Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 29

[p. 76]

Pedagogische verantwoording van het project

Doelstellingen

Voor een directeur van een technische school verlopen de dagelijkse bezigheden niet altijd in een geur van rozen en een sfeer van maneschijn. Materiële beslommeringen en de omgang met meer dan dertienhonderd jonge en oudere mensen uit de schoolgemeenschap Don Bosco bezorgen af en toe wel eens hoofdbrekens. Daarnaast evenwel staat dan de aangename kant van de zaak: vriendschappelijke betrekkingen met de leraars en hun gezin, omgang met idealistische ouderen en jongeren, vreugde groeiend uit kleine dingen of grote projecten. Kortom: er vallen meer positieve dan negatieve kanten te noteren.

Eén der doelstellingen, waarnaar ik als directeur steeds gestreefd heb, is de harmonische samengang tussen culturele en technische bagage, die aan onze leerlingen voor de rest van hun leven dient meegegeven te worden en dit in de geest van doorleefd christendom. Sinds enkele jaren wordt aan de jaarlijkse tentoonstelling, met werken van de leerlingen, een kunsttentoonstelling gekoppeld en wordt bij grote gelegenheden, zoals 75 jaar Don Bosco Gent in 1978, een feestelijke uitgave verzorgd in samenwerking met een kunstenaar en de afdeling drukkerij. Door mijn vriendschappelijke relatie tot kunstschilder José Van Gucht ontstonden zo twee kunstmappen, volledig op school uitgewerkt en gedrukt, rond de Apocalyps en het Evangelie van Sint-Jan. Deze mappen werden aan de leraars als aandenken geschonken en dienen eventueel als relatiegeschenk.

De opzet, die in samenwerking met de leraars Nederlands, hun leerlingen en de afdeling drukkerij voorop gesteld werd, had drie doelstellingen:

1.	pedagogisch verantwoorde samenwerking tussen Algemene en Technische Vakken,
2.	ontdekking van onze kunstschatten,
3.	aankweken van zin voor schoonheid.

Door het onverwacht overlijden van José Van Gucht werd tevens hulde gebracht aan zijn nagedachtenis.

Er wordt sinds jaren gedokterd aan groepswerk en de mensen uit het onderwijs zullen wel willen toegeven dat dit gemakkelijker te zeggen blijft dan uit te voeren. Theorie en praktische toepassing liggen in veel gevallen ver van elkaar verwijderd en de opvattingen der onderscheiden leraars stemmen niet altijd overeen. Maar met hier en daar een beetje bij te schaven en een weinig water in de wijn te doen, kwamen de projectleiders en leerlingen uiteindelijk tot een nogal gaaf geheel, dat zelfs door de meest kritisch ingestelde kunstliefhebbers mag gezien worden. Daarom gaat mijn eerste dankwoord uit naar de ruim vijfhonderd leerlingen, die aan het schoolproject ‘Torens van Vlaanderen’ meegewerkt hebben. Zij bewezen daarmee dat ook in het technisch onderwijs eeuwige waarden gerespecteerd worden en er een levendige belangstelling voor het schone aanwezig is, getuige hiervoor de prachtige gedichten die sommigen geschreven hebben. Jonge mensen dienen uiteraard op hun zoektocht naar gegevens over de besproken gebouwen begeleid te worden. Daarvoor zorgden de leraars Nederlands. Zij organiseerden bezoeken aan de onderscheiden steden, verdeelden de taken en verbonden de werkzaamheden der klassen, om te komen tot een geheel dat dan in de afdeling drukkerij verder verwerkt werd tot een grafisch hoogstaande lees- en kijkmap.

Op deze wijze hebben de leerlingen een deel van onze kunstschatten leren kennen. Dit kan een aansporing zijn om in dezelfde geest verder te blijven zoeken naar onze merkwaardige gebouwen en overblijfselen uit vorige eeuwen, die soms op onbekende plekjes verborgen zitten.

