Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 34

[p. 143]

Adriaan Willaert: Rosilaria Oriundus?

In het Stadsarchief van Roeselare bevindt zich een staat van goederen vermeldende eenen meestere Hadriaen Willaert wuenachtich binnen de stede van Venegen.

Deze staat, gedateerd 1 mei 1560, citeert Adriaen Willaert als oude oom van Gillekin, Boijghin ende Mechelynthin dombeiaerde weesen van Jooris vander Strate die hij in wettelicke huwelicke ghehadt heeft by Belije van Heede zijne ghetraude ghesellenede..., wat meebrengt dat, om enig verband te vinden tussen deze wezen en de meester, zowel hun paternele als hun maternele grootouders gevonden moeten worden, daar oude oom omschreven wordt als oom van vader of moeder. Verder lezen we in deze akte: ...Eerst zo hebben de voornoemde weesen ghemeene ende onverdeelt met huerlieder moedere inde plecke daer Denijs Verstrate te wuenen plach binnen de prochie van Rumbeke onder de heerlichede van Leckenne bachten dOucken kercke de nombre van viij ghemeten en half lants ofte daerontrent belast met penninc ende evenrente daeruute gaende ende hebben de voornoemde weesen in de huusinghen ende stalle van xij deelen de neghene waerof de reste vande lande metgaeders inne de huusinghen hebben de weesen van Denys Verstrate.

Noch hebben dese voornoemde weesen met huerlieder moedere zekere nombre van iij^c roeden lants buuter voornoemde plecke, zaeilant wesende binnen de prochie van Rumbeke zuuvere van rente sindt de date ghecocht. Noch hebben de voornoemde weesen over hem drie hemlieden alleene toebehoorende de somme van xlviij £ parisis als huerlieder contingent hemlieden gheioont ende ghegheven by eenen meestere Hadriaen Willaert huerlieden oude oom wuenachtich binnen de stede van Venegen rustende onder de weesen moedere op te legghen naer costume met boorghe alle huere partien van goedinghen waer die ghestaen ofte gheleghen zyn met verbande de zelve niet te vercoopen ofte verallieneren in eenighen manieren...

Een staat van 13 december 1557 vermeldt het overlijden te Rumbeke van Maykin de Brune, vrouw van Denys vander Strate. Over hun drie wezen, nl. Marthin, Paukin en Kalleghin worden als voogden aangesteld: Jooris vander Strate en Cornelis van Heede.

De aanduidingen Belije van Heede, als echtgenote van Jooris vander Strate, Boudin van Heede, als voogd van haar kinderen en Cornelis van Heede, als voogd van de kinderen van Denys vander Strate, verplichtten ons de van Heede's van naderbij te bekijken.

Op 12 mei 1541 wordt de staat opgemaakt van Jan Ooghe, man van Marie sBrunen. Hun kind: Tannekin, die (ca. 1557?) huwde met Cornelis van Heede (de latere voogd van de wezen van Denys vander Strate). In aanvulling op dezelfde akte wordt Denys Verstraete (ca. 1555) schoonvadre, d.i. stiefvader van het kind, genoemd.

Een tweede notitie van 13 december 1557 noemt Mayghin Vyncke twyf was van Denys vander Strate in Rumbeke onder Caestere, m.a.w. Vyncke moet gelijkgesteld met de Brune, ofwel is Vyncke de naam van de moeder van Mayghin, vooral gezien een Agneete Vyncke vermeld wordt als oude moye van Mayghins kinderen.

Belije van Heede, echtgenote van Jooris vander Strate, vinden we op 10 november 1532 terug als Belegin, naast Boudin, Jaentin, Jooskin, Kallekin, Maikin en Pauwelkin, allen kinderen van Jan van Heede alias Latte en Maighin Molaen.

Het zoeken naar de ouders van Jooris en Denys vander Strate bleef de moeilijkheid. Hoewel in de eerste akte van 1557 een Gillis vander Strate fs Martins genoemd wordt als borg en in 1560 een Gillis Verstrate als voogd optreedt, een juist familieverband wordt niet opgegeven.

De poorterboeken van Brugge geven evenwel de oplossing.

Acte van 1 mei 1560 uit ‘Register van weeserie en poorterie’. Stadsarchief Roeselare 88, fo 184.

[p. 144]

Op 2 maart 1564 wordt onze Denys aangenomen als poorter van Brugge. Denys vander Strate filius Martins gheboren van Rouselare bedeegh poortre doende zynde behoirlicken eedt ter presentie van dheeren Pauwels de Graet ende meestere Jaspar Wincle scepenen den anderen in maerte xv^c lxiiij. Ondanks minutieus onderzoek blijft tot op heden de echtgenote van Maerten vander Strate onbekend.

