Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 42

[p. 306]

De Vlaams-Brusselse gemeenschap
Een algemeen beeld
Hugo Weckx

‘La francisation de Bruxelles est irréversible’. Dat verklaarde de heer Henri Simonet, toen een vooraanstaand PSB-voorman, op 3 november 1966 in de Kamer van Volksvertegenwoordigers.

Het zag er toen allesbehalve goed uit voor de Vlaams-Brusselse gemeenschap. Het Nederlandstalig basisonderwijs in de hoofdstad verloor van jaar tot jaar meer leerlingen: het leek in een vrije, niet meer te stuiten val. Het Vlaamse verenigingsleven in het hoofdstedelijk gebied werd vooral geschraagd door de gouwbonden van Antwerpenaars, Limburgers, Oost- en Westvlamingen en de Vlaamse amateurtoneelgezelschappen en Davidsfonds- en Willemsfondsafdelingen die het lokale verenigingsleven in stand hielden.

En wat de culturele uitstraling betreft, was er de KVS en het pas ontloken Brussels Kamertoneel (BKT)...

Aan Franstalige zijde zag het er zoveel beter uit.

Enkele uitzonderingen niet te na gesproken besteedden de Brusselse gemeentebesturen hun geld en energie aan het steunen van louter Franstalige initiatieven.

Rond dat tijdstip zag het FDF het levenslicht, een fransdolle en antivlaamse politieke partij die tot diep in de jaren zeventig steeds meer aan macht en invloed zou winnen. In haar francofilie vond zij vlug steun in de MPW en de Parti Wallon waardoor, zowel op het culturele als op het economische vlak, de ‘axe Bruxelles-Wallonie’ tot stand kwam.

De verkiezingen in 1971 van de Brusselse agglomeratieraad betekenden een groot succes voor het Rassemblement Bruxellois (RB), een kartel van FDF, Franstalige liberalen en onafhankelijken onder wie vele malafide-Vlamingen: het behaalde 42 van de 83 te begeven zetels. De bona fide-Vlamingen hadden 19 verkozenen.

De situatie vandaag is grotendeels anders. Niet dat het allemaal rozegeur en maneschijn is voor de Vlaams-Brusselse gemeenschap. Maar toch...

Momenteel, na de grondwetswijziging van 1988 en de oprichting van het Brusselse Hoofdstedelijk Gewest, kan gesteld worden dat Brussel niet meer zonder of tegen de Vlamingen kan bestuurd worden.

In het institutionele kluwen dat Brussel ogenschijnlijk is, zijn verschillende wettelijke maatregelen opgenomen die de Brusselse Vlamingen de nodige waarborgen geven.

Het klinkt misschien verwonderlijk maar de belangrijkste zou wel eens kunnen zijn dat de Vlaamse kandidaten inderdaad gegarandeerd Vlamingen zijn: onder meer een peterschap en de taal van de identiteitskaart moeten dit waarborgen.

Daarenboven is de Brusselse Hoofdstedelijke Regering quasitaalparitair samengesteld uit twee Nederlandstalige, twee Franstalige en één ‘taalloze, tweetalige Franstalige’ minister. Inzake gewestmateries kan de uitvoerende macht Brussel niet zonder of tegen de Brusselse Vlamingen besturen. Dit geldt des te meer omdat enerzijds alle ministers over gewaarborgde en gelijkwaardige bevoegdheidspakketten beschikken en omdat anderzijds de regering werkt en beslist volgens de procedure van de collegialiteit en de consensus. Dit betekent gewoon dat alle beslissingen gemeenschappelijk genomen worden en dat alle ministers het met de getroffen beslissingen eens moeten zijn.

Dezelfde regels gelden in het Verenigd College van de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie (GGC), dat de uitvoerende macht is van de zogenaamde bicommunautaire sector. Wellicht is voor de lezer(es) nu het ogenblik aangebroken om op pagina 335 de samenstelling en de bevoegdheden van de Brusselse Instellingen even te raadplegen. De GGC en de onder haar bevoegdheid ressorterende bicommunautaire instellingen zijn trouwens zo bijzonder en belangrijk, dat ik hen in een afzonderlijk artikel zal behandelen: het is immers niet altijd zo dat de macht en de zeggingskracht, waarover iemand beschikt, ook altijd even effectief en efficiënt gebruikt worden...

