West-Vlaanderen. Jaargang 6

[p. 251]

Ontmoetingen

‘Vormen van heden’ te Knokke

‘The head is not more native to the heart’ (Hamlet)

De kunst, die wij van onze tijd noemen, speelt gaarne met problemen en er zijn inderdaad enkele knopen, die voor de gewone man wel gordiaans lijken. De kunst is immers nooit van de massa geweest. In hoofdzaak draait alles rond het vraagstuk van de vormverbreking, die een feit is. In het begin van deze eeuw zijn de expressionisten er expliciet mee begonnen en het einde ligt bij Mondriaan. Abstrakte kunst is echter zo oud en zo nieuw als de mens, en zo er momenteel zoveel gepleegd wordt en zoveel wordt over gepraat, dan ook uit modezucht en snobisme. Een vernissage is daarom een hoogst interessante gebeurtenis, maar niet voor de kunst. Inwendig en soms ook uitwendig heb ik altijd plezier als ik op de opening van een expositie een van die vernissage-dametjes, met nu eens een echt would-be tuitmondje, voor een puur abstrakt werk hoor uitroepen: comme c'est mignon! Zij snapt er natuurlijk niets van, en het is maar best ook. Er zijn in Amerika mensen die statistieken opbouwen en dat is een heel bedrijf. Die Galluplui hebben nu uitgekiend dat er in de Verenigde Staten alleen tussen de 40 en de 50.000 abstrakte kunstenaars werkzaam zijn en al of niet honger lijden. En er zijn, naar schatting, jaarlijks 1.200 artisten die te Parijs voor het publiek treden in een one-man-show. Het is duidelijk, en daarvoor hebben we helemaal geen statistieken nodig, dat het procent echte artisten onder die pleiade een fraktie is met veel minder nullen. Want de rock 'n roll zal ook achterhaald worden. Kunst in alle genres impliceert iets te zeggen te hebben, en het dan zeggen met om het even welke middelen en in het licht van om het even welke visie, maar in strikte oprechtheid: het geboren worden van een begenadiging. De primitieven om wie er evenveel gezwamd werd en wordt als om onze abstrakten, deden het niet anders dan de impressionisten en zelfs in de zogenaamd dekadente barok kan men prachtige momenten ontdekken. De kunst van deze tijd moet dus niet abstrakt zijn; ze moet gewoon van ons zijn; we moeten ze kunnen verstaan (opgelet met dat moeilijke woord!) en we zullen ze altijd verstaan als ze uit eerlijke drang naar volmaaktheid is geboren. Er zijn nu echter een hele boel mensen die ons voorzeggen wat er mooi is en wat niet, die de kunst in een bepaalde richting zouden willen zien evolueren. Deze mensen noemt men de kritici en zij worden ook betaald voor hun werk. Er zijn serieuze kritici en er is janhagel. Ils se tuent un peu, zegt Prévert. Wij moeten het met de kritici nemen juist zoals met de kunstenaars.

Nooit echter kunnen we buiten onszelf. Wie nu leeft, maar

Luc Peire: Barcelona, 1956. olie op doek 130 × 195 cm.

[p. 252]

dan ook leeft, wakker en met ruime belangstelling voor alwat des geestes is, bemerkt dat de mens op om het even welk terrein geestelijk gestripteased wordt en zeer zuiver en zeer scherp tegenover zichzelf wordt gesteld; hij moet bovendien tegenover de invloeden de hem bepalen stelselmatig kiezen. Hij heeft immers enkele dingen gemaakt waar hij niet meer bij kan en enkele dingen in gang gezet die hem haast ontsnappen. Hij meet explosies op de zon, vindt breinen uit die diskussies over het laatste getal belachelijk maken; en de dieptepsychologen worstelen met de vraag of zij van de mens alles mogen vernemen. Er zijn dingen die aan onze macht ontsnappen en ook aan onze verbeelding. Kunst is in sterke persoonlijkheden altijd de uitbloei van een kultuur. De abstrakte kunst is daarom geen noodzaak, maar een typisch verschijnsel van deze tijd. De expositie Vormen van Heden, in het Casino te Knokke ingericht door Luc Peire en K.N. Elno, illustreerde dit tijdsbeeld treffend. Zij bevatte een reeks interieurs van Knoll International, met kreaties van Mies Van der Rohe, Florence Knoll, Harry Bertoia en Eero Saarinen. Rondom waren werken opgehangen en aangebracht van artisten met naam uit binnen- en buitenland. Behoudens een skulptuur van Reinhout D'Haese en een betonraam van Michel Martens, was al het geëxposeerde werk voorstellingsloos.

