Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 39

[p. 419]

Raf van de Linde in gesprek met
Luc Decorte

‘Ernest Claes omarmde me: “Jongen, ge hebt het, ge kunt het, doe voort!” Filip De Pillecyn stelde sarcastisch dat paters en vaders van kroostrijke gezinnen voortaan van prijskampen zouden worden uitgesloten.’

Van Raf van de Linde zijn sinds zijn debuut in 1948 meer dan 25 boektitels uit. Dat hij niettemin niet tot de meest bekende Oostvlaamse auteurs van zijn generatie behoort, komt ongetwijfeld hierdoor dat hij een goed deel van zijn werkzaam leven in het buitenland heeft doorgebracht, zwoegend om in onthechte jaren het Licht en de Boodschap door te geven. Sinds 1 mei 1989 is hij met pensioen, wat niet betekent dat hij eindelijk de riemen rusten laat. Parochiaal springt hij bij wáár ze hem nodig hebben. Literair legt hij de laatste hand aan een roman over zijn Franse tijd en (nieuwe) verhalen uit de Brusselse ziekenhuissfeer. Omdat Van de Linde (^o 1924) nog maar zelden over zijn eenvoudig streven en gevarieerd leven is ondervraagd, zijn we een paar keren naar Sleidinge-Evergem gereden, waar hij ons in het ouderlijke huis, tussen boeren (de broer van de grote Martens bijv.), buitenlui en beesten, ver van het grote gesjoemel, de eindeloze logen en het parool dat luidt ‘rijk, rijker, rijkst’, lang te woord heeft gestaan. Met krachtige stem en opvallende eerlijkheid.

Vr.: Uw eerste boek, De laatste oogst, verscheen bij uitgever Karel Beyaert in Brugge. Wie was die Beyaert en hoe kwam u met uw eersteling bij hem terecht?

R.v.d.L.: Karel Beyaert, de Brugse uitgever van mijn eerste boekje De laatste oogst, heb ik nooit ontmoet. Ik schreef het verhaal in 1944. Ik was twintig en ik moest, vanwege ‘het Duitse gevaar’, tussen de inval van de geallieerden en de bevrijding in, binnen blijven. De bekende dichter en schrijver Hilarion Thans vond de tekst goed genoeg om hem aan zijn vriend Beyaert voor te leggen. Die nam hem in zijn fonds op.

Vr.: Waarom koos u een pseudoniem? Om niet met andere, schrijvende Van Heckes verward te worden (Firmin Van Hecke, 1884-1961; Paul-Gustave, 1887-1967; Daniel, 1938)?

R.v.d.L.: Aan andere schrijvende of dichtende Van Heckes dacht ik bij de keuze van mijn schuilnaam zeker niet. Ik kende ze ook niet. Maar: literatuur bedrijven onder een - opgelegde! - kloosternaam leek me ook niks. Uitgever Beyaert dacht er net zo over. Ik heette Raf en werd geboren op de Linde, in Sleidinge, waar ik nu opnieuw woon. Vandaar.

Vr.: In 1966 publiceerde u bij het Davidsfonds het essay Schuld in Kongo? Waarom gebruikte u daarvoor de schuilnaam Nestor Delval?

R.v.d.L.: Dat ik voor de korte studie Schuld in Kongo? een andere schuilnaam gebruikte, kwam hierdoor: ik wilde het boekje buiten de fictie stellen van de serie romans en verhalen waaraan ik toen werkte. Daarbij vond ik het niet gewenst de naam van een oud-missionaris te verbinden aan beweringen en conclusies die bepaalde mensen op dat dramatische ogenblik in het verkeerde keelgat konden schieten. Iedereen wist het toen best en iedereen had zwaar geleden.

Dit eerste nummer in de nieuwe Horizonreeks van het D.F. schreef ik op aanvraag, na zeer grondige voorstudie (ik ben graduaat in de afrikanistiek) en met de ondervinding en de kennis van de ooggetuige die ter plaatse jarenlang honderden aantekeningen maakte. Toch is er achteraf een kleine polemiek ontstaan. Iemand vond dat ik de koloniale dames die zich tijdens de oorlog in het onderwijs verdienstelijk hadden gemaakt, zwaar tekortdeed. Mijn antwoord toentertijd was, dat de vraag niet luidde of die dames al dan niet hadden onderwezen, maar of ze zich daarbij al dan niet racistisch hadden opgesteld.

