Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 29

[p. 337]

Grafiek aan het nationaal instituut voor schone kunsten te antwerpen

Ter informatie eerst een woordje over het Nationaal Hoger Instituut voor Schone Kunsten. Wat is dat voor een school of instelling?

Het is de top van de piramide die het kunstonderwijs in Vlaanderen voorstelt.

Na de brede basis van jeugdateliers, van het lager en het hoger secundair onderwijs dat in tal van steden en gemeenten van het Vlaamse land 20.000 geroepenen herbergt in dag-, avond- of week-end-cursussen, volgt de vier-jaar-durende specialisatie in de officiële stedelijke, provinciale en rijksacademies of in de vrije Sint-Lucasinstituten. Het is uit die ateliers voor schilderen, grafiek, monumentale kunst, beeldhouwen, juweelontwerpen enz... dat uiteindelijk een dertigtal uitverkorenen na een ingangsexamen terecht komen in het Hoger Instituut te Antwerpen dat we in België als de tegenhanger kunnen beschouwen van het Hoger Instituut van Ter Kameren (‘La Cambre’) voor de Franstaligen.

Het is geen school meer in de klassieke zin van het woord, omdat er geen leerstof meer wordt onderwezen of gedoceerd, want er zijn geen professoren meer die zorgen voor een bestendige begeleiding. Nu en dan komen gastprofessoren (bekende kunstenaars uit diverse Europese landen of ook uit eigen land) die de studenten gedurende een korte periode volgen in hun werkzaamheden of een bepaalde visie op het artistieke gebeuren belichten, wat dan bedoeld is om de horizon op het kunstgebeuren te verruimen.

Het is dus een soort werkgemeenschap waar materieel alles beschikbaar is wat nodig is om zich op artistiek gebied uit te leven (atelier, model, persen, licht en verwarming enz...) en waar verder het bestendig contact met de medestudenten open is en stimulerend werkt.

Het toeval heeft gewild dat de jongste drie jaar enkele zeer goede grafici uit verschillende regionen van Vlaanderen en ook uit het buitenland daar zijn samengewaaid: Jan Vandeweghe uit Knokke, Bart'd Eyckermans en Ingrid Ledent uit het Antwerpse, Hugo Besard uit Etterbeek en de Chileen Ruperto Urzua.

Wat ze met elkaar gemeen hebben is hun waardering voor de techniek. Bij de grafiek kan men aan het probleem van het vaktechnische niet zomaar voorbijgaan.

Het volstaat niet een artistieke bevlieging op papier te schetsen en die technisch te laten uitvoeren als ets of litho door iemand anders, zoals dat tegenwoordig wel eens het geval is met bijvoorbeeld de massaproduktie van pseudo-originele kleurenlitho's die in de kunsthandel te koop zijn.

Neen, een echt graficus moet het volledige groeiproces van zijn werk zelf meemaken, vanaf het ontwerp naar de tekening op de steen of op de etsplaat tot het zelf drukken van de prenten, met daar tussenin, niet te vergeten, het afschuren en kornen van de steen, het polijsten, het vernissen en het roken van de etsplaten, het werken met schraapen polierstaal enz... Het fysisch labeur hoort bij de liefde voor het vak, door het zweet dat men erbij laat krijgt men respect voor het materiaal en groeit de spanning rond de creatie die komt als een bevrijding: het eindresultaat, de afdruk, zoals de geboorte van een kind na een lange moeilijke zwangerschap. Vakkennis is voor de graficus noodzaak en wanneer je het werk van die jonge mensen aandachtig bekijkt kun je ervan overtuigd zijn dat hun kennis niet oppervlakkig is, maar degelijk en grondig.

Er is echter meer nodig dan techniek alleen. Er is de artistieke inspiratie, het kunnen vertolken van zijn ideeën, het plastisch kunnen weergeven van wat men denkt en voelt.

De basis hiervan is de tekenvaardigheid, het is een taal die elk van hen met een zeer persoonlijk accent spreekt.

Ik zal trachten deze plastische taal of als je wil, het creatieve element, bij die vijf grafici te benaderen.

Dat die vijf grafici reeds enige waardering van buitenuit hebben genoten mag blijken uit het groot aantal prijzen die ze hebben behaald, vermeld in hun curriculum vitae.