Het doel van deze inrichting was m.i. hier gelegen: de organisatoren wilden aantonen hoe de ruimte door artisten van onze tijd wordt georganiseerd, hoe de plastische kunstenaar van heden een geest uitstraalt die wij terugvinden in de gebruiksvormen om ons heen, en omgekeerd. Of anders uitgedrukt: de ontmoeting tussen het funktionele voorwerp en het onnutte kunstwerk, tussen de industriële vormgeving en de kunst, tussen de kunst tout-court. Sedert de jongste oorlog is o.m. dàt veranderd:

Michel Martens, Bull 1956 - betonraam (detail)
Cliché Museum voor Sierkunst, Gent.

nieuwe vormen breken door, vormen die men aanvaarden kan of niet, maar die er zijn en hun tocht begonnen zijn over de ganse wereld: in schilderijen en in schrijfmachines, in behang en in eetgerei. Vormen uit de kunst worden funktioneel omgeschakeld en verfraaien het dagelijkse leven. Vormen die men klinisch koud noemt. Wat is koud? Is een interieur met bolpootmeubels en gekopernagelde stoelen warmer dan de zachte, naar de vorm van het lichaam gemaakte Bertoiazetels of de Barcelona-Chair die Mies Van der Rohe reeds in 1926 ontwierp? Die vormen noemt men zielloos. Wat is zielloos? Wat is de ziel van een interieur anders dan de mens die erin woont, die het organiseert en die er zijn ziel in legt, zoveel als hij kan. Die vormen noemt men verabsoluteerd en gelijkgeschakeld en men spreekt van de automation van de kunst. Als men één abstrakte schilderij of skulptuur heeft gezien, kent men ze alle. Er zijn blijkbaar nog altijd mensen die nog niet weten dat alle negers niet op elkaar gelijken. En zelf noemt men, o ironie, de abstrakte kunst individualistisch. Maar dat neem ik niet als een verwijt. Want als de periode die wij beleven ons enkele grote, eenzelvige artisten oplevert, die vrijzinnig zijn, in de meest letterlijke betekenis van dit vervelende woord, en die zo sterk mogelijk wantrouwend en los staan tegenover alle op hen inwerkende invloeden, dan doen wij, meen ik, een stap vooruit. Zij zullen immers van het formaat zijn van een van der Rohe, een Moore, een Mondriaan, een Schönberg, een Greene en een Papini.

In deze zin is het enige doek dat ik te Knokke heb gezien: Barcelona, van Luc Peire. Een werk dat vorig jaar ontstond. Peire is erin geslaagd in zijn jongste werk een subtiele verpuurde indeling te bereiken van de strengafgesloten ruimte die een schilderij is. Hier is geen heugenis meer aan enig natuurlijk beeld dat wellicht voor dat werk de aanleiding was; hier is nog alleen een idee, al of niet schatplichtig aan een gevoel, dat uit de schilder buitendringen moest. Geen afbeelding, maar uitbeelding. Het gevoel, bij uitstek bewegend element, is ten uiterste bedwongen tot ongemengd zwart, geel en wit. Men zou willen zeggen: quelle candeur. Vrijwillig reduceert de artist zo sterk mogelijk de middelen van zijn expressie: tot vertikalen op een horizontale geaxeerd in de rechterhelft van het doek. Daar is iets dwingend-ingehoudens in dat werk, iets gehoorzaams, een poëzie van water dat zijn weg zoekt en niet weg kan, niet weg mag. Zoals Pedro Garcia Cabrera in zijn prachtig aan Peire opgedragen en door Albe vertaalde gedicht het uitdrukte:

Hoe graag zou het water telkens opnieuw
zijn eigen loop, zijn eigen schaduw willen worden,
zonder steeds te moeten zien vloeien
zijn bewegend mechanisme van kristal
zonder de traan dieper te doen vloeien tot de bodem der traan
om zijn doorzichtigheid op te richten
en zonder zichzelf te moeten toeroepen
met stemmen van hagel, wolk of sneeuw.
Hoe graag zou het water bij je willen zijn.

Er was voorts te Knokke non-figuratief werk van de in 1953 jonggestorven Georges Carrey; een doek van de nogal opgang makende Jean Piaubert, dat op mij een onverzorgde indruk liet; een zeer expressief doek van Gaston Bertrand, een van de promotoren van de abstrakte kunst in ons land (waarom ontbrak hier Victor Servranckx?); een fris collage-achtig reliëfdoek van Jean Rets, werken van Pol Bury en Jan Burssens. Ook was er een inzending van Marc Mendelson, die onder de maat bleef van het in de kataloog afgebeelde Benadering uit de verzameling

[p. 253]

Philippe Dotremont; een zeer verfijnd stukje grafