Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 42

[p. 245]

Het ‘Museum van Maerlant’ in Damme
Fernand Etienne

In Damme kan een gids bezoekers wijzen op een merkwaardig gebouw, het huis St.-Jan in de Jacob Van Maerlantstraat 13-15, dat ooit door de grafelijke baljuw Stasaert (Eustacius) Wyts bewoond werd. En onze denkbeeldige gids zal dan vertellen dat in die patriciërswoning op 3 juli 1468 het huwelijk tussen Karel de Stoute en Margareta van York door de bisschop van Salisbury, Mgr. Richard Beauchamp, werd ingezegend. In dat sfeervolle huis, ook bekend onder de naam St.-Jean d'Angély heeft het Museum van Maerlant tijdens zijn relatief kortstondig bestaan (1940-1980) een onderkomen gevonden en er zijn activiteiten ontplooid. Wie het huis destijds bezocht, zal zich nog de vele kunstvoorwerpen en merkwaardige collecties herinneren. Stuwende kracht achter het museum was kunstminnaar en mecenas C.J. Neuhuys.

Nog in de oorlogsjaren stelde A. Arents op initiatief van Neuhuys zijn Jacob van Maerlant. Proeve van bibliografie samen. Ze werd met een inleiding van prof. Dr. J. Van Mierlo s.j. door het museum in 1943 uitgegeven. Van de inleiding van Van Mierlo verscheen ook een afzonderlijke editie: Jacob van Maerlant. Zijn leven - zijn werken - zijn beteekenis (Damme, 1943). Deze bibliografische proeve was voor haar tijd een meer dan verdienstelijk werk; het register vermeldt de namen van een 500-tal auteurs en het werk bevat gegevens over handschriften en uitgaven van Maerlants werk. Vanuit deze Proeve groeide het plan om representatieve werken van de 13de-eeuwse dichter uit te geven. Nog hetzelfde jaar verscheen

Twee stroken perkament, samen het grootste gedeelte van de bovenste helft van een dubbelblad uit een driekolommig handschrift van Jacob van Maerlants Spiegel historiael. De twee stroken vormden een extra versteviging van de scharnieren van een exemplaar van de Opera omnia van Ambrosius van Milaan, anno 1529 gedrukt te Parijs. De fragmenten berustten tot 1980 in het Museum van Maerlant in Damme; de huidige bewaarplaats is niet bekend. De onderste helft van hetzelfde dubbelblad bevindt zich thans in de Bibliotheek van de Katholieke Universiteit Brabant te Tilburg.

Stadhuis van Damme: gotisch gebouw opgetrokken tussen 1464-1468 op de plaats waar de halle stond (gesloopt in 1464).

[p. 246]

Koning David, ivoren beeldje op ware grootte, Egypte 6de eeuw, in november 1972 gestolen uit het Museum Van Maerlant.

Jacob van Maerlant. Wapene Martijn! (Damme, 1943), de samenspraak tussen Jacob en zijn fictieve vriend (Martinus van Utrecht) met een verantwoording door Dr A.E. Van Beughem en een vertaling in ‘Nieuw Nederlandsch’. De editie werd verlucht met twee reproducties uit het handschrift-Heber. Van de geplande reeks is na deze Wapene Martijn niets meer in huis gekomen.

Toch slaagde het museum erin nog andere uitgaven te verzorgen. Op 4 oktober 1949 werd een kunsteditie van Het leven van St.-Franciscus gedrukt met een oplage van ‘vijf exemplaren op Japans papier gemerkt van A tot E, naast 500 exemplaren’. De editie werd geïllustreerd met vijf oorspronkelijke tekeningen van de kunstenaar Aubin Pasque en werd beknopt ingeleid door J. Van Mierlo. In 1953 volgde een dubbele uitgave: La peinture ancienne au Musée van Maerlant: Maîtres du XVIe siècle en De oude schilderkunst in het Museum Van Maerlant. Ze bevatten vijf bijdragen van Georges Marlier en een inleiding van C.J. Neuhuys. De schilderijen (o.a. van Jan Van Eyck, de Meester van de Maria-Magdalenalegende, Albert Bouts, Barend Van Orley, Lucas Cranach de Oudere) werden tijdens de zomer van 1953 tentoongesteld.

In 1968 stelde C.J. Neuhuys nog een catalogus samen met als titel La Salle du Téméraire, catalogue rédigé à l'occasion des cérémonies de Charles le Téméraire et de Marguerite d'York, dans la maison du Bailli à Damme. Neuhuys wilde een stuk geschiedenis evoceren in de belangrijkste zaal van het museum, maar het werk wekte weinig interesse. De moeizaam opgebouwde en prestigieuze verzameling geraakte verspreid. Neuhuys, die in Versailles woonde, vreesde dat hij de gang van zaken onvoldoende kon volgen en in september 1980 werd alles verkocht.

Dat het museum de naam Van Maerlant droeg, was in zekere zin misleidend. Het huis bevatte eerder een keuze aan meubels, aardewerk, tin en oude wapens. Heeft het museum voor de studie van Jacob van Maerlant een rol gespeeld? Het zorgde inderdaad voor publikaties in verband met Maerlants werken. Er berustte een 15de-eeuws fragment van de Spieghel Historiael en het bezat ook miniaturen uit een evangelieboek en getijdenboeken. Maar alles heeft zijn tijd; aan het Museum van Maerlant herinneren nu nog alleen de publikaties en het huis St.-Jan in de Van Maerlantstraat.