Ik heb een sterk vertrouwen in hun kunnen, hun creativiteit en hun doorzettingsvermogen en ben ervan overtuigd dat, mede door de groeiende belangstelling voor de grafiek in Vlaanderen en de stimulerende kracht die hiervan uitgaat, én door hun geëngageerd zijn met het maatschappelijk gebeuren in onze tijd, hun werk een nog grotere rijpheid en diepgang zal krijgen.

hugo besard
Augustijnslei 193, 2130 Brasschaat

Geboren in Etterbeek (1955), studeerde aan de Kon. Academie in Antwerpen, afdeling grafiek; momenteel aan het Nat. Hoger Instituut voor Schone Kunsten in Antwerpen. Hij is lesgever (grafiek) aan de Academie voor Schone Kunsten in Berchem. Verwierf verschillende prijzen en onderscheidingen; nam reeds deel aan enkele groepstentoonstellingen en had ook een persoonlijke expositie.

Na zijn humaniora kwam Hugo Besard in de Academie van Antwerpen

Hugo Besard, Prooivogel, ets

[p. 338]

terecht en studeerde er intens tekenen, graveren, etsen en lithografie. Hij is een totaal apart temperament.

Bij de aanvang zijn de etsen geïnspireerd door de boeken: ‘The Hobbit’ en ‘In de ban van de ring’ van Tolkien. Van de fascinerende beelden van de heksensabbat en de nachtelijke taferelen met monsters, mensen en dieren, vogels en allerlei vreemde wezens door elkaar, weet hij toch, bij nader toezien, een samenhangend geheel te maken. Contrasten als goed en kwaad verenigt hij in een stevige compositie, het ene, hoe klein ook in het licht, het andere, in trossen gegroepeerde figuren in halftonen en duistere massa's.

Dit sociaal engagement: het vragen naar belangstelling voor het leven in de natuur en het hekelen van de soms decadente gedragingen van de mens, vindt zijn voortzetting in grote spotprenten zoals ‘Pluimen maken de vrouw’, waarbij aan de ene kant de mens te zien is met zijn superieur gevoel en ijdelheid (pluimen die het symbool zijn van status, auto enz) en aan de andere kant zit de hele massa levende natuur op de wip, of in ‘Het wildzwijn en zijn fijnproevers’, dat weer een pleidooi is voor de natuur. Sarcastisch bedoeld zijn ‘De kiekendief en de jagers’. De mens die niet verdragen kan dat de kiekendief een kip pakt om zich te voeden, terwijl hijzelf doodt om te doden, moordt om te moorden.

Heel deze visie zet zich door in zijn recent werk. Hij is natuurbewust en laat dit ook blijken in zijn etsen. In maart 1980 zei Minister Galle naar aanleiding van het afschaffen van de jacht op de houtsnip: ‘Schaamteloos levende wezens neerschieten, zo maar voor het plezier of om te tonen dat men de machtgste is, beschouw ik als een vorm van imperialisme’.

In die periode was Hugo begonnen aan een serie etsen over de bescherming van de houtsnip, waaronder ‘De Prooivogel’ en ‘De gekooide natuur’. In deze laatste ets zien we naast de schoonheid van talrijke goed geobserveerde vogels in alle mogelijke houdingen, in een aparte rechthoek de trieste blik van één enkele geïsoleerde vogel in een schematische voorstelling van traliewerk.

Die prenten die een anecdotisch verhalende inhoud hebben zijn echter picturaal zeer mooi en expressief uitgevoerd. Zonder het verhaaltje dat erachter schuilt, kan men eveneens genieten van de zeggingskracht van de ets.

De compositie is knap, het licht zit op zijn plaats, de details zijn boeiend.

Als graficus werkt hij weinig lineair. Hij schildert als het ware in zwart-wit, zijn etsen hebben een sterk picturaal gevoel.

bart'd eyckermans
Ballaerstraat 24, 2000 Antwerpen

Geboren in Wilrijk (1955), studeerde aan de Kon. Academie in Antwerpen; volgde een weekend-cursus-beeldhouwen aan de Kon. Academie Beeldende Kunst in Mechelen; daarna lessen aan het Nat. Hoger Instituut voor Schone Kunsten in Antwerpen. Sinds 1979 stagiairlesgever Hoger Secundair tekenen aan de K.A.B.K. in Mechelen. Behaalde reeds enkele prijzen en selecties en werd als enige Belg geselecteerd voor Miami International Print Biennal (U.S.A.). Publiceerde in de ‘Bladen voor de Grafiek’ en de kunstmap ‘Grafiek 80’ (Galerij Bogaert). Verschillende individuele en collectieve tentoonstellingen.