Achter ‘Nestor’ en ‘Delval’ moet geen bedoeling gezocht worden: ik vond het alleen een geslaagde klankencombinatie. Bij mijn weten waren de samenstellers van de ‘Lijst van Oostvlaamse Schrijvers’ de eersten die. ik weet niet hoe, erachter kwamen dat Nestor Delval Raf van de Linde was.

Schuld in Kongo? is nu 25 jaar oud, maar ik meen dat de verhandeling indringend en, voor zo een klein bestek (63 blz.), volledig blijft. Iemand heeft toen trouwens geschreven dat men elke ontwikkelingshelper bij zijn afreis dat boekje ter hand moest stellen.

‘Moeder zweeg in alle talen, natuurlijk.’

Vr.: Hoe komt het dat van uw romans en verhalen alleen Een man zocht in Parijs (1973) niet bij De Clauwaert is verschenen?

R.v.d.L.: Een man zocht in Parijs werd door De Clauwaert geweigerd. Mondeling deelde men mij mee dat een bepaalde proeflezer(es) een passage eruit ‘rauw seksueel’ had gevonden, maar dat ik er zeker makkelijk een uitgever voor zou

Raf van de Linde op 18-jarige leeftijd, vóór de intrede in het noviciaat

[p. 420]

vinden. Dat is dan ook gebeurd door toedoen van Joris Lombaerts van uitgeverij De Roerdomp en het spijt me nog niet dat ik toen het laatste hoofdstuk van de roman niet heb willen wijzigen.

Vr.: Tussen 1948 en 1973 zijn van uw hand verschenen: 12 jeugdboeken, 8 romans, 2 essays en 1 verhalenbundel. Pas in 1986 heeft u uw produktie voortgezet. Wat is de reden voor uw meer dan 10 jaar lange zwijgen?

R.v.d.L.: Ook tijdens mijn verblijf in Kongo schreef ik niet. Een eerste verklaring daarvoor is dat ik mij er altijd van bewust gebleven ben, dat ik als priester niet in de eerste plaats aan literatuur moest doen. Er waren perioden waarin schrijven moeilijk te combineren viel met de opdracht die me was toevertrouwd. En af en toe leid ik echt liever het leven van veldwerker dan de wegen van de fantasie op te gaan.

Toch was er in de door u aangehaalde periode iets bijzonders aan de hand. Ik geloof dat ik toen de weeromstuit kreeg van al dat gestrubbel met overheid en censuur en, tijdelijk, tot de bevinding meende te (moeten) komen dat het sop de kool niet waard was. Merkwaardig daarbij is dat ik intussen nochtans niet ophield bijna dagelijks mijn kisten steekkaarten te verrijken met allerlei plannen, beelden, uitdrukkingen, die o.m. al leidden tot Het verborgen leven van Gillis Goedhals en de serie ziekenhuisverhalen waaraan ik nu werk.

Vr.: In welk boek hebt u zich het meest onverbloemd en vrijgevochten uitgeschreven? Is dat ook uw liefste boek?

R.v.d.L.: Ook zonder hinderlijke censuur acht ik me onder het schrijven nooit vrijgevochten. Ik eis niet het recht op er alles uit te flappen wat me door het hoofd schiet. Maar wáár is dat ik, onder de autoritaire en soms willekeurige beknotting van mijn vrijheid, als auteur en als mens tot even voor mijn 50ste serieus heb afgezien. Een intrige bedenken, de plot op zijn poten zetten, karakters scheppen, vaart en spanning in het verhaal brengen... met aan de horizon een censor in je orde en een andere op het bisdom, die over elk beeld en elk woord kunnen struikelen en je opleggen het resultaat van een jaar denk- en nachtschrijfwerk te verloochenen, dat werkt op de duur verlammend of irriterend. Een voorbeeld is En leid ons niet in bekoring, dat ik in 1953-54 schreef en op bevel pas in 1965 mocht verschijnen.

Ook onder het schrijven van mijn Kongoromans en -verhalen voelde ik me aanvankelijk nog vanuit de kerkelijke controletorens in het oog gehouden, maar geleidelijk aan ging me dat al minder hinderen en, het dient gezegd, na het Concilie werd de inmenging stilaan minder en ten slotte bijna onbestaande. Laat mij uitspreken, moeder werd het eerste boek waarin ik me niet meer door uiterlijke dreiging liet weerhouden. Het werd een luide kreet om begrip, zoiets als: ‘Nu is het mij om het even hoe je zal reageren, Moeder, maar luisteren moet je, en voor één keer: tot ik uitgepraat ben’. Moeder (zo noem ik de Kerk oprecht) zweeg in alle talen, natuurlijk. Ze gaf me geen gelijk en brak me niet af. Ze liet me razen. Toch weet ik met zekerheid dat ze mijn kreet heeft gehoord. Dat ze me die keer niet tot de orde riep na alles wat ik haar naar het hoofd slingerde, mag al een uitzonderlijke blijk van begrip heten.

Maar of het oprechte Laat mij uitspreken, moeder daarom mijn lievelingsboek is geworden? Ik geloof het niet. Eigenlijk is uw vraag niet te beantwoorden. Zoals een ouder in al zijn kinderen, investeert een auteur in elk boek even hoopvol, en uiterlijke toevalligheden als succes of mislukking moeten de houding tegenover je kind niet te zeer beïnvloeden. Ik moet bekennen dat ik kinderen heb die het in de maatschappij wat verder hebben geschopt dan de anderen: Gertrude of Gillis bijv. Maar of ze me daarom zoveel liever zijn?

Vr.: Welk boek van u heeft al bij al te weinig aandacht gekregen?

R.v.d.L.: De twee bundels Kongolese verhalen: De weg is zo lang en En toen werd alles anders. Die reken ik tot het beste wat ik schreef. Maar En toen werd alles anders werd jammerlijk ook mijn meest gehandicapte kind. Uitgeverij D.A.P. publiceerde de bundel zonder me de gelegenheid te geven er de talrijke en soms tot nonsens leidende drukfouten uit te halen. Die werden wel weggewerkt toen de verhalen een jaar later in Wereld in omnibus, deel 12 van dezelfde uitgeverij werden opgenomen (1971). Maar het kwaad was geschied: zo krijg je de faam slordig of ‘uit de losse pols’ te schrijven. Ik herlees mezelf zelden, maar als het gebeurt bij voorkeur de verhalen uit die twee bundels.

‘Ik maak van geen enkel literair cenakel deel uit.’

Vr.: Ondanks eenparigheid van de jury heeft men u in 1953 voor Vaarwel aan Gertrude de Romanprijs van het Noordstarfonds proberen te weigeren. Wegens onzedelijkheid in geschrifte. Schreef u al te vrijpostig voor die tijd of reageerden sommigen reactionair en al te behoudsgezind?

R.v.d.L.: Vaarwel aan Gertrude, voor de Noordstar-Boerhaveprijs onder kenspreuk bij De Clauwaert ingezonden, werd bekroond door Lode Baekelmans, Ernest Claes en pater Emiel Janssen s.j. Secretaris van de jury was Filip de Pillecyn. De beslissing van de jury was eenparig en werd me door Clauwaertboss Wim Vanden Eynde meegedeeld. Hoe naderhand dat haar in de boter is gekomen, weet ik niet precies. Naar het schijnt had pater Janssen toch liever iemand anders bekroond. En de toenmalige directeur van Noordstar-Boerhave had ook een zoon jezuïet... Na de beslissing van de jury werd de briefomslag met kenspreuk geopend en de naam van de winnaar bekend: een pater. Die had durven schrijven dat hij rond zijn achttiende tot het besef was gekomen: ‘ik heb dit meisje lief’ en dat hij er toen maar moeizaam kon toe besluiten ze niet in zijn armen te nemen. Dat zou ergernis wekken, de aandacht van de hiërarchie trekken, de sociëteit van Jezus in opspraak brengen. Pater Janssen probeerde een stap terug te zetten, in de hoop dat Baekelmans en Claes zouden volgen. Maar Baekelmans citeerde het enige kranige woord van Pilatus: ‘quod scripsi, scripsi’, wat ik geschreven heb, heb ik geschreven, ik neem niets terug. Claes omarmde me: ‘Jongen, ge hebt het, ge kunt het, doe voort!’ en De Pillecyn stelde sarcastisch voor dat bij prijsvragen paters en vaders van kroostrijke gezinnen voortaan zouden worden uitgesloten.

[p. 421]

Student in de politieke en sociale wetenschappen én journalistiek te Leuven, 1952.

Bij mijn weten werd de term ‘onzedelijkheid in geschrifte’ toen niet gebruikt, tenminste niet geschreven, en zgn. onzedelijke passussen werden me toen niet aangewreven of ter verbetering voorgelegd. Ook in die tijd, 40 jaar geleden, werden er wel heel wat straffere dingen geschreven waar nog weinig reactie op kwam. In mijn geval kwam de paniek bij klerikale juryleden en recensenten enkel daarvandaan: dat voor het eerst een priester onverbloemd over een taboe had durven schrijven. Ik heb dat ook in mijn volgende albums niet principieel uit willen sluiten, met de bekende gevolgen.

Of dat enig verband houdt met het uitblijven van latere bekroningen? Misschien. In mijn situatie zit je tussen twee stoelen, te veel pater voor de Arkprijs van het Vrije Woord, te vrijpostig als auctor christianus. Ik zal er niet om veranderen, niet naar de ene of de andere kant proberen bij te draaien. Ik denk dat sommige Kongoboeken, Laat mij uitspreken, moeder en Het verborgen leven van Gillis Goedhals zo goed zijn als wat ik elders aan bekroonde dingen heb gelezen. Maar: ik zat in het buitenland, ik maak van geen enkel literair cenakel deel uit en naar het woord van De Pillecyn ben ik blijven behoren tot het gild van de ‘paters en vaders van kroostrijke gezinnen’ die in de moderne tijden geen prijzen meer verdienen.

‘Ik hield van die mensen, maar niet zoals Jef Geeraerts.’

Vr.: In Vaarwel aan Gertrude bent u een teerhartige en weemoedige auteur nog. In Die tijd is nu voorbij, in Aas voor de leeuwen e.a. werken schuwt u de gruwelen niet (ik denk aan de Belgische kolonist die ontmand en afgeslacht wordt). Ook de vrouwelijke anatomie gaat u niet uit de weg. Heeft u zich o.i. van uw verblijf in Kongo ontpopt tot een (keihard) realist die er niet voor terugschrikt soms met naturalistische rauwheid de onverkwikkelijkste dingen bij hun naam te noemen, of was u dat al voor die tijd?

R.v.d.L.: Ik geloof niet dat er op dit stuk echt gesproken kan worden van ontpoppen. In Vaarwel is er natuurlijk geen opstand van de knechts die de bazen uitmoorden, maar ook daar is lang niet alles teerhartigheid: herinner u bijv. de martelscène met de rat. En omgekeerd: in mijn Kongoboeken zit er veel tederheid en weemoed: in Die tijd is nu voorbij o.m. de passage met Marie, de vrouw van de chef, en vooral in De weg is zo lang en in En toen werd alles anders.

Schreef Daisy Ver Boven niet onlangs in Vlaanderen (?r. 225, blz. 102-103) en wel precies over de Kongoboeken: ‘Met tedere, vaak weemoedige humor die aan Carmiggelt doet denken, schetst hij portretten die nooit meer uit het geheugen gaan. Daar heb je Judith (...). Daar heb je Alphonsine (...). Daar heb je “Zustre”, een van de mooiste kortverhalen die het mij ooit gegeven was te lezen (uit De weg is zo lang).’

Kongo was - en blijft - nu eenmaal een land dat vooral opvalt door zijn uitersten, terwijl dat bij ons vooral het voorrecht van de middelmatigheid is. Wie het leven in het binnenland heeft gekend, de Dipenda en de jaren daarna heeft meegemaakt, zal me er niet van verdenken (vooral de bekendste Kongo-auteurs niet!) de brutale, vaak gruwelijke realiteit uit publiciteitsoogmerk te hebben aangedikt. Overigens heb ik met de aantijgingen ‘realisme’ en af en toe een vleugje ‘naturalisme’ geen last, evenmin als met de bedenking dat ik de vrouwelijke anatomie niet uit de weg zou gaan. Ik ben niet bijziend. Jarenlang heb ik in dorp en cité tussen de bevolking gewoond, jong en oud fysiek verzorgd zoals ik het geleerd had. Dat ik het zwarte ras allesbehalve lelijk vind mag ieder me betwisten of kwalijk nemen. Ik hield en houd van die mensen, maar durf boud staande houden: niet zoals Jef Geeraerts ‘houden van’ vertaalt - met alle respect voor de kwaliteit van zijn vertaling trouwens.