Het is en blijft een feit dat het onze leerlingen zijn die het leefmilieu ‘maken’ waarin wij moeten leven. Daarom is het zo belangrijk dat zij zin hebben voor schoonheid en respect kunnen opbrengen voor Vlaanderen en onze geschiedenis. Door dit schoolproject werden architectuur en levende kunst met elkaar verbonden. De medewerkers wisten wat het einddoel van het project was en ijverden dan ook om hun onderdeel zo goed mogelijk te verzorgen. Zij werden geregeld geconfronteerd met de oorspronkelijke artistieke verwezenlijkingen van José Van Gucht en op de hoogte gebracht van de stand van zaken. Zo zagen zij het project groeien en bloeien en uiteindelijk konden zij de vrucht van hun inspanning bewonderen.

In een tijd waarin het materiële zo'n voorname plaats in de maatschappij inneemt, voel ik het als een plicht aan de leerlingen ook eeuwige waarden (zoals b.v. schoonheid) bij te brengen. Hopelijk zullen zij later nog tijd vinden om eens een kunsttentoonstelling te bezoeken of een historisch gebouw te bewonderen; drempelvrees hebben zij toch gedeeltelijk leren overwinnen, waardoor de grootste hinderpaal opgeruimd werd. Indien de leerlingen later af en toe eens in contact komen met beeldende kunst, dan zullen velen onder hen goede herinneringen behouden aan wat hen hier op school voorgespiegeld werd en wat zij later op eigen houtje zullen kunnen ervaren.

Dank zij kunstrecensent Willy Otte en de Redactieraad van het tijdschrift ‘Vlaanderen’ wordt dit schoolproject in het volle daglicht geplaatst. Hopelijk genieten de lezers van het werk van jonge mensen en zien zij het nut van dergelijke samenwerking in. Misschien zullen zij dan naar meer gegevens over het werk van de kunstenaar verlangen. Ik ben er zeker van dat die nadere kennismaking met hen verrijkend zal zijn.

Aan al de medewerkers zou ik een gezegde van Annah Moore willen opdragen: ‘Aanvaard mijn gedachten als dank, want ik heb geen woorden’.

Ph. Debusscher, S.D.B. Directeur van het Don Bosco Technisch Instituut Sint-Denijs-Westrem.

‘Hoe het groeide...’

Iedereen zal het wel met mij eens zijn om te aanvaarden dat de inhoud van het onderwijsprogramma gegrondvest is op eeuwenoude, traditionele bases, die uiterst moeilijk kunnen veranderd worden; men past eerder het nieuwe aan zichzelf aan dan zichzelf aan het nieuwe en de verschillende interpretaties van b.v. het Vernieuwd Secundair Onderwijs bewijzen dat ook hier geen alleenzaligmakende onderwijsvorm kan naar voor geschoven worden. Vooral in de Skandinavische landen houdt men zich intens bezig met het probleem van een doelbewuster en meer mensgebonden onderwijs: Arne Naess, de Noorse filosoof, was de allereerste die positief reageerde op een open brief van enkele scholieren uit Oslo, waarin zij in 1966 begrip vroegen voor een meer democratische middelbare school. Typisch voor Noorwegen werd deze brief niet in de doofpot gestopt maar gepropageerd door allerlei acties om een democratische school van de grond te krijgen en te verdedigen tegen reacties, die onvermijdelijk zouden losbarsten. Met de oprichting van het Forsko-gymnasium (met eigen doelstellingen en erkend door het Departement van Kerk en Onderwijs zij het na heel wat discussie), startte een vernieuwing die begon bij enkele jonge mensen die zelf een school maakten waar experiment, vrijheid en groepswerk centraal stondon en die al vlug navolging kreeg in verschillende andere steden, waar het democratiseringsexperiment de plaats innam van het klassieke autoritaire opvoedingssysteem. Uiteraard ging dit ge-

[p. 77]

paard met heel wat jeugdproblemen en duurde het een tijdje vooraleer leraars en leerlingen zich aan de nieuwe normen hadden aangepast.