Waar in de uitvoerende macht de nodige waarborgen zijn ingeschreven voor de Brusselse Vlamingen, daar is dat niet per definitie waar in de samenstelling van de Brusselse Hoofdstedelijke Raad, die de wetgevende macht vormt inzake de gewestelijke materies en de facto ook inzake de bicommunautaire aangelegenheden.

Voor de verkiezingen van de Brusselse Hoofdstedelijke Raad geldt de verdedigbare stelling: één kiezer = één stem. Dit betekent automatisch dat, rekening houdend met het Belgisch kiessysteem, het aantal gekozenen op Franstalige lijsten gevoelig hoger ligt dan dat op Nederlandstalige lijsten: vandaag telt de 75-koppige Brusselse Hoofdstedelijke Raad 11 Vlaamse en 64 Franstalige leden. Goed, de wet bepaalt dat er een ‘alarmbelprocedure’ bestaat wanneer er conflicten kunnen rijzen tussen de beide grote gemeenschappen, maar...

Gezien de samenstelling van de Brusselse bevolking (30% zijn niet-Belgen, 20 à 25% zijn Nederlands- en de overige 45 à 50% zijn Franssprekende Belgen waardoor Brussel in feite een stad van minderheden geworden is), gezien de gemeenschappelijke belangen in het hoofdstedelijk gebied, gezien de uitdrukkelijke wil van de Nederlandstalige en Franstalige bewoners van het hoofdstedelijk gebied om hun stad weer bewoonbaar en leefbaar te maken zou het niet meer dan normaal zijn dat de Brusselse Vlamingen een gewaarborgd minimum aantal zetels in de Brusselse Hoofdstedelijke Raad toegekend wordt. Pas dan zullen Nederlands- en Franstalige Brusselaars samen de belangen van hun gewest behoorlijk kunnen behartigen, pas dan zullen zij op voet van gelijkheid kunnen opkomen voor een leefbare toekomst van Brussel. Omdat Brussel, dat ook de hoofdstad van de Vlaamse Gemeenschap is, daar alle belang bij heeft, betekent het Sint-Michielsakkoord ook voor Brussel niet het eindpunt van de staatshervorming.

Dezelfde redenering geldt voor de Verenigde Vergadering van de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie, die zich per definitie richt naar die instellingen en diensten die, hetzij om wettelijke redenen (openbare instellingen, zoals OCMW's), hetzij uit volledig vrije keuze, niet exclusief behoren tot één van de twee grote gemeenschappen in het hoofdstedelijk gebied.

Ook in de gemeenteraden en de daardoor verkozen OCMW-

[p. 307]

raden is, uitgezonderd mogelijk één lid van het schepencollege en één ‘waarnemer’ in de OCMW-raad, geen Vlaamse aanwezigheid gewaarborgd. Toch zouden de gemeenten en de OCMW's in Brussel daar beter van worden en is er dus nog een hele weg af te leggen!

Op het vlak van de gemeenschapsaangelegenheden (onderwijs, cultuur, welzijn en gezondheidszorg) ziet de situatie er nog beter uit.

In gemeenschappelijk overleg hebben de Vlamingen, de Brusselse zowel als de andere, wijselijk besloten om hun onderlinge banden te verstevigen, om hun onverbreekbare eenheid steeds nadrukkelijker te beklemtonen en te bewerkstelligen. In Brussel worden de Vlamingen er zich steeds meer bewust van dat zij Vlaanderen moreel en financieel nodig hebben om verdere groei- en bloeikansen te krijgen. In Vlaanderen groeit het bewustzijn dat Brussel steeds nadrukkelijker als hoofdstad van de Vlaamse Gemeenschap moet uitgespeeld worden, als onvervangbare toegangspoort van Vlaanderen naar de wereld en omgekeerd. Daarom wordt het in Vlaanderen ook steeds duidelijker dat de Vlaamse Brusselaars op hun juiste waarde moeten geschat worden en naar deze waarde moeten behandeld worden.