Gezien Adriaen Willaert als oudoom van bovenstaande kinderen



opgegeven wordt, moet hij uiteraard gehuwd geweest zijn met een vander Strate, een N., een van Heede of een Molaen, maar enkel de voornaam van zijn vrouw, nl. Susana, werd ons overgeleverd. Een vijfde mogelijkheid is dat Maerten vander Strate gehuwd was met een Willaert, die dan een zuster van Adriaen zou moeten zijn. We lazen reeds in de akte van 1560 welke de eigendommen



waren van de familie Jooris vander Strate. Ook bij Denys vander Strate waren ze niet onbemiddeld, want: eerst zo hebben de voornoemde iij weesen de drie deelen van iij ghemeten lants onder zaeilant ende mersch metgaders zo vele inne de huusinghen inne de plecke daer huerlieder moeder vute verstarf nu toebehoorende Jooris Verstraete huerlieder oom, ligghende ghemeene ende onverdeelt met den voornoemden Jooris, onder de heerlichede vanden Leckenne binnen de prochie van Rumbeke.

Tanneghin, het stiefkind van Denys vander Strate had heel

[p. 145]

wat goederen. We stippen o.a. aan: ...noch es dese weese verstorven van Pauwels Ooghe int hof ter Maerelstede, noch een stic lants... ghenaemt den Braemacker, noch een stic lants ghenaemt het Cleene Braemackerkin..., meerselkin ande Doolaghemeersch...

In 1574, na het overlijden van Cornelis van Heede, die gehuwd was geweest met Tanneghin Ooghe, de halfzuster van de kinderen van Denys vander Strate, zien we dat ze woonden in thuus ende erfve... ghestaen ende gheleghen alhier west buter stede ten noorden de bleeckerie ten Haghelins Wal... onder de heerlichede vanden Hasselt...

De staat van goederen in 1587 opgemaakt na het overlijden van Jacob van Baelberghe, man van Mechelyne vander Strate, schenkt ons volgende gegevens: ...een behuusde hofstede daerup staende een wuenhuus schuere ligghende bynnen de prochie van Rumbeke zuut vande kercke up de zuutzyde vande strate loopende van Rumbeke naer Ouckene ligghende bynnen de heerlichede van Yseghem ende Caestre groot iiij^c lants ligghende ghemeene ende onverdeelt met dese weesen moeder Belekin vidua wylent Jooris vander Strate ende Boudewyn Verstrate oom van de weesen... met deze voornoemde hofstede gaet ontrent xj ghemeten lants ligghende in acht parthien... mitsgaders dat dese weesen moeder met Boudewyn Verstraete huerlieder broeder voornoemt... als by hemlieden versaemelick ghecocht jeghens Rougiaer van Lede ligghende... ghemeene ende onverdeelt als vooren...

Bij Pirkin, tnatuerlick kindt van Louys Harout en Jaquemyne



Gheldolfs, noteren we volgende goederen (de staat werd jammer genoeg niet volledig opgemaakt) (ca. 1583): ...erfve staende ter plaetse bynnen de prochie van Rumbeke ligghende ghemeene ende onverdeelt metten aeldinghers van Willem de Witte groot... j^c lants... ligghende onder de heerlichede van myn heere van Meetkercke... zes hondert lants ligghende oock ghemeene ende onverdeelt metten aeldinghers van wylent Gheeraert de Witte in een sticke lants commende up de

[p. 146]

Adriaan Willaert, beeld door H. Boncquet, eind 19de eeuw, Stadhuis Roeselare.

wech alsoomen gaet van Rumbeke naer Yseghem.

Op 1 augustus 1576 blijkt eenen Jacob de Man schuldig te zijn aen Louys Harout als hebbende tgouvernement vande goedinghen toebehoorende den kinderen van wylent mer Jacob van Thiennes, heer van Caestre, Rumbeke, etc. († 1565). Waarschijnlijk is hogergemelde Louys identiek met Alvise/Loyse en klaarblijkelijk kwam hij kort na 1562 en zeker vóór 1566 uit Venetië naar Rumbeke terug.

Nergens vinden we in Willaerts testamenten dat Alvise zou gehuwd zijn. Ook Louys blijkt niet gehuwd te zijn geweest. We zien dat zijn natuurlijk kind ca. 1583 nog minderjarig wordt genoemd. In een akte van 13 december 1583, waarin gemeld wordt hoe Pieter Haroult per ongeluk een pijltje in het rechteroog van Olivier Cornelis heeft geschoten, zien we dat deze Olivier ongeveer 20 jaar oud is. Wanneer we Pieter Haroult fs Loys eenzelfde leeftijd mogen toekennen, dan kan hij rond 1564-65 zijn geboren. Een conclusie ligt zo voor de hand.

De familie Loonis Harout moet tussen 1531 en 1535 in Venetië zijn aangekomen, gezien Loonis nog in 1530-31 vermeld wordt als pointer (zetter van de belastingen) van Roeselaar-Ambacht. In 1535 wordt reeds in een Venetiaans document over de familie van Adriaen gesproken.