In aansluiting met deze moderne methode van administratie en alles wat met de organisatie van het schoolleven verband hield, werd ook de nodige aandacht besteed aan het groepswerk, aan het samen beleven en verwerken van de werkelijkheid. De resultaten hiervan bewijzen dat van een reusachtig succes mag gewaagd worden en de uitstraling naar de andere Skandinavische landen liet dan ook niet lang op zich wachten. Vooral Zweden had belangstelling voor de verworvenheden en resultaten van het nieuwe systeem; de Zweden brachten heel wat begrip op voor experiment en groepswerk, iets wat zij reeds in 1842 bewezen door het lager onderwijs kosteloos en verplicht te maken; in België duurde dat tot 1919! Selma Lagerlöf (1858-1940) kreeg twee jaar vóór haar Nobelprijs de opdracht een leer- en leesboek te schrijven, een soort aardrijkskundeboek van Zweden ‘Nils Holgerssons underbare resa’ (1906-1907), dat gebruikt werd als middel om de verbinding te leggen tussen droge wetenschap en levende werkelijkheid. Hoeft het betoog dat dit boek een diepgaande invloed uitgeoefend heeft op het onderwijs in Zweden en de andere Skandinavische landen? Het moge gezegd worden dat Noren en Zweden, Denen en Finnen op hun grootste schiereiland van Europa, op gebied van onderwijs verder staan dan de rest van Europa! Getuige hiervan de enthousiaste reacties op het schoolgebeuren in Oslo en de eigentijdse toepassing ervan op plaatselijke toestanden en omstandigheden.

Ook in ons land kwam, rond de jaren '69-'70, kritiek los op de bestaande pedagogische systemen die toegepast werden in het traditioneel onderwijs. De scholen waren wereldvreemd en niet aangepast aan de eisen gesteld door maatschappij en industrie; er was een gebrek aan samenhang tussen de bestuderingsobjecten waardoor oorzaak en gevolg, analyse en synthese onbegrijpbare theorieën geworden waren. Er groeide een hevige kritiek op het individualisme en op de rivaliteit die hierdoor ontstond onder de leerlingen. Kritiek werd uitgeoefend op het verbalisme en geëist werd een meer menselijke benadering van concrete maatschappelijke problemen (zoals ontwikkelingshulp, revalidatie van sociaal, lichamelijk en geestelijk gehandicapte medemensen, verhouding tot sex en noem maar op). Er kwam reactie los op het verkeerd benaderen van de leerling, waarbij de leraar centraal stond en niet de studerende. Kortom: een vernieuwd onderwijs drong zich meer en meer op.

Omdat in het Vrij Onderwijs de Inrichtende Machten het beslissingsrecht voor zich hielden, had dit tot gevolg dat niet alle scholen op het V.S.O. overschakelden. Ook het Don Bosco Technisch Instituut nam een afwachtende houding aan; werkgroepen bestudeerden ten gronde het voor en tegen van de vernieuwing; contact werd opgenomen met scholen waar het wel toegepast werd; langzaam maar zeker werd overgeschakeld naar de positieve verworvenheden van de vernieuwing, om ze te versmelten met de voordelen van het opvoedkundig systeem van Don Bosco en de ondervinding van het traditionele systeem. Het ‘de kat uit de boom kijken’ verhinderde echter niet dat de jongeren hun rechten verdedigd kregen door directie en leraars en er een moderne wind waaide door klaslokalen en werkplaatsen.

In ons land was het in de Vrije Normaalschool te Bokrijk dat voor het eerst de projectmethode uitgewerkt werd, een vernieuwing van grotere betekenis dan over het algemeen in onderwijskringen aanvaard wordt. Wij kennen echter alleen enkele praktische kanten van de zaak, namelijk het afleggen van bezoeken, reizen, vergaderen enz. In de meeste Vlaamse scholen leerde men daardoor rond bepaalde thema's les geven en de coördinatie tussen de lessen Nederlands, geschiedenis, aardrijkskunde en andere vakken over b.v. een project van Broederlijk Delen, leverde heel wat positieve resultaten en voor de jeugd verrijkende kennis op. Het woordje ‘samen’ kwam meer en meer in de schooltaal voor en leuzen (zoals ‘Verruim de kring’, ‘Samen één’ en ‘Ommekeer, Ommekaar’) kwamen eigenlijk op hetzelfde neer.