Omdat de Vlaamse Brusselaars en hun instellingen en diensten volwaardig deel uitmaken van de Vlaamse Gemeenschap, zijn de Vlaamse decreten en besluiten er even effectvol van toepassing. Maar Vlaanderen begint van langs om meer in te zien dat de situatie van de Vlamingen in Brussel geenszins te vergelijken is met de situatie van de Vlamingen in het Vlaamse landsgedeelte. Brussel is het enige tweetalig gebied in ons land; de meestal tweetalige Vlamingen hebben er de keuze tussen Nederlands- en Franstalige voorzieningen; in Brussel bestaat nog steeds verfransingsdruk bijvoorbeeld in de gezondheidssector.

Daarom ook besteedt Vlaanderen steeds meer aandacht aan Brussel en zijn Vlaamse ingezetenen, instellingen en diensten. In samenwerking en overleg met de Vlaamse Gemeenschapscommissie (VGC) bouwt de Vlaamse Gemeenschap in Brussel de nodige kwaliteitsvolle Vlaamse voorzieningen, die evenwaardig zijn aan deze in Vlaanderen en die daarenboven de concurrentie met de Franstalige voorzieningen moeten aankunnen. Dit heeft tot gevolg dat in decreten en besluiten geregeld specifieke bepalingen moeten opgenomen worden die aangepast zijn aan de Brusselse situatie. Wanneer straks het lokale jeugdbeleid en de daarbij horende subsidiegelden van de Vlaamse Gemeenschap zullen gedecentraliseerd worden naar de gemeentebesturen op basis van het aantal inwoners jonger dan 25 jaar, dan kan deze norm onmogelijk gelden voor Brussel: bij gebrek aan subnationaliteit kan niemand bepalen hoeveel jongere Vlamingen er in de hoofdstad leven. Derhalve zal het betrokken decreet als aangepaste maatregel in een voorafname in het subsidietotaal voorzien voor de Vlaamse Gemeenschapscommissie, zoals dit vroeger reeds gebeurde in het decreet op het gemeentelijk investeringsfonds en in het decreet op de kansarmoedeprojecten.

Vandaag schijnt een dergelijke aangepaste maatregel in vele beleidsdomeinen een bijna vanzelfsprekendheid. Vijf jaar geleden gold een dergelijke aanpak als een quasi-onmogelijkheid.

Het is inderdaad zo dat in Vlaanderen op een relatief korte tijd veel ten goede van Brussel is gekeerd. Er waren ook voldoende redenen voor. Mede dank zij de smaakmakende activiteiten van de NCC, de Nederlandse Cultuurcommissie die in 1989 met ruimere bevoegdheden werd ‘opgevolgd’ door de VGC, de Vlaamse Gemeenschapscommissie, had de Vlaams-Brusselse gemeenschap haar vitaliteit en levenskracht meer dan voldoende bewezen.

Vlaanderen reageerde hierop in 1988: toen werd voor het eerst een Vlaamse minister belast met de bevoegdheid inzake ‘Brusselse Aangelegenheden’. Wat toen voor velen een eretitel-zonder-meer leek, groeide uit tot een krachtig wapen van en voor de Brusselse Vlamingen: bij de terzake bevoegde minister werd het beleid van Vlaanderen ten aanzien van Brussel gecoördineerd. Bestendig worden alle Vlaamse ministers aangespoord om in hun beleid rekening te houden met de specificiteit van de Brusselse Vlamingen; voortdurend worden zij uitgenodigd om in decreten en besluiten aangepaste Brusselse maatregelen en normen op te nemen. Steeds meer gaan zij daarop in.

