alle patiënten. Waarmee ik dus duidelijk wil stellen dat de staatshervorming haar definitief eindpunt lang niet heeft bereikt.

Op de privaatrechtelijke bicommunautaire instellingen is de taalwetgeving niet toepasselijk. Toch hebben ook zij alle redenen om zich echt bicommunautair op te stellen en te gedragen. Er is niet alleen de subsidiëring door de federale overheid en/of de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie en derhalve met gelden die voor 60% afkomstig zijn uit Vlaanderen. Er is vooral de keuze die zij in 1989 op volledig autonome en vrije basis gemaakt hebben. Toen zij konden kiezen tussen de monocommunautaire sector, Vlaams of Frans, en de bicommunautaire sector hebben zij om wellicht verschillende redenen vrijwillig geopteerd voor een bicommunautair statuut. Of deze keuze nu ingegeven werd door een betere subsidiëring, door een soepelere normering of door andere argumenten, het doet er niet toe: zij kozen bicommunautair en zijn het aan zichzelf en hun keuze verplicht om zich ook bicommunautair te gedragen: toegankelijk voor iedereen op alle niveaus.

Ik kan best begrijpen dat de toestand moet evolueren, dat de betrokken instellingen, zowel de publiekrechtelijke als de privaatrechtelijke, de nodige tijd moeten krijgen om zich aan te passen, om zich te ontwikkelen tot echte bicommunautaire instellingen. Maar wanneer de openbare besturen er niet in slaagden om de door hen georganiseerde rust- en ziekenhuizen echt tweetalig te maken in een ‘overgangsperiode’ die nu al dertig jaar duurt, dan moet tenminste betwijfeld worden of de wil hiertoe wel aanwezig is. En waar overtuigingskracht en financiële maar vooral humanitaire argumenten niet helpen, daar moeten andere middelen aangewend worden, daar moeten financiële maatregelen worden gebruikt, daar moet aan de subsidiekraan gedraaid worden.

Hetzelfde geldt voor de private bicommunautaire instellingen die, zoals gezegd, in 1989 vrij voor deze sector hebben gekozen en derhalve de consequenties van hun keuze hebben aanvaard.

Het beperken of sluiten van de subsidiekraan is evenwel gemakkelijker gezegd dan gedaan. Zeker wanneer wij aan Vlaamse zijde in de eerste plaats humanitaire redenen inroepen om de betrokken instellingen echt bicommunautair te maken, lijkt het niet voor de hand te liggen om een eerder inhumane daad, namelijk het verminderen of het weigeren van

Zuster Leontine: palliatieve zorgen St.-Jansziekenhuis, Brussel (Foto: P. Van Den Abeele)

[p. 337]

toelagen, te gebruiken om een volledig humane situatie te bereiken waarin de beide grote taalgemeenschappen in ons land en in onze hoofdstad volwaardig aan hun trekken komen. Of moeten wij ‘de vijand’ toch met zijn eigen wapens bestrijden?

Want over de wapens hiertoe beschikken de Brusselse Vlamingen: zij hebben de macht en de middelen, ook de financiële, om deze toestand grondig te wijzigen. De bicommunautaire instellingen en diensten ressorteren immers onder de bevoegdheid van de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie en van haar uitvoerende macht het Verenigd College. Welnu, dit Verenigd College is volledig taalparitair samengesteld. Het bestaat uit twee Nederlandstalige (de heren J. Chabert en R. Grijp) en twee Franstalige leden (de heren D. Gosuin en J.L. Thijs) en wordt voorgezeten door een ‘taalloze’ voorzitter (de heer C. Picqué), die de vergaderingen enkel leidt maar geen stem- of medebeslissingsrecht heeft. Eveneens met alleen maar raadgevende stem kunnen een Brussels lid van de Vlaamse regering (de heer H. Weckx) en van de Franse Gemeenschapsregering (de heer E. Tomas) de vergaderingen van het Verenigd College bijwonen. Paarsgewijs (telkens één N en één F) zijn de collegeleden bevoegd voor hetzij de bicommunautaire gezondheidsinstellingen hetzij de bicommunautaire welzijnsinstellingen en -diensten. Daarenboven werkt het Verenigd College volgens de principes van de collegialiteit en de consensus: de vier leden nemen alle beslissingen gemeenschappelijk en ieder van hen staat achter elk genomen besluit. Ook in de bicommunautaire sector kan Brussel dus niet meer zonder of tegen de Vlamingen bestuurd of gesubsidieerd worden. Op voorwaarde natuurlijk dat deze in een geest van bewuste en doelgerichte geleidelijkheid ook efficiënt en effectief gebruik maken van de hen toegewezen macht en middelen.