Ook Bart'd Eyckermans is een verteller in zijn werk.

Het chaotische van de wereld waarin wij leven krijgt een plastische vorm in zijn etsen. Heel het inhoudelijke is soms moeilijk te volgen, tenzij men de kunstenaar kent en een beetje vertrouwd is met zijn gedachtengang en symboliek.

Zijn levendige taferelen zijn meestal gesitueerd in vreemde bouwsels met architecturale stijlelementen uit verschillende perioden van kerkelijke en burgerlijke bouwkunst. Zijn perspectieven doorbreken het vlak en doen ruimten ontstaan waarin zich met fantastische wezens bevolkte, Jeroen Bosch-achtige taferelen afspelen.

In zijn ‘Dromen houden realiteiten aan het gestrikte lijntje’ zien we het leven uitgebeeld als een groot karnaval. In het leven is de realiteit theater, in het werk van Bart'd Eyckermans is het theater realiteit, met andere woorden, hij creëert zijn eigen wereld die theater is.

In een andere ets ‘De eenvoudige weg naar het geluk’ krijgt de architecturale omgeving en structuur zijn symbolische betekenis in het geheel, rechts is de kerkelijke en links is de zakelijke fabrieksarchitectuur, terwijl het centrale barokaltaar, in wankele toestand, de drie machten in een dans verenigt: de militaire, de filosofische of de religieuze en de wereldlijke of kapitalistische macht. Onderaan zien we dan de eenvoudige trap naar het geluk: een wit vlak dat iedereen voor zichzelf kan invullen naargelang van de betekenis die men aan het woord ‘geluk’ geeft.

Ook ‘De levensspiegel’ is een werk vol symboliek en sociaal engagement. In de rechterbenedenhoek ziet men de vruchtbaarheid van moeder aarde of de geboorte van de mens die dan in verschillende richtingen wegen kan bewandelen: realistische, utopische, futuristische enz...

Die grote etsen zijn rijk aan inhoud, aansporend tot nadenken, die in veelheid steeds nieuwe dingen doen ontdekken; het is werk dat men niet in een oogopslag gezien heeft. De literaire achtergrond is ook hier plastisch goed uitgebeeld. Bart'd heeft zijn eigen vormentaal, de ruime composities fonkelen van zwart-wit en door de grote partijen aquatint en halftonen die hij in het geheel verwerkt, krijgen groepen personages of gebouwen een samenhang waardoor het geheel overzichtelijk blijft.

Bart'd Eyckermans, De eenvoudige weg naar het geluk, ets

[p. 339]

ingrid ledent
Charleslei 15, 2130 Brasschaat

Geboren in Brasschaat (1955), studeerde aan de Kon. Academie in Antwerpen, afdeling grafiek; lithografie in Umprum in Praag en momenteel aan het Nat. Hoger Instituut voor Schone Kunsten in Antwerpen. Zij is lesgever grafiek en tekenen aan het regentaat voor plastische kunsten het H. Graf in Turnhout. Zij verwierf enkele belangrijke onderscheidingen en hield reeds verscheidene exposities.

Ingrid Ledent heeft een klassieke vorming achter de rug. Na haar humaniora is ze in de Academie te Antwerpen terecht gekomen, waar ze zich met enthousiasme op het tekenen, het graveren, het etsen en de lithografie heeft geworpen.

Wat de artistieke expressie betreft vinden we bij Ingrid Ledent een combinatie van abstracte vormen en elementen uit de natuur. Haar eerste stillevens werden opgebouwd uit vlakke toonwaarden, waarin de silhouetten van flessen of potten slechts een aanleiding waren tot het scheppen van een rustige, evenwichtige zwart-wit-compositie.

Ze heeft het vermogen de overbodige details weg te laten en alleen het essentiële, het belangrijke, de grote volumes uit te beelden. Die etsen zijn sterk verwant aan de aquarellen van landschappen waarbij ze met enkele brede kleurvlekken en penseelstrepen een enorme ruimte weet te suggeren.

Stilaan is een evolutie merkbaar in die stillevens, waarbij de oorspronkelijke vormen van gebruiksvoorwerpen minder leesbaar worden of zelfs verdwijnen. Een paar werken worden net collages die uitgevoerd zijn in litho. De techniek van de lithografie heeft ze intussen onder de knie gekregen en hiermee bereikt ze een buitengewone verfijning. Een jaar studie in Umprum, de kunstschool aan de oevers van de Moldau in het hartje van Praag, waar de beste Tsjechische grafici hun opleiding hebben gekregen, is een goede aanvulling, een verruiming geweest van haar kennis die ze in Antwerpen had opgedaan.

De jongste werken vertonen als vlakverdeling een totale abstractie van het stilleven als dusdanig, met, zeer verrassend, natuurelementen die erin verweven zijn, plantaardige vormen, pluimen, structuren van bloemen enz... die een verrijkende werking hebben in de compositie. Bij de litho's ‘Weerspiegeling’ en ‘Fasantenpoten’ zijn de details uitzonderlijk fijn uitgevoerd. Er straalt een sfeer uit van rust, de stilte is hoorbaar, het licht is voelbaar.

Ingrid Ledent, Compositie, ets

jan vandeweghe
Lippenslaan 185, 8300 Knokke-Heist

Geboren in Knokke (1954), studeerde aan het St.-Lucasinstituut in Gent; specialisatie burijngravure bij G. Gaudaen aan de Kon. Academie voor Schone Kunsten in Antwerpen en ‘grafiek’ aan het Nat. Hoger Instituut in Antwerpen. Deed studiereizen in Nederland, Frankrijk, Engeland, Ierland, Griekenland, Mexico en de B.R.D. Verwierf sinds 1977 verschillende prijzen, selecties en vermeldingen. Had enkele individuele tentoonstellingen en nam deel aan talrijke groepsexposities.

Jan Vandeweghe, die zijn vaktechnische en artistieke opleiding kreeg in het Sint-Lucasinstituut in Gent, was aanvankelijk geobsedeerd door contrasten als leven en dood, statisch en dynamisch enz... In zijn fantasie kreeg de eenvoudige, constructieve vorm van de Egyptische piramide, evenals het menselijk skelet een centrale plaats en hij bouwde daaromheen een wereld op vol symboliek en diepmenselijke achtergronden.

Zijn recent werk is een logische voortzetting van die gedachten, zo zien we in zijn ‘Hommage à Verlat’, de Antwerpse dierenschilder, nog enkele van die geaccidenteerde piramidale vormen en ook een piramide in ijzerdraad waar men doorheen kan kijken zoals door de dierenkooien in de Antwerpse Zoo. Zijn engagement richt zich tegen het nutteloze inkooien van dieren, zogezegd om de soort te beschermen en weer zijn het de tegenstellingen als leven en dood, vrijheid en opgeslotenheid, begrenzing en grenzeloosheid enz... die hij tracht vorm te geven in de fascinerende apenfiguur (die als dier het dichtst bij de mens staat) en in een perspectivistische compositie die de ruimtelijke derde dimensie suggereert, alhoewel door de sterke witte omlijning de verschillende elementen van het geheel geïsoleerd worden.

Ook in de prent ‘Schermperikelen ofte het belang van het decor’ ziet hij het harnas dat het individu moet beschermen, terwijl heel de achtergrond, ‘het decor’, weinig menselijks vertoont. Ook het harnas is doorzichtig, de buitenwereld wil en kan binnendringen in de eigen kamer van het individu om te bepalen wat mag en moet. Het harnas en het individu worden gesitueerd in ons zogezegd 150 vrij België.

Bij het derde in de reeks ‘Mode... l'emploi se recule’ zit de dualiteit reeds in de titel: la mode, de tijdelijk heersende smaak van vb. de kledij en le mode, de gebruiksaanwijzing. Hij toont de naakte mens met Januskop omdat enerzijds de functie van de kleding zich terugtrekt en aan de andere kant de decorkleding het individu verstopt.

