Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 29

[p. 98]

Een leven in dienst van mens, natuur en kunst

José van Gucht werd geboren op 6-3-1913 te St.-Jans-Molenbeek, waar zijn vader toneelkapper was. Wegens diens vroegtijdig overlijden moest hij na zijn lager onderwijs het beroep van grimeur uitoefenen. Zijn aanleg voor de kunst bracht hem vanaf zijn zestiende jaar in de Academie, bij Rudolf Strebelle. Hij kreeg er de bijnaam ‘de kleine Rembrandt’ en zijn studie werd bekroond met de Prijs Jean Debrucq.

Per fiets trekt hij naar Parijs om de musea te bezoeken. Bij zijn terugkeer ontdekt hij Veurne. Rembrandt begeestert hem in het Amsterdamse Rijksmuseum. Hij vervolmaakt zijn opleiding in het Antwerpse Hoger Instituut, bij Opsomer, Paulus en Jules Debruyckers oudleerling Jacques Bonnes. Nadien doet hij o.m. aan decoratie voor bioscopen, waarbij hij in 1938 een been breekt. De gedwongen rust brengt hem tot het besluit zich volledig aan de kunst te wijden, maar hij wordt gemobiliseerd, aanleiding voor honderden schetsen.

In 1943 wordt hij laureaat van de Romeprijs, na Mambourg en Rik Slabbick. Hij houdt zijn eerste tentoonstellingen en illustreert ‘Les Chimères’ van G. de Nerval, wat zijn visionair talent openbaart. Hij volgt privaat-lessen bij Baron Cogels, huwt, kent allerlei moeilijkheden, zelfs gevangenis. Daar leert hij de vrijheid waarderen en evolueert vlug naar het type van de bohémienkunstenaar, die de vrije natuur als zijn huis beschouwt. De reislust brengt hem in Nederland, Duitsland, Italië (dat hij 50 maal gaat bezoeken), Zwitserland, Engeland (Turner!).

In 1950 exposeert hij in het Brusselse Paleis voor Schone Kunsten, waar zijn gewassen tekeningen - reisherinneringen - fel opgemerkt worden. Hij illustreert toeristische uitgaven en toont een meesterlijke kijk op Parijs in illustraties bij een werk van Alfred Leroy. Na een vijfjarig verblijf in de grootstad vlucht hij naar de kust, waar hij tussen de Panne en St.-Idesbald een bunker gaat bewonen en tot rust komt. Prachtige marines ontstaan, odes aan de vrijheid en het leven, schetsen uit heel de Westhoek vooral Veurne, waar Vlaanderen en Spanje verbonden zijn. Een niet betaalde belastingennota brengt de verkoop door deurwaarder van zijn hele inboedel, maar het succes van de verkoop is zo groot dat hij tientallen bewonderaars krijgt en te Veurne het oude huis ‘Driekoningen’ (1570) kan kopen. Het wordt zijn permanente galerij. Een groot deel van zijn oeuvre is voortaan aan Veurne gewijd, o.m. een meesterlijke Veurnse Kruisweg.

Wederom trekt hij rusteloos Europa door, vooral Italië, waar het licht van Umbrië en Toscane hem aantrok: doorzichtige lavistekeningen en tedere aquarellen ontstaan er. Na zijn huwelijk in 1965 met Anne-Marie Vercruysse onderneemt hij een grote zwerftocht door Indië, die wederom tot 250 aquarellen inspireert. Zij worden geëxposeerd in het Halfeeuwpaleis en het Museum v. Kunst en Gesch. in Brussel (Ghandi-jaar). Hij krijgt internationale belangstelling n.a.v. zijn hongerstaking om de afbraak van twee oude Veurnse huisjes te beletten, maar hij wordt ontgoocheld en vertrekt naar het zonnige zuiden.

Te Saint-Paul-en-Forêt in de Var installeert hij zich in een vervallen schuur, waarvan hij zijn ‘La Dame Jeanne’ maakt. Vandaar trekt hij naar Turkije, Marokka, Griekenland, doet de pelgrimstocht naar Compostella, waarvan hij de aquarellen in 1975 exposeert in de kerk van Vinkem-Beauvoorde.

In november 1976 koopt hij een oud schoolgebouw te Rebouillon bij Draguignan, waar hij tevreden leefde met vrouw en dochtertje Aurelia. Hij schakelt over naar de olieverf en evolueert zelfs naar meer abstractie. Op 14 januari II. is hij er gestorven, in zijn geliefde ‘L'eau vive’, plots, zoals hij gewenst had. Bij het open graf speelde de dorpsmuzikant het afscheidslied ‘Quand on n'a que l'amour’. Veurne eerde hem op 21 maart met een nadienst in St.-Walburga en een tentoonstelling; het zal zijn ambassadeur niet vergeten.

‘Les chiens aboient et la caravane passe’: met dit vers kan men de levensfilosofie en de geestesgesteltenis van José van Gucht schetsen.

(Naar Willy Otte)

Een eerste maal werd ik met een aquarel van José Van Gucht geconfronteerd bij Brugse vrienden, nu meer dan tien jaar geleden. Onmiddellijk viel het mij op dat hier terecht van een kunstenaar met een uitzonderlijk talent en persoonlijkheid kon gewaagd worden en mijn vrienden zouden voor geen geld ter wereld het prachtige gezicht op de vaart te Diksmuide hebben willen ruilen; voor hen was het kunst die ze begrepen en naar waarde konden schatten, omdat de kunstenaar op een originele manier een traditioneel thema uitgewerkt had. Vandaag de dag vraag ik mij nog altijd af hoe het toch mogelijk was dat het zo lang duurde vooraleer ik José Van Gucht leerde kennen en zijn werk leerde waarderen.