Hoeft het dan verbazing te wekken dat nieuwe ideeën onder de leraars en leerlingen groeien? Zo dit schoolproject, dat eigenlijk in gespreksgroepen over kunst en tentoonstellingswezen voor het eerst voorgesteld werd en dat onmiddellijk respons vond bij de directie van de school, die de volledige vrijheid liet aan leraars en leerlingen om te komen tot een gecoördineerd samenwerken van de leergangen Nederlands, geschiedenis en esthetica en de typische vakken die verband houden met de praktische verwezenlijking van de kunstmap, te weten de druktechnische uitwerking van de afbeelding van de kunstwerken en begeleidende teksten.

In samenwerking groeit een kunstmap naar een voleindiging, voorzien tegen het eind van de maand juni en zijn hoogtepunt vindend in een tentoonstelling rond het thema ‘Torens van Vlaanderen’, waarop én oorspronkelijke aquarellen én de kunstmap én het nummer van dit tijdschrift aan het publiek zullen voorgesteld worden. Heel wat activiteiten vinden dus aan het einde van het schooljaar hun bekroning in een door de leerlingen opgebouwde tentoonstelling, die doorgaat op zaterdag 21 en zondag 22 juni e.k. in de grote zaal van het Sportcomplex van het Don Bosco Technisch Instituut te Sint-Denijs-Westrem.

Gedurende meer dan vijf maanden waren de leerlingen aan het werken rond het thema ‘Torens van Vlaanderen’; zij bezochten in de Mediatheek van de school een tentoonstelling met de 25 oorspronkelijke aquarellen, maakten studiereizen door Vlaanderen, spraken tijdens de les over de waarde van de kunstwerken en over de praktische problemen die moesten overwonnen worden om hun deel van het werk tot een goed resultaat te brengen; gegevens over de geschiedenis van de gebouwen en de bouwstijl werden opgezocht in het documentatiecentrum van de school; brieven werden geschreven naar de verantwoordelijken der gebouwen; gedichten over torens werden gelezen en zelfs door de leerlingen geschreven..., toch een meldenswaardige prestatie voor technisch-ingestelde jongeren, die trachten op poëtische wijze uiting te geven aan wat het waarnemen op hun gevoel en verbeelding naliet.

De verantwoordelijken hebben kunnen meemaken dat de leerlingen positief reageerden op groepswerk en dat zij naar eigen inzicht het probleem aanpakten (hierbij geleid door een onzichtbaar blijvende hand). Meer dan 600 jonge mensen van 12 tot 19 jaar spanden zich in om hun steentje bij te brengen tot het verwezenlijken van een groot werk. Techniek en literaire verwerking gingen hand in hand en het uiteindelijk resultaat werd een genietbare, goed-leesbare kunstmap, die aan de bezitter ervan een blijvende vreugde zal schenken. Daarom, hartelijk proficiat aan allen die zich ingespannen hebben tot het welslagen van het schoolproject 1980. Hopelijk wordt elk schooljaar iets gelijkaardigs ingeschakeld, waardoor samenwerking een praktische toepassing vindt.

Ergens diende er een keuze gemaakt onder een dertigtal aquarellen van kunstschilder José Van Gucht om te komen tot een hoogstaand en representatief geheel waarin bekende Vlaamse torens voorgesteld werden. De lezer zal wel willen aannemen dat het onmogelijk was al de belangrijke monumenten te laten aquarelleren; het zou een kunstmap

[p. 78]

en een bijdrage geworden zijn van honderden bladzijden, want in alle steden en dorpen vindt de toerist waardevolle getuigen van ons groot verleden, die als zovele herkenningspunten uit het landschap oprijzen.

