Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 42

[p. 311]

Van Davidsfonds naar Rosas
Guido Fonteyn

De opdracht zag er deze keer eenvoudig genoeg uit. Maar iets over het Vlaams verenigingsleven in Brussel, iets over de hoegrootheid ervan, en ook over de hoedanigheid, enfin, gaan we vooruit of niet vooruit? Hoewel dit verzoek in meer academische termen werd geformuleerd door de kernredactie van Vlaanderen kwam het daar op neer.

Wie over de hoedanigheid van het verenigingsleven informatie wil verstrekken en een oordeel uitspreken, moet beginnen bij de hoegrootheid. Een vraag naar het aantal Vlaamse verenigingen in Brussel bij de Vlaamse Gemeenschapscommissie leverde ons in eerste instantie niets op. Er bestaat geen compleet repertorium van Vlaamse verenigingen in Brussel, laat staan dat het zou worden bijgehouden. Enkele dagen nadien had de computer van de Gemeenschapscommissie wonderen verricht (maar vooral de mensen die hem bedienden), en vijf reeksen van verenigingen geproduceerd: de sociaal-culturele verenigingen, amateuristische kunstbeoefening inbegrepen; de instellingen en verenigingen voor culturele uitstraling; verenigingen in de onderwijssector; de sector jeugd; de sector Derde Leeftijd. Wellicht zal op basis hiervan een algemeen repertorium worden samengesteld. De redactie van Vlaanderen ligt hieraan dus ten gronde. Wel moet meteen worden gezegd dat een dergelijk repertorium vroeger reeds een paar keer werd samengesteld, maar dat deze pogingen telkens weer in de onderste schuiven van bureaus of de schemerzone van een opslaggebied verzeilden. We vermelden nu de vijf reeksen verenigingen en instellingen in Brussel. We zeggen er nadrukkelijk bij dat de opsomming onvolledig is.

Vierentwintig drukbedrukte bladzijden omvatten de adressen van sociaal-culturele verenigingen, de amateuristische kunstbeoefening inbegrepen, à rato van 14 verenigingen per blad, behalve op blz. 16, waar maar 6 verenigingen waren opgenomen, of een totaal van 328 verenigingen in deze sector. In deze zeer uiteenlopende categorie staan bijvoorbeeld verenigingen van een oude generatie, zoals de Bond der Oostvlamingen, het Davidsfonds Anderlecht-Centraal, het Masereelfonds-Marollen, de KWB Jong Elsene, maar ook het Jets Leefmilieu, de Vinoteek Koekelberg, het Brussels Gemengd Koor, de Koninklijke Toneelvereniging De Zonnebloem.

De tweede reeks instellingen en verenigingen zijn deze in de sector culturele uitstraling, toestand per 5 maart 1993, gerangschikt in Kunsten, Historisch Erfgoed, Toerisme, Dienstverlening. De vijf bladzijden Kunsten omvatten 49 instellingen, zoals Ancienne Belgique, de Astoriaconcerten, het Brusselse Operettetheater, Los Cojones del Toro (de heer Arnaud Jacobs, Sint-Lambertusplaats 3, 1020 Brussel), Rosas, Decorte en &, de Kathedraalconcerten, de KVS, maar ook de Koninklijke Muntschouwburg en het Paleis van Schone Kunsten, waar de Vlamingen zich nu eindelijk ook thuisvoelen. De opname van deze twee instellingen in deze lijst kan worden betwist, voor wie strakke normen gaat hanteren.

Het Historisch Erfgoed is goed voor 4 verenigingen (Sint-Lukasarchief, Archief en Museum van het Vlaams Leven), het luik Toerisme omvat 5 verenigingen (Brussel Binnenste Buiten, Kristelijk Dienstbetoon voor Toerisme). Onder Dienstverlening

Minister Weckx bespreekt in het Archief en Museum van het Vlaams leven te Brussel het boek ‘Boeren de Vlamingen achteruit te Brussel?’ (Foto: Filip Frans van Cauwelaert)

staan het Contact- en Cultuurcentrum en de Dienst voor Cultuurpromotie. Het lijkt mij logisch onder deze noemer ook de 22 Gemeenschapscentra onder te brengen, die nog niet werden vermeld.