Zo lijkt het voor de hand te liggen dat nieuwe erkenningen en subsidiëringen in de bicommunautaire sector er nooit zouden mogen komen, indien de betrokken instellingen niet alle waarborgen bieden om echt bicommunautair te zijn en te blijven: hun beheer moet ook in de feiten taalparitair zijn en hun dienstverlening moet, ook inzake personeelssamenstelling in de verschillende functies, de toegankelijkheid van de zorgverstrekking waarborgen in de taal van de patiënt. Met deze minimale eisen wordt niemand geschaad, de instellingen niet en evenmin de beide grote gemeenschappen en hun leden: wanneer een nieuwe instelling op basis van deze criteria geen toegang krijgt tot de bicommunautaire sector, dan kan zij zich wenden tot hetzij de Vlaamse hetzij de Franse Gemeenschap om daar erkenning en subsidiëring te bekomen.

Dezelfde richting moet ingeslagen worden met de nu reeds erkende en gesubsidieerde instellingen: langzaam maar zeker moeten deze aangezet en zelfs genoodzaakt worden om echt bicommunautair te worden. Indien vriendelijkheid, overredingskracht en humane argumenten hier niet kunnen toe leiden, dan moeten - ultima ratio, zou ik zeggen - de financiële drukkingsmiddelen ingezet worden, dan moet inderdaad aan de subsidiekraan gedraaid worden.

Deze doelbewuste en misschien wel hard lijkende houding is van wezenlijk belang voor een humane zorgenverstrekking in de taal van de patiënt; zij is onontbeerlijk voor de medebepaling van het beleid van de Vlaamse Gemeenschap voor Brussel inzake de persoonsgebonden aangelegenheden; zij is medebepalend voor de toekomst van de dienstverlening inzake welzijns- en gezondheidszorg in het Brussels Hoofdstedelijk gebied.

Binnen afzienbare tijd - dat lijkt mij onafwendbaar - zullen de financiële middelen van de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie ontoereikend worden om de totaliteit van de bicommunautaire sector te blijven subsidiëren. Haar belangrijkste bron van inkomsten is immers een dotatie van de federale overheid (2.381,7 miljoen in 1989) die jaarlijks wordt aangepast aan de index van de consumptieprijzen. Het is uitgesloten dat deze dotatie de toename van het aantal bicommunautaire instellingen en de stijging van hun personeels- en werkingskosten kan blijven opvangen. Op dat ogenblik zullen een aantal instellingen, en mettertijd wellicht alle privaatrechtelijke, zich voor een nieuwe keuze gesteld zien: overstappen naar ofwel de Vlaamse ofwel de Franstalige sector. Op dat ogenblik ook moeten deze instellingen zodanig geëvolueerd zijn in hun beheer en bestaffing, dat zij even vrij voor de Vlaamse Gemeenschap als voor de Franstalige kunnen kiezen.

Vandaag zou de Vlaamse Gemeenschap ervan moeten kunnen uitgaan dat haar leden in en rond de hoofdstad voldoende aan hun trekken komen in de 401 monocommunautaire Vlaamse en bicommunautaire Brusselse instellingen en diensten voor welzijns- en gezondheidszorg en dat zij derhalve geen inhaaloperatie terzake moet organiseren en financieren. De waarheid en de realiteit leren evenwel dat de situatie in zeer veel bicommunautaire instellingen alles behalve rooskleurig is voor de Vlamingen, die bij voorbeeld - dat blijkt uit een recente studie van de KUL en de ULB - in 57% van de gevallen naar het Frans moesten overschakelen om zich verstaanbaar te maken bij het personeel van de algemene ziekenhuizen. Als dat humane geneeskunde is...

Het wordt dus de hoogste tijd dat de bicommunautaire instellingen inzake gezondheids- en welzijnszorg echt bicommunautair worden of kleur bekennen en kiezen voor de ene of de andere gemeenschap. Niet alleen de Vlaamse leden van het Verenigd College moeten hiervoor instaan, maar ook hun Franstalige collega's die samen met hen verantwoordelijk zijn voor hoogwaardige en dus ook humane zorgenverstrekking. En dit laatste betekent ook: in de taal van de per definitie afhankelijke patiënt.

Op basis van de nieuwe situatie, die uit deze houding zal volgen, moet de Vlaamse Gemeenschap dan met kennis van zaken uitmaken in welke sectoren zij zal moeten investeren in Vlaamse instellingen en diensten inzake welzijns- en gezondheidszorg in het hoofdstedelijk gebied. Dan pas kan zij haar verantwoordelijkheid ten aanzien van de Vlamingen in Brussel en de rand volledig opnemen. Dan zal zij dat ook moeten doen.