De kunstenaar heeft lukraak Vlaanderen doorkruist, nu eens werkend in het Antwerpse. dan in Brabant, kris-kras naar de torens die hem bevielen en waarvan hij een waardevol en typerend beeld kon weergeven. Iemand die José Van Gucht gekend heeft, begrijpt de zorgeloosheid waarmee hij door het leven ging en respecteert dan ook zijn keuze.

Voor de volgorde van de kunstmap vertrok ik vanuit het Veurnse; van hieruit start een denkbeeldige tocht, die de lezer langs de geschilderde thema's brengt. Deze tocht is allesbehalve volledig; hopelijk brengt de lezer ook hier het nodige begrip voor op, evenals voor de beperktheid van de beschikbare plaats in ons tijdschrift en de gemakkelijke geografische oplossing van de volgorde.

De begeleidende teksten werden geschreven door leerlingen die hun gegevens verzamelden uit velerlei bronnen, die zij vonden in bibliotheken en door te schrijven naar parochiepriesters, toeristische diensten, enz. Alle door de leerlingen geschreven brieven werden beantwoord, waaruit blijkt dat de aangeschrevenen belangstelling hadden voor het schoolproject en begrip opbrachten voor de klassikale inspanning geleverd door jonge mensen. Tijdens de les Nederlands werden de verschillende teksten per toren samengebracht tot een historisch verantwoord en vooral leesbaar geheel. Iedere klas had een verschillende toren te bespreken en begrijpelijkerwijze werd dat op verschillende manieren opgelost. Als vertrekpunt evenwel gold bij iedere klas de kennismaking met het oeuvre van de aquarellist, het zoeken naar documentatie over het onderwerp en het praktisch samenbrengen van de onderscheiden gegevens tot een synthetiserende tekst die gemakkelijk te lezen en te begrijpen diende te zijn. Over het algemeen vormen de teksten een geheel waaruit de lezer zich een beeld kan vormen over de historische, religieuze en artistieke waarde van het gebouw.

In het 4de en 5de Elektriciteit slaagden de leerlingen er zelfs in enkele poëtische ontboezemingen neer te pennen; dit mag nog wel eens speciaal beklemtoond worden, omdat poëzie en koele techniek op het eerste gezicht moeilijk te verenigen blijken. Hopelijk blijven deze debuterende poëten niet stilstaan bij hun eerste poging en worden zij er verder toe aangezet in hun verdere leven met woorden te uiten wat hen ontroert. Dat zou op

Het computerzetten van de tekst.

zichzelf reeds een hoopgevend resultaat zijn. Iedereen die meegewerkt heeft aan het welslagen van dit originele schoolproject, zal het er wel mee eens zijn dat hij zichzelf en anderen verrijkt heeft. Leerlingen uit de afdeling Mechanica maakten kennis met de drukkerij en zagen hun vrienden aan het werk; Gentenaars leerden kun stad beter kennen en begrip opbrengen voor ruimere horizonten dan de hunne; plattelandsbewoners leerden inzien dat het grootse verleden van Vlaanderen grotendeels door de steden bereikt werd; iedereen leerde wat en werkte samen in klasverband aan een project verwezenlijkt door een groot deel van de schoolbevolking.

Op die wijze werd niet alleen de esthetische ingesteldheid van jonge mensen aangewakkerd, doch ook de ethische, door hen de verantwoordelijkheid te geven een onderdeel van het geheel uit te werken.

Dit nummer van ‘Vlaanderen’ blijft dan ook een soort hulde aan wat tijdens het tweede en derde trimester van het schooljaar 1979-1980 verwezenlijkt werd. Daarom wil ik namens directie, leraars en leerlingen van het Technisch Instituut Don Bosco het tijdschrift ‘Vlaanderen’ bedanken voor de betoonde belangstelling. Ik durf dan ook de hoop uitspreken dat de lezers aangename momenten zullen meemaken tijdens de nu volgende toeristische en artistieke wandeltocht langs enkele belangrijke overblijfselen van Vlaanderens grootheid.

Willy Otte Kunstrecensent