We tellen in de sector Culturele Verenigingen dus 82 adressen, en daar zijn belangrijke nieuwkomers bij. De tijd dat deze sector door de KVS werd gedragen is voorbij. Deze verheugende vaststelling is tegelijk ons besluit, dat we straks formuleren.

Ook de sector Onderwijs telt nieuwe verenigingen. Naast de bekende oudercomités schoten de Vriendenkringen uit de grond. De lijst omvat 32 verenigingen, en is vermoedelijk ver van volledig. Zo werd voor mijn gemeente Jette maar één Vriendenkring opgenomen, waar in werkelijkheid een tiental van deze kringen bestaan. Wellicht werden in de computer van de Vlaamse Gemeenschapscommissie alleen bij de Gemeenschapscentra aangesloten Vriendenkringen opgenomen. Wij stellen dat in de sector Onderwijs minstens 100 verenigingen bestaan, en onthouden dit getal. (Onthou ook dat de scholen, academies e.d. zelf niet worden vermeld; deze kunnen moeilijk als verenigingen worden beschouwd, al zijn zij bron van verenigingen).

De sector Jeugd lijkt aan een expansie bezig te zijn: wij tellen 123 jeugdbewegingen, jeugdgroepen en jeugdclubs allerhande. Naast de klassiekers 18 chirogroepen, 13 scoutsgroepen en

[p. 312]

het zeer goed uitgebouwde KAJ diverse nieuwe jeugdateliers en jeugdhuizen, maar slechts een paar verenigingen voor migranten (Straathoekwerking Luttrebrug). De bekende VZW ‘Foyer’ uit Molenbeek staat niet op de lijst, hoewel daar aan jeugdwerking wordt gedaan. Laat ons deze lacune naar de jonge migranten toe vaststellen, en het cijfer 123 respecteren.

De seniorenwerking kent een grote bloei, die wel zal overeenstemmen met het vergrijzen van de bevolking. Senioren groeperen zich ook meer, sneller en beter dan vroeger. In deze lijst werden 71 Vlaamse seniorenclubs, -academies en dergelijke opgenomen.

We zetten ons inventariswerk verder: 328 sociaal-culturele verenigingen, amateuristische kunstbeoefening inbegrepen, 80 verenigingen in de Culturele uitstraling, een honderdtal rond de scholen, 123 jeugdverenigingen van allerlei aard, 71 seniorenclubs, of een totaal van 704 verenigingen.

De lijst is onvolledig, zowel wat het aantal verenigingen per sector betreft als wat de sectoren zelf betreft. Dit is ook de mening van stafmedewerkers van de Gemeenschapscommissie. Zo ontbreken geheel de sportverenigingen, de politieke verenigingen, de pastorale verenigingen, de bibliotheken. Als wij weten dat bij een vorige poging tot inventarisering (1981) in de sportsector alleen al 151 verenigingen werden opgenomen, en dat alle Vlaamse politieke partijen in bijna alle Brusselse gemeenten over plaatselijke afdelingen beschikken, zitten we met deze twee erbij al meteen boven de duizend Vlaamse verenigingen in Brussel, en wellicht nog meer.

Cijfers

We zetten de berekeningen stop, anders belanden we helemaal in de Hollandse rekenkunde, die geen wetenschap was. We besluiten dat Brussel meer dan duizend Vlaamse verenigingen telt, en we vergelijken dit cijfer met vorige pogingen tot inventarisering.

Drie van die pogingen zijn mij bekend, plus twee pogingen aan Franstalige zijde om het aantal Franstalige verenigingen in Brussel te inventariseren.