We stipten reeds aan dat, om Adriaen Willaert en/of Susana, zijn vrouw, te kunnen situeren, wij tot op de hoogte van de grootouders van Gillekin, Boijghin en Mechelynthin vander Strate moeten opklimmen.

De van Heede's, noch de Molaens brengen ons in contact met de meester of zijn echtgenote, wat ons toelaat de maternele kant van de kwartierstaat vander Strate te negeren.

Bekijken we evenwel nogmaals de genealogieën Willaert en vander Strate.

Wanneer we Maerten vander Strate koppelen aan Maria of Catherina Willaert, dan wordt Denys Willaert én grootvader én mogelijke peter én mogelijke naamgever van Denys vander Strate. Daarnaast wordt Jooris Willaert én oom én eventuele doopheffer én eventuele naamgever van Jooris vander Strate.

Bovendien wordt Adriaen Willaert oom van Denys en Jooris vander Strate.

Deze deductie past wonderwel in ons betoog, rekening gehouden met de testamenten waar de meester spreekt over zijn zusters en hun kinderen, zijn zusters en neven en nichten. Deze stelling zou volkomen bewezen zijn wanneer ooit mocht aangetoond worden dat Susana een Italiaanse was!

Eerst in 1538 wordt in een Venetiaanse akte melding gemaakt van Adriaens echtgenote. In 1535 werd de term familie gebruikt, wat niet noodzakelijk een echtgenote insluit, vooral daar we weten dat de familie Loonis Harout bij de meester verbleef.

Is Willaert tussen 1527 en 1538 gehuwd, toen hij goed en wel in Venetië gevestigd was?

In zijn testament van 5 oktober 1552 schenkt Adriaen de rest van zijn geld aan Susana op voorwaarde dat ze na zijn dood

[p. 147]

naar Vlaanderen gaat en er huizen of eigendom koopt. Dat er ten huize van de Willaerts heel wat over een eventuele vestiging in Vlaanderen zal gediscussieerd zijn, kunnen we veronderstellen na lezing van zijn latere testamenten. Elke allusie op een vestiging van zijn vrouw in Vlaanderen verdwijnt en enkel de intrest van het geld en de goederen in Italië worden haar geschonken.

Dit kan er op wijzen dat Susana geboren en getogen Italiaanse was. Verkoos ze daarom de bekoorlijke dogenstad boven de rijkdom welke haar in Vlaanderen werd geboden?

De enige Vlaamse tijdgenoot die over onze Adriaen Willaert schreef, is Jacob de Meyere.

Deze Zuidnederlandse humanist en zeer geloofswaardige historicus werd op 14 januari 1491 geboren te Vleteren (Flêtre), zowat 40 km ten zuidwesten van Roeselare.

Na bestudering van de naaste verwanten van Adriaen Willaert lijkt het ons bijzonder aannemelijk wanneer Jacob de Meyere in zijn Flandricarum rerum tomi X, schrijft: ...Adrianus Willardus Rosilaria oriundus, cantor regis Ungariae.

Het Rosilaria oriundus gaf aanleiding tot gissingen en controversen.

Adriaan Willaert, portret door V. Rubali.

Kyrie uit de ‘Missa Benedictus dominus Deus’ van Jean Mouton, leraar van A. Willaert.

Aldus werd vooropgesteld: geboren te Roeselare, maar meestal: afkomstig van Roeselare.

Toevallig is het diezelfde Jacob de Meyere die in een manuscript, het dagboek van Romboudt de Doppere genoemd, meldt: Die XI. augusti [1494] Brugis obiit magister Johannes Memmelinc, quem praedicabant peritissimum fuisse et excellentissimum pictorem totius tunc orbis christiani. Oriundus erat Magunciaco, sepultus Brugis ad Aegidii. (De 11e augustus [1494] overleed te Brugge meester Hans Memling, van wie men beweerde dat hij van de gehele toenmalige christelijke wereld de beste en de grootste schilder was. Hij was geboortig van Mainz en begraven op St.-Gillis).

Logische conclusie: Hans Memling is te Mainz geboren.

Pas kort vóór 1938 ontdekte de Brugse stadsarchivaris Parmentier volgende inschrijving in de Brugse poorterboeken: Jan van Mimnelinghe Harmanszuene ghebooren Zaleghenstat poortre xxx in laumaent [1465] omme xxiiij schellinghen grooten. Nu ligt Selingenstadt aan de rivier de Main, 40 km. ten oosten van Mainz.

Hieruit mogen we concluderen dat de schrijver van de uitdrukking oriundus erat Magunciaco, niet bedoelde geboren te Mainz, maar wel geboren in de omgeving van Mainz.

In het licht van alles wat hier voorafgaat komen we dan ook vrij makkelijk tot de conclusie dat Rosilaria oriundus, of geboren te Roeselare, of geboren in de onmiddellijke omgeving van Roeselare moet betekenen.

Guido Aerbeydt