‘Toen heb ik de meest boze zet van mijn leven gedaan.’

Vr.: En leid ons niet in bekoring verscheen 10 jaar en meer nadat u de roman geschreven had. Pater Emiel Janssen merkte in De Periscoop op: ‘Het is geen boek om tegen te houden, wel om voorbehoud bij te maken’. Is het boek uiteindelijk verschenen zoals u het geschreven had, of hebt u toegevingen gedaan en wijzigingen aangebracht?

R.v.d.L.: En leid ons niet in bekoring is de geschiedenis van twee priesters, die in Leuven studeren in het begin van de jaren vijftig. Allebei worstelen ze met de malaise waar we toen allemaal in zaten. De een legt ambt en kleren af, de andere aanvaardt (zoals ik zelf toen net had gedaan) zijn benoeming aan een kweekschool. Een boek dus over de crisis van het ambt zoals ze tien jaar later in alle hevigheid zou losbarsten, maar die ook zonder bijzondere antennes in de jaren vijftig al waarneembaar was. Pater Janssen schreef een decennium te laat dat En leid geen boek was om tegen te houden: toen kreeg hij allicht, zoals velen, voor het eerst en eindelijk in de kijker

[p. 422]

dat het Heilig Hart het niet meer deed en dat een bepaald hek van de dam was.

Van anderen had ik evenwel reeds na lezing van het oorspronkelijke manuscript aanbeveling en aanmoediging gekregen: van Ernest Claes, Filip de Pillecyn, pater Norbertus (Max) Wildiers en van dr. Norbertus Broeckaert o.f.m., één van de fijnste mensen die ik ooit mocht ontmoeten.

Alles tevergeefs. Mijn hogere overste had de macht en wilde van geen publikatie weten. Ik was toen lang niet zo zeker van mijn zaak als nu. Ik heb dan maar pijnlijke toegevingen gedaan, mijn boek ‘gezuiverd’ en het door weglatingen en vervormingen deerlijk verminkt. Niets baatte. Tien jaar later was mijn opponent wel geen overste meer, maar hij had er de mentaliteit van bewaard: hij beet zich in de affaire vast, wilde zelfs zijn opvolger de vrije hand niet laten en dreigde een beroep op Rome te doen, waar hij prof was geweest.

Toen heb ik de meest boze zet van mijn leven gedaan (al wordt hij door het kerkelijke recht voorzien en al viel hij me pijnlijker dan wat dan ook). Ik heb die man gezegd: ‘Weet maar dat een overste het gewoonlijk verliest tegen een onderdaan die niet te stom is’. En ik stapte over naar een Frans bisdom. Toen had ik immers al mijn eerste Kongoroman geschreven en ik voorzag dat het met Die tijd is nu voorbij (1964), ondanks gunstige referenties, weer dezelfde kant zou uitgaan: de negerinnen zediger aankleden of... publikatieverbod. Mijn nieuwe bisschop, een strenge man overigens maar een fijne kerel, nederlands-onkundig, werd van mijn Belgisch palaver natuurlijk wel op de hoogte gebracht. Die ging daar niet op in, als hij er maar een valabele bedienaar voor vijf leegstaande parochies aan overhield. Tussen haakjes: dáár heb ik toen op parochiaal vlak gezien hoe het hier twintig jaar later zou worden en hoe het waarschijnlijk over tien jaar in Polen zal zijn.

Raf van de Linde aan de achterzijde van zijn (ouderlijke) huis te Sleidinge, 1989

‘Een periode uit mijn leven om niet trots op te zijn.’

Vr.: Hoeveel moed was er nodig om Laat mij uitspreken, moeder (1970) te schrijven en te publiceren, zo onverbloemd als u het toentertijd hebt gedaan?

R.v.d.L.: Toen ik Laat mij uitspreken, moeder schreef, was de periode dat er moed nodig was voor dat soort dingen al lang voorbij. Er bestond toen al minder gevaar voor censuur - en wij waren er ook niet zo bang meer voor. De kwalificatie ‘durven’ is anders tijdens mijn loopbaan in allerlei recensies en besprekingen herhaaldelijk opgedoken: ‘Hij durft’, ‘Hoe durft hij!’ en, uit de pen van pater Gabriel Boutsen, ordebroeder en ooit mijn gemeenste criticus (ik wist waarom): ‘Zie eens wat ik durf’.

Welnu, durf is een eigenschap waarvan ik echt meen dat ze me bij het schrijven meestal vreemd is gebleven. Als ik nu op mijn schrijverschap, dat ik niet ten einde acht, terugkijk, ‘durf’ ik bekennen dat ik al te weinig moedig ben geweest, dat de vrees om bepaalde categorieën van mensen te ergeren, en misschien ook de beduchtheid om persoonlijke blamen en sancties op te lopen, mij hebben verhinderd om drastischer voor mijn overtuigingen uit te komen.

Toen ik En leid ons niet in bekoring schreef, wist ik bijv. dat het ‘recruteren van roepingen’ zoals wij dat deden (moesten doen) én ons opvoedingssysteem in kloosterschool en seminarie op het instorten stonden - ik bezit daar trouwens nog een referaat over dat ik toen voor de huisoversten van mijn orde hield -, maar ik was op dat ogenblik zelf directeur in zo een college en hield me kleinmoedig aan de reglementen. Oud-leerlingen zegden me later dat, desondanks, mijn komst voor ze een verlichting had betekend. Voor mij blijft het niettemin een periode uit mijn leven om niet trots op te zijn, om-

[p. 423]

dat ik, tussen hamer en aambeeld, de onverschrokkenheid miste (die ik in een roman aan Gillis Goedhals wél toedicht) om op eigen gevaar af mij te verzetten tegen beslissingen die ik niet kon goedkeuren.

Vr.: Stijl is bij het schrijven nooit uw hoofdbekommernis geweest. Waarom niet eigenlijk?

R.v.d.L.: De inhoud die ik naar voren wilde brengen heeft inderdaad vaak op de vorm geprimeerd. Maar besluit daar niet uit dat ik het zo bedoeld heb. Ik heb tot mijn 29ste gestudeerd, maar qua taal ben ik een selfmade man. Tijdens mijn seminarietijd had ik mijn hoop op germanistiek gesteld, maar op gezag (van altijd diezelfde hogere overste) moest ik me in Leuven over sociale wetgeving, economie, grafieken, statistieken en demografie gaan buigen. De taalachterstand die ik daarbij opliep, haalde ik later, in mijn pastoraal actieve jaren, maar heel moeizaam en nooit volledig in. Ik beleef dan ook meer genoegen aan het bedenken en op zijn poten zetten van mijn romans en verhalen dan aan het schrijven zelf. Ik moet bekennen dat ik me van een bepaalde onmacht in mijn gevecht met de taal bewust blijf, een gevecht dat ik nochtans omwille van het resultaat graag aanga. Maar een ‘spel’, zoals sommige collega's het graag noemen, is het voor mij nooit geworden.

‘Veel werk was inderdaad vergeefs, het Werk was dat niet.’

Vr.: Hoe hebt u in 1963 afscheid van Kongo genomen? Met treurnis in het hart? Met wanhoop? Met onbegrip en woede?

R.v.d.L.: Ik heb van Kongo geen afscheid genomen: ik had mijn zes jaar om, recht op verlof en... ik dacht er bijgevolg terug te keren. Toen ik, na dat verlof en de boven besproken literaire narigheden, besloot de orde te verlaten, wist ik dat ik daarmee ook over Kongo een kruis moest maken. Ik nam dus een beslissing die niks met treurnis, wanhoop, onbegrip of woede t.o.v. onze ex-kolonie te maken had. Ik nam ze niet met een blij hart, verre van, maar getekend of verbitterd heeft ze me niet. Kongo had me geboeid, soms ontgoocheld, nooit afgeschrikt. Het zwaarste was toen wel, herinner ik me, het besef dat ik zelf veeleer de goede mensen ginder ontgoochelde door er niet terug te keren... Maar waren de minder goeden, gesteld dat ik was teruggegaan, er naderhand wellicht toch niet in geslaagd het me daar beu te maken? Ik zal het nooit weten.

Vr.: Lezend in uw Kongoboeken overvalt me wel eens een gevoel van ontmoediging en het besef van de ultieme vergeefsheid van veel missioneringswerk. Hoe groot schat u het batig saldo van 80 jaar beschavingswerk in Kongo?

R.v.d.L.: Als aalmoezenier ben ik tot de laatste dag van mijn loopbaan, in de universitaire ziekenhuizen van Sint-Pieter, Héger en Bordet in Brussel, in contact gebleven met Zaïrese artsen, studenten, leerlingen en patiënten waarvan velen direct van overzee kwamen. Ik kan hier alleen herhalen wat al mijn rotsvaste overtuiging was voor ik Kongo verliet, en wat ik sindsdien in talrijke conferenties en sporadisch ook in mijn boeken beklemtoon, nl. dat niemand er nog in zal slagen het Evangelie van Christus uit het hart van dat volk weg te rukken. Dat heeft zowel met mijn geloof in de Boodschap als met mijn vertrouwen in de zwarte mens te maken.

Op uw vraag naar het batig saldo van 80 jaar beschavingswerk is daarmee maar gedeeltelijk geantwoord: alvast het missioneringswerk acht ik niet mislukt. Dat is mijn vaste overtuiging en in mijn boeken vindt u die belichaamd o.m. in Catteeuw uit De Moeloeba Catteeuw, in Kamielke, de missieoverste en de zwarte abbé uit Aas voor de leeuwen, in Gillis Goedhals en zuster Brigitte uit Het verborgen leven van Gillis Goedhals. Maar zij beseffen dat veel van wat een missionaris, náást verkondigen, gehouden was te doen: onderwijzen, bouwen, plannen, stichten, oprichten, vervoeren... na hen in duigen zou vallen. Veel werk was inderdaad vergeefs, het Werk was dat niet.

‘Voor altijd zal het mij ervan weerhouden lichtvaardige oordelen uit te spreken.’

Vr.: U hebt 16 jaar tussen zieken en stervenden geleefd. Hoe makkelijk is het om uit hun lijden en miserie (sterke) verhalen te distilleren?

R.v.d.L.: Geconfronteerd met niet één echt geval heb ik gedacht: ‘Daar zit een verhaaltje in’. Als me dat uitzonderlijk toch is overkomen, heb ik het zeker niet opgeschreven. Als je tegenover het concrete lijden en de nakende dood staat, verdwijnt de literatuur in het niet. Je loopt in een ziekenhuis niet rond zoals een persfotograaf op het slagveld, maar als een even kwetsbaar mens tussen zieken en gewonden. Dat betekent vanzelfsprekend niet dat ik voor mijn ziekenhuisstories niet uit de realiteit zou putten: gezegden, situaties, figuren, voorvalletjes, alles kan me inspireren, een aanzet worden tot, de pointe leveren, me op het idee van een plot brengen. Maar ik moet rond dat alles zelf kunnen scheppen. Het herscheppen: daar beleef ik genoegen aan, terwijl ik aan het louter navertellen veeleer een slecht geweten zou overhouden.

Vast staat evenwel dat de emoties waar je in een ziekenhuis met gewonden, geopereerden, kanker- en aidspatiënten doorheen moet, zo diep in je wezen ingrijpen dat ze een auteur (bijv. Jan de Hartog) tot schrijven dwingen, een beetje zoals de liefde een dichter tot het plegen van verzen drijft.

Vr.: Is er in zo een groot ziekenhuis in het grote Brussel groter verdriet denkbaar dan dat van de aidspatiënten?

R.v.d.L.: Wáár zich in een ziekenhuis het diepste verdriet schuilhoudt, kan ik uiteraard niet uitmaken, maar de kans bestaat dat de aidsafdeling er een pijnlijk groot deel van herbergt. Ik kreeg met dat soort patiënten te maken vanaf het prille begin, acht à negen jaar geleden, aanvankelijk zelfs zonder te weten wat er met ze aan de hand was. Ik heb er sindsdien gekend die zo gedeprimeerd, zo verbitterd en gesloten waren dat er voor niemand, niet voor de arts, niet voor de verpleegster, noch voor de psycholoog of de pastor enige toegang tot ze bestond. Ware doden voor hun sterfdag.