Al deze gedachten zijn gebundeld in etsen die door bijwerken met aquatint, vernis-mou en burijn, in een bijna zwart-witcontrast van de houtsnede, een grote expressiviteit hebben gekregen. De dominerende,

Jan Vandeweghe, Hommage à Verlat - Useless flight, ets

[p. 340]

rustige horizontale lijn en vlakverdeling wordt doorboord door sterke perspectieven of impulsief bijgebrachte lijnen en rasters. Telkens toont hij ons één dominerend motief dat de aandacht vraagt en een samenvatting geeft van de ideeën die aan de basis liggen.

ruperto urzua perez
De Bosschaertstraat 59, 2020 Antwerpen

Geboren in Talca (Chili) in 1945, studeerde licentiaat in de Plastische Kunsten, de geschiedenis en de filosofie aan de Kunstuniversiteit van Chili; in België grafiek aan de Kon. Academie voor Schone Kunsten en het Nat. Hoger Instituut voor Schone Kunsten in Antwerpen. Was in Chili professor tot in 1973; gaf in 1974-75 les in plastische kunsten aan medegevangenen in concentratiekampen in Chili. Na zijn aankomst in België assisteerde hij architect Renaat Braem bij muurschilderingen aan de Vrije Universiteit van Brussel. Nam deel aan talrijke groepstentoonstellingen en had ook vele individuele exposities. Behaalde vele prijzen en ere-medailles. Hij publiceerde in ‘Xylo 2’ (Antwerpen) en in ‘De Bladen voor de Grafiek’.

Bij het vijftal neemt Ruperto Urzua een aparte plaats in. Hij is een Chileen die na de moord op Salvador Allende en het grijpen van de macht door dictator Pinochet het land is uitgezet en als politiek vluchteling in 1975 in ons land is terecht gekomen.

Ruperto Urzua, ‘Toren’, houtgravure.

Op dat ogenblik was hij reeds schilder-graveur en gaf les aan de universiteit van Santiago di Chili, Hij is zeer onderlegd op kunsthistorisch gebied en is in het bijzonder een kenner van de Zuidamerikaanse oude culturen van Inka's, Maya's, Azteken enz...

Na de uitwijzing en de aankomst in onze vrije wereld was de materiële toestand van het jonge gezin nog verre van rooskleurig en dit vindt een neerslag in zijn artistiek oeuvre.

Bij de eerste werken die hij hier maakte zijn de figuren moeilijk herkenbaar, het zijn meestal aan flarden getrokken personages, bijna onleesbare composities met een sterk damatische inslag. Een voorbeeld daarvan is zijn ‘Danse macabre van Latijns Amerika’ met barokke gestalten zonder aangezicht, eerder symbolische dan realistische figuren op een verscheurd silhouet van het Zuidamerikaanse continent. Het is een droombeeld uit het onderbewustzijn gegroeid. De vormgeving is niet rationeel doordacht, ze is een spontaan zoeken naar een eigen vormentaal.

Naarmate zijn werk vordert, krijgen de figuren een vastere vorm, ze worden meer figuratief, beter herkenbaar zoals in zijn ‘Piedad’. De personages van Urzua zijn typefiguren, gepikt uit de duizenden onbekenden die zich rondom hem verplaatsen; ze krijgen een diepere betekenis door de verhouding waarin ze tegenover elkaar worden geplaatst en door de mystieke sfeer waarin ze zich bewegen.

In ‘De oude dame’ en ‘De toren’ zit een mengeling van realiteit en fantasie. In het portret zijn een aantal figuren verweven die een herinnering oproepen uit het verleden, alsof een film uit het leven op het personage wordt geprojecteerd.

Zijn grafisch werk is een evenwichtige verhouding van zwart en wit opgebouwd, maar met een aantal nuances van grijs die door de richting der arceringen een plastisch reliëf suggereren, een zeer persoonlijke interpretatie van de xylografie.

Tot besluit nog een woordje over Urzua als ‘all-round’ kunstenaar. Hij is bedreven in de hout- en linosnede, de ets, de burijngravure, de aquatint, de lithografie enz... Met een bijzondere zorg voor techniek en vakmanschap drukt hij zelf zijn prenten in kleine oplagen, wat de werken des te waardevoller maakt.

Zijn schilderijen passen qua vormgeving helemaal in de geest van zijn grafisch werk, maar er komt een element bij, de kleur, die de sfeer en de expressieve kracht van de vorm verhoogt. De jongste tijd is hij ook gaan beeldhouwen. Zijn driedimensionele beeldjes zijn logisch gegroeid uit zijn grafiek. Door het hele oeuvre loopt een duidelijk herkenbare persoonlijke stijl en vormgeving die hem onderscheidt van de andere kunstenaars.

Gerard Gaudaen