Sedertdien leerde ik kunstenaar José Van Gucht beter begrijpen, leidde soms zijn tentoonstellingen in en was zelfs in de gelegenheid originele steendrukken voor hem te verzorgen. Enkele werken van hem sieren mijn woonst en ook ik ben geweldig gehecht aan deze typische verwezenlijkingen, die gemakkelijk uit honderden andere te herkennen vallen. Vrienden-kunstenaars zijn er het unaniem over eens dat José Van Gucht een groot artiest was en nooit of nooit heb ik afbrekende kritiek of minachtende beoordeling over zijn werk gehoord, wat wijst op hoge waardering in de middens waar kunst centraal staat. Negatieve beoordelingen kwamen enkel van personen die het werk niet kenden, zoals dit meestal het geval blijkt te zijn bij kritiek.

Als mens leerde ik José Van Gucht bij mij

[p. 99]

thuis kennen, in 't jaar 1976, toen hij een twintigtal aquarellen verwezenlijkte over de Bloemenroute, te situeren tussen Schelde en Durme. 's Avonds, na een voor hem vermoeiende dagtaak, hadden wij lange gesprekken over lichte en zware onderwerpen en daaraan behoud ik levende herinneringen, zowel aan de mens als aan de kunstenaar. Onvermijdelijk draaide elk gesprek naar artistieke of filosofische beschouwingen en altijd was het José Van Gucht die in klare taal een redelijke oplossing vond voor de moeilijkste ethische en esthetische problemen die ter sprake kwamen. Die gespreksavonden zal ik nooit vergeten, want mijn bewondering voor de kunstenaar steeg in verhouding tot het beter begrijpen van de levenshouding die hij tot de zijne gemaakt had: een soort samenvloeiing tussen onze christelijke manier van denken en de Oosterse opvatting over leven en natuur, versmolten tot een eigen beschouwing over de diepe zin van het leven en al wat ermee verband hield.

José Van Gucht leefde als een vrij mens die genoot van wat het aardse leven te bieden had, maar terzelfdertijd streefde hij naar hogere waarden en schonere idealen. Hij poogde ergens altijd het allerbeste van zijn kunnen in zijn produkties te leggen, nooit of nooit denkend aan geldgewin en roem - vergankelijke dingen, waaraan hij een relatieve waarde gaf. Van Gucht werkte vlug en veel en zijn werk kon daardoor aangekocht worden door de nederigste arbeider of de geleerdste intellectueel; hij zelf had meer plezier te kunnen

José van Gucht: Mijn atelier (aquarel).

verkopen tegen lage prijzen dan het bekomen van grote bedragen, omdat hij zich daardoor ergens bestendigd zag in zijn opvatting over de relativiteit der wereldse dingen.

Het feit dat Van Gucht - in verhouding genomen - ‘goedkoop’ verkocht, had niets te maken met geldnood, maar hield verband met zijn opvatting over kunst; het was geen financiële politiek maar een filosofische stellingname tegenover het publiek dat zijn kunst bewonderde en wou bezitten. Door aldus steeds meer te mogen schilderen zonder dat het werk zich opstapelde, geraakte hij altijd maar verder op de weg naar de volmaaktheid: het geld bleef voor hem slechts een middel in dienst van zijn artistieke stimulatie, waardoor hij in staat was te reizen, te leven en te werken in zijn geliefde Var, waar hij meer inspiratie vond dan gelijk waar elders. Weinig hedendaagse kunstenaars hebben een zo breed cultureel belangstellingsveld als José Van Gucht had. Daar zit ook de enige en ware reden waarom hij België verlaten heeft. Zijn publiek in het Veurnse dirigeerde hem naar een genre dat hem niet langer lag: hij wilde méér dan zich herhalen, hij poogde hoger te mikken dan rijkdom en welvaart, die hem als mens zouden ontgoocheld hebben. En ook, Anne-Marie, zijn vrouw, had dit begrepen en stimuleerde haar man naar een ethische opvatting over kunst, waarbij geldgewin en eer als mindere waarden aangezien werden dan artisticiteit en geluk, evenwel niet als minderwaardig!

Van Gucht leefde niet zoals God in Frankrijk. Hij hield er van andere mensen gelukkig te maken; ontelbare gezinnen in de Westhoek bezitten meerdere aquarellen van hem en koesteren ze met een warme genegenheid, die hen herinnert aan een kunstenaar van bij hen, die ze zien werken hebben op straat, tussen het volk allesbehalve wereldvreemd en verre van hooghartig. Van Gucht heeft velen een plezier gedaan door tegen een schappelijke prijs iets te verkopen dat ze graag zagen, en voldeed aldus aan één der belangrijkste levensopdrachten van ieder kunstenaar, namelijk zijn medemens de schoonheid leren kennen en waarderen. Dat bezielde hem vanaf zijn prille jeugd en bleef zijn levensideaal tot aan zijn dood!

Van Gucht had een bewogen leven achter de rug: hij had opgetornd tegen heilige huisjes en schrok er niet voor terug zijn mening te verkondigen tegen de opinie in van diegenen die het voor het zeggen hadden. Hij wist zich als mens sterk genoeg om zich te verdedigen tegen vervlakking en weigerde halsstarig onder te duiken in de naamloze massa. Als kunstenaar beschikte hij over uitzonderlijke talenten en die stelde hij ten dienste van zijn levensideaal: langs de kunst om een vrij mens zijn, dicht verbonden met medemens en natuur. José Van Gucht slaagde erin zijn ideaal te verwezenlijken tijdens een gedurfd menselijk bestaan en vanuit een vruchtbaar kunstenaarschap: iets waarin alleen de allergrootsten slagen!

Willy Otte