Na de staatshervorming van 1988-89 werden de banden tussen Vlaanderen en de dan opgerichte Vlaamse Gemeenschapscommissie van Brussel ook institutioneel vastgelegd. Om het bestendig overleg tussen Vlaanderen en de VGC te bevorderen en te waarborgen, maakt de Vlaamse minister belast met de Brusselse Aangelegenheden van rechtswege deel uit van het College van de GGC, met dien verstande dat hij er ‘slechts’ raadgevende stem heeft. In dezelfde gedachtengang woont hij, eveneens met raadgevende stem, de vergaderingen bij van het Verenigd College van de VGC: op die manier versterkt hij het Vlaamse standpunt bij beslissingen inzake de bicommunautaire instellingen. Mede onder zijn invloed kon de dotatie van de Vlaamse Gemeenschap aan de VGC - en deze dotatie is haar voornaamste bron van inkomsten - stijgen van 274,6 miljoen in 1988 tot 455 miljoen in 1994. Met deze dotatie kan de VGC typisch Brusselse accenten toevoegen aan de uitvoering van de Vlaamse regelgeving in het hoofdstedelijk gebied.

Blijft nu natuurlijk de vraag hoe de Brusselse Vlamingen aankijken tegen al deze elementen en hoe zij deze ervaren.

Het lijkt nogal duidelijk dat de gemiddelde Vlaming in Brussel zich goed voelt in zijn stad, veel beter dan één of twee decennia geleden. Hij voelt zich steeds meer gesteund door de Vlaamse overheid. Zelfs de meeste gemeentebesturen hebben hun ‘apathie’ ten aanzien van hun Vlaamse ingezetenen afgelegd: wie had zich twintig jaar geleden kunnen inbeelden dat het gemeentebestuur van Schaarbeek ooit een gemeentelijke Nederlandstalige bibliotheek zou openen erkend door de Vlaamse Gemeenschap? En toch is dat gebeurd, in maart 1993.

De Brusselse Vlamingen hebben ook een en ander om naar op te kijken, om fier over te zijn. Het Vlaamse Gewest is, wat men

[p. 308]

ook moge beweren, uitgegroeid tot het meest welvarende van ons land.

Een dergelijk identificatiegegeven betekent een hele ruggesteun, vooral wanneer niet-Nederlandstalige Brusselaars dat ook beginnen te merken en hun kinderen naar Vlaamse scholen in de hoofdstad sturen.

De successtory van het Nederlandstalig kleuter- en lager onderwijs is trouwens ook een reden tot fierheid bij de Brusselse Vlamingen: van een kwijnend aantal schooltjes ontpopte het zich tot een kwaliteitsvol onderwijs dat een steeds grotere aantrekkingskracht uitoefent ook op kinderen uit taalgemengde, Franstalige en anderstalige gezinnen. Over hun motieven kan men twisten, maar feit is en blijft dat deze kinderen en hun ouders niet langer uit de hoogte neerkijken op de Vlaamse cultuur- en opvoedingsgemeenschap, maar er steeds meer belangstelling en begrip voor opbrengen. Goed, voor de Nederlandstalige scholen stelt de aanvoer van niet-Nederlandstalige kinderen problemen inzake de kwaliteit van het verstrekte onderwijs. Maar problemen zijn er om opgelost te worden, met de nodige mensen en vooral met de onontbeerlijke didactische hulpmiddelen.

Dan is er het ruime culturele aanbod waarop de Brusselse Vlamingen prat kunnen gaan. Naast en in de gemeenschapscentra - zo worden de culturele centra in Brussel genoemd - in elke gemeente, kent het verenigingsleven voor alle leeftijdscategorieën een ongekende bloei. De podiumkunsten vieren er hoogtij. Het Festival van Vlaanderen-Brussel is een internationaal begrip geworden; heel Vlaanderen wil de hedendaagse populaire muziek leren kennen in de Ancienne Belgique; het Kaaitheater is een Europese trendsetter; uit de Beursschouwburg groeide de ‘Brabantse polderpop’ met onder meer Johan Verminnen en Raymond van het Groenewoud; Rosas en Ultima Vez veroverden de wereld met hun hedendaagse dansprodukties.

