Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 19

[p. 225]

Glasplastiek in Tsjechoslowakije

René Roubicek: De wolk, gebogen glasstangen, Expo 70 Osaka, 1969.

De Tsjechische glaskunst kan op een rijk - en in verscheidene perioden beslist beroemd - verleden terugblikken, waarvan het begin zich in de Middeleeuwen situeert. Maar ook in de huidige eeuw volgt ze een succesrijke weg. Sedert de dertigerjaren bestaat er een intensieve samenwerking tussen de beeldende kunstenaars en de glasindustrie. Tegelijk echter overleven in deze kunsttak ook de oude, ambachtelijke technieken en de artistieke traditie, die dan in unieke stukken en atelierwerk eigentijdse uitdrukkingskracht verwerven.

Aan de glasproblematiek wijden zich vandaag de dag in Tsjechoslowakije meer dan vijftig kunstenaars, die allen afgestudeerden zijn van de Praagse Kunstambachtshogeschool. Van hen stel ik er evenwel slechts enkelen voor, nl. degenen van wier werken de voornaamste artistieke impulsen uitgaan. Het betreft hier natuurlijk niet-traditionele glaskunst, in harmonie met de algemene kunstevolutie. Deze kunst overschrijdt de grenzen die tot nu toe bestonden, en vertoont een tendens tot de vrije kunst, speciaal dan de beeldhouwkunst. Steeds vaker fungeert het glaswerk ook als integrerend bestanddeel van het interieur en de architectuur, die voor de glaskunst nieuwe horizonten en werkgebieden openen. Omdat het doorgaans werken van artisten betreft, die op het gebied van de glaskunst een lange praktijk hebben, laat men daarbij zeer onconventioneel en geïnspireerd de specifieke eigenschappen van de glasmaterie tot hun recht komen. De inspiratie wordt steeds vaker door het proces van het ontstaan en de eigenlijke vormgeving van het object bevrucht. En vermits het glas de eigenschap bezit dat het bijna magisch kan bewerkt worden - in gloeiende en vaste toestand, kleurloos of veelkleurig, transparant en weerspiegelend, huiddun of blokmassief, men kan het graveren, slijpen, etsen of beschilderen - biedt het welhaast onuitputtelijke uitdrukkingsmogelijkheden.

Ook bij de werken, die buiten het dagelijks gebruik en de decoratieve aanwending staan, is het uitgangspunt dikwijls een met de pijp geblazen en met een traditioneel werktuig gevormd vat. Het wordt echter tegelijkertijd volgens de principes van de beeldhouwkunst gemodelleerd. Verder spelen ook nog de kleur en de diverse structuren die in de glasramen ingesmolten zijn, een rol. Van de kunstenaars, die in deze techniek belangrijk werk hebben gepresteerd, noem ik b.v. Pavel Hlava (1924)

[p. 226]

Vladimir Jelinek: Plastiek, groen en geel glas met ingesmolten luchtblazen, geslepen, 1969.

of Vladimir Jelinek (1934). Het globale ontstaansproces van deze werken in de oven duurt slechts weinig minuten; om die reden is een uitzonderlijk bekwaam ambachtsman onontbeerlijk en meestal ook de persoonlijke, aktieve instelling van de kunstenaar om op een artistieke wijze het onberekenbare toeval - dat hierbij automatisch speelt - naar zijn hand te zetten en meester te worden. Het duurt vaak meerdere jaren vooraleer de ambachtsman (meester-glasblazer) en de kunstenaar volledig op elkaar zijn ‘ingespeeld’. Pas dan kan aan het scheppen van monumentale werken gedacht worden, zoals b.v. de plastieken van René Roubicek (1922), die door meester Rozinek tot druipsteenachtige, slanke en nerveuze bouwsels werden gevormd. In de jongste twee jaar heeft Roubicek dit hoofdstuk van zijn oeuvre afgesloten en werkt momenteel met gladde glasstangen, die hij

V. Cigler: Plastiek, geslepen loodglas, 1967.

in hete toestand buigt en in monumentale plastieken verwerkt. Zijn werk ‘De Wolk’ behoort tot de interessantste kunstvoorwerpen, tentoongesteld in het Tsjechoslowaaks paviljoen te Osaka 1970. Het puurste en ook het eenvoudigste ruimtelijk resultaat heeft Václav Cigler (1929) in zijn glasplastieken bereikt. Cigler omvormt door slijpen massieve loodglasblokken tot elementaire kogel-, halve kogel- en cylindervormen: in de lensvormig ingeslepen vlakken ervan wordt de omgeving weerspiegeld en omgevormd tot een soort microcosmos. Jaroslava Brychtová (1924) en Stanislav Libensky (1921) vonden een nieuwe wijze om het glas in het representatieve interieur in te schakelen. Hun vitrailles, plastieken en reliëfs uit smeltglas werden voortgebracht door een techniek, in de glasblazerij van Zelezny Brod ontwikkeld. Deze techniek maakt

Pavel Hlava: Vaas, object uit blauw en geel glas, met ingesmolten zilverfolie, 1966.

een rijk en beeldhouwkundig modelleren van relatief grote glaspanelen mogelijk. De kunstenaars slaagden er in deze werken in een sterk emotioneel effect te bereiken. Het werk ‘De levensstroom’, dat meer dan twintig meter lang door het Tsjechoslowaaks paviljoen op de Expo 1970 ‘vloeit’, is daarvan het beste voorbeeld.

We hebben slechts een kleine steekproef gebracht uit de massa glasplastieken van de jongste jaren. Wij hebben alleen voorbeelden uitgezocht, die m.i. niet vasthangen aan modeverschijnselen en waarvan mag verwacht worden, dat zij hun vaste plaats zullen innemen in de evolutie van de Tsjechische en, wie weet, ook van de algemene glaskunst.

Dr. Alena Adlerová

Conservator van het Museum voor Toegepaste Kunst, Praag.

[p. 227]

J. Brychtová - S. Libensky: De Levensstroom, smeltglas, Expo 70 Osaka, 1969-70. Detail met staalconstructie.