[p. 424]

Handschrift van Raf van de Linde

Maar ik heb er ook anderen gekend die echt fijne, sympathieke mensen waren, die hun ziekte en lijden even moedig als om het even welke andere ziekte hebben gedragen, die na al die maanden in het ziekenhuis als vrienden waren geworden en door wie wij, de hele equipe, letterlijk ‘kapot zaten’ als we ze moesten afgeven. Het volgehouden contact met ze heeft mij, en vele anderen vermoed ik, in elk geval van een paar valse denkbeelden afgeholpen. Voor altijd zal het mij ervan weerhouden lichtvaardige oordelen uit te spreken.

‘Dat reikt heus verder dan de afschaffing van het verplichte celibaat.’

Vr.: Welke periode in uw leven acht u de boeiendste? Is dat ook de gelukkigste tijd in uw leven geweest? Of bent u nu het meest tevreden, teruggetrokken als u leeft in Sleidinge-Evergem, in het verbouwde hoevetje van uw ouders?

R.v.d.L.: Als avontuurlijk en vol afwisseling gelijk gesteld mogen worden met boeiend, waren de Kongojaren inderdaad degene die de kaart van mijn leven het sterkst hebben ingekleurd, zoals voor bijna alle andere ex-kolonialen, vermoed ik. Maar in tegenstelling met velen onder hen heb ik me nooit laten wijsmaken dat er na de tropen géén leven meer was. De overgang terug naar de oude wereld is voor mij zonder noemenswaardige aanpassingsmoeilijkheden verlopen. Misschien beschik ik over een eerder gelukkige natuur en zeker heeft mijn franciskaanse opvoeding tot - blijvende waardering voor - onthechting daarmee te maken. In Afrika hoorde ik pruilen: ‘Wat hebben we hier? Microben, stof, ziekten, een onmogelijk klimaat, geen comfort, geen TV, geen bioscoop, geen opera, geen wegen en winkels. Wel luilakken en dieven!’

Als ze door de nood gedwongen weer in België zijn, hoor ik diezelfde mensen klagen: ‘Altijd regen en kou. Geen zon, geen ruimte, geen vrijheid. Alles eng, beperkt, benepen, bbrrr!’

Het kan verwaand en roekeloos klinken als ik beweer dat de voldoening om mijn levensomstandigheden en het vervullen van mijn taak, sinds het beëindigen van mijn studies, almaar groter is geworden. Alleen de studies zou ik niet graag opnieuw beginnen, al leek ik een geprivilegieerde die voor niet één examen ooit zakte. Al die jaren internaat betekenden een te drastische beknotting, de tijd in het seminarie (wijsbegeerte en godgeleerdheid) leek me voor meer dan de helft verloren en aan de universiteit zat ik jaren in het verkeerde vak. Ook toen heb ik me evenwel zelden langer dan een dag of een week ongelukkig gevoeld en, indien wel, dan wil ik het vergeten. Want ook dat is een kunst: niet blijven stilstaan bij en zich niet in de hoek laten drukken door wat misging of je aangedaan werd. Aan de overgrote meerderheid van mijn opvoeders, leraren, professoren en oversten bewaar ik trouwens een beste herinnering. Hun soms reële onhebbelijkheid stamde meestal meer uit onmacht dan uit persoonlijke kwade wil. Toen ik uit Kongo terugkwam en na alle ellende die ik dáár bij anderen had gezien en zelf beleefd, heb ik tot mezelf gezegd: ‘Jongen, klagen doe jij nooit meer!’.

En sindsdien heb ik meer dan eens een onterechte klager enkele jaren stage in zo een miserieland toegewenst.

Ik ben een tevreden mens, ik acht me gelukkig, en inderdaad zoals u vermoedt, nu ik als gepensioneerde op dit hoevetje woon (een beetje zoals Gillis Goedhals), méér nog dan toen ik pastoor of aalmoezenier was.

Dat heeft nochtans niets met de gelatenheid van de ouderdom te maken. Ik voel me niet oud en aan gelatenheid ben ik nog lang niet toe. Schrijvend en pastoraal werkend wil ik me, zolang het even kan, vechtend blijven inzetten voor wat ik in de ruim 40 jaren van mijn priesterleven heb nagestreefd, en dat reikt heus verder dan de afschaffing van het verplichte celibaat. Ook daar kom ik zeker niet op terug, maar nog veel minder op mijn inzet voor de Boodschap van Hem die de zin van mijn leven is.

‘Ook dat is een kunst: niet blijven stilstaan bij en zich niet in de hoek laten drukken door wat misging of je aangedaan werd.’