Renaat Roels telde in 1967 in Brussel 497 plaatselijke en 117 agglomeratie-verenigingen: 614. Toen Roels, een van de grondleggers van het sociaal-culturele werk in Brussel, zijn studie in 1970 overdeed, vond hij 669 plaatselijke en 135 agglomeratie-verenigingen. In 1981 telden Vic Uyttebroeck en Renaat Doms namens APSKW (Agglomeratieraad voor het Plaatselijk Sociaal-Cultureel Werk) in hun inventaris 1.050 plaatselijke en 191 agglomeratie-verenigingen, of 1.241 verenigingen.

Aan Franstalige zijde telde de CRISP in opdracht van de Franstalige Cultuurcommissie 1600 verenigingen in 1975, en 1921 verenigingen in 1980. In een bespreking hiervan in de APSKW-inventaris van 1981 (Uyttebroeck-Doms) wordt opgemerkt dat de Franstaligen het begrip ‘vereniging’ zeer breed hadden geïnterpreteerd.

Basis

Een wetenschappelijk verantwoorde vergelijking opzetten tussen deze diverse inventarissen is niet doenbaar, omdat de gehanteerde criteria onderling tezeer verschillen. Met de hoge

[p. 313]

cijfers aan Vlaamse en Franstalige zijde uit 1980-81 moet omzichtig worden omgesprongen, omdat beide gemeenschappen in Brussel in een conflictsituatie leefden, en mekaar met de sterkte van hun troepen probeerden te overbluffen. Ik kan in de besluiten van deze bijdrage deze gegevens enkel als basis gebruiken voor een paar persoonlijke indrukken, die ook gevestigd zijn op de waarneming, in hoofde van mijn beroep, van onze doelgroep.

Mijn besluiten zijn kort.

In de eerste plaats moet men in Vlaanderen ophouden te zeuren over de overlevingskansen van de Vlamingen in Brussel. Deze zijn wellicht nooit eerder zo gunstig geweest. Het aantal verenigingen blijft op zijn minst stabiel in een periode (80-90) waarin ongeveer 10 procent van de Belgische bevolking vervangen werd door een niet-Belgische groep. Het Vlaams verenigingsleven in Brussel blijft een feit. Men zou een nieuwe, wetenschappelijk opgestelde inventaris - waar nood aan is - moeten kunnen leggen naast de inventaris van Vlaamse verenigingen in een Vlaamse stad van rond de tweehonderdduizend inwoners, Mechelen bijvoorbeeld - maar daar ben ik zelf bezig argumenten te zoeken om mijn bestaan als Vlaamse Brusselaar te verrechtvaardigen.

Mij lijkt de verschuiving van de belangstelling van het lokale vlak naar het geheel van de stad belangrijker, zeker omdat deze gepaard gaat met een verschuiving van de klassieke defensieve verenigingen naar instellingen die - om het in economische termen te zeggen - een produkt van een zeer hoge kwaliteit aanbieden aan de gehele bevolking van Brussel en omstreken.

Of: vroeger was de type-Vlaamse vereniging het Davidsfonds, liefst nog van Ukkel-Stalle of van Schaarbeek-Helmet. Zij bestaan nog, met al hun verdiensten uit de moeilijke tijden van vroeger. De type-Vlaams-Brusselse vereniging van vandaag is een al dan niet erkende instelling: Ancienne Belgique, Kaaitheater, Rosas, of de hele chaotische Beursgroep rond Jan Decorte, Marc Didden en Jos De Pauw. Men heeft in Vlaanderen nog niet voldoende de kracht van deze generatie kunstenaars ingezien, die de voedingsbodem van de grootstad gebruiken zoals hun Angelsaksische collega's dit doen in New York, Londen of Toronto. Niet het aantal van de Nederlandstaligen in Brussel is van belang, laat staan van hun verenigingen, maar hun zeggingskracht, en hun bijdrage tot het welzijn van Brussel, Vlaanderen en een stuk van de wereld daarbuiten. Wij zijn in Brussel al lang het defensieve ontgroeid, en staan Antwerpen als culturele hoofdstad naar de kroon.

Wat heeft Mechelen in de periode die wij hier behandelen de Vlaamse Gemeenschap aan kwaliteit aangeboden, en bij die notie rekenen wij een minister-president niet?