Er is veel waarover de Brusselse Vlamingen fier kunnen zijn; er is veel dat hen een hart onder de riem steekt.

Toch zijn er een paar elementen die hen verontrusten.

In de eerste plaats is dat de steun die zij verwachten van de Vlaamse pendelaars naar Brussel, steun die zij niet altijd krijgen. Zo'n 280.000 Vlamingen komen dagelijks naar Brussel om er te werken, te winkelen of te studeren. Velen onder hen, veel te veel van hen, menen nog altijd, om voor mij totaal onbegrijpelijke redenen, dat men in Brussel alleen in het Frans terecht kan in winkels, herbergen en warenhuizen. Dit is evenwel voltooid verleden tijd. In Brussel kan men ook in het Nederlands aan zijn trekken komen.

Zelfs de adverteerders zijn gezwicht voor de economische groei in Vlaanderen: circa de helft van de affiches 20 m² in Brussel zijn in het Nederlands... Dat is wat de Brusselse Vlaming van de Vlaming in Brussel verwacht, dat hij steeds en overal in Brussel zijn eigen taal spreekt.

Een tweede verontrustend gegeven voor de Brusselse Vlamingen is hun aantal. Om allerlei redenen verlaten vooral jonge en kinderrijke gezinnen de hoofdstad. Een niet onbelangrijk deel van hen zijn Vlaamse gezinnen, die in slechts beperkte mate vervangen worden door inwijkelingen uit Vlaanderen. Het wordt dan ook dringend dat Brussel opnieuw aantrekkelijker wordt als woon- en leefstad, ook voor een Vlaamse bevolking. Daarom moet Vlaanderen zo spoedig mogelijk met het Brusselse Hoofdstedelijk Gewest akkoorden afsluiten in verband met onder meer bewoonbaarheid, veiligheid en bereikbaarheid.

Alles bij mekaar kan ik gerust stellen dat de Vlaams-Brusselse gemeenschap in deze oorspronkelijk Brabantse stad opnieuw levenskrachtig geworden is en er zelfs de drijvende kracht is inzake artistieke en culturele expressies, dat heel Brussel opkijkt naar de vitaliteit van deze Vlaamse gemeenschap en er steeds meer aansluiting bij zoekt, niet in het minst via het Nederlandstalig onderwijs.

Wij moeten wel waakzaam blijven en de Vlaams-Brusselse gemeenschap de nodige waarborgen op de verdere ontplooiing geven. Vooral in het licht van het Sint-Michielsakkoord, dat in juni en juli jongstleden in wetten werd omgezet, is dit nodig.

Terwijl men aan Franstalige zijde niet alleen gemeenschapsbevoegdheden overhevelde naar het Waalse Gewest maar ook decretale bevoegdheden en bijkomende financiële middelen verleende aan de COCOF, de Franse Gemeenschapscommissie in Brussel en derhalve de band tussen de Franse Gemeenschap in Wallonië en de Franstalige Brusselaars haast volledig heeft doorgeknipt, hebben wij bewust gekozen om de Brusselse Vlamingen geïntegreerd te houden in de grote Vlaamse Gemeenschap en haar regelgeving, hebben wij duidelijk geopteerd voor een onverbreekbare band tussen de Vlamingen in Vlaanderen en in Brussel. Wij moeten dan ook consequent zijn en onze morele en financiële verplichtingen ten aanzien van de Vlaams-Brusselse gemeenschap volledig op ons blijven nemen.

Zo zullen wij nooit mogen aanvaarden dat de COCOF gebruik kan maken van het instrumentarium, de infrastructuur en het personeel van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest om haar eigen doelstellingen te realiseren. Zo zullen wij nooit mogen aanvaarden dat gelden, die de VGC toekomen vanuit het Sint-Michielsakkoord, een negatieve invloed uitoefenen op de dotatie die de Vlaamse Gemeenschap de VGC jaarlijks verschuldigd is.

De Vlaamse Gemeenschap moet, bewust, blijven investeren in haar hoofdstad Brussel. In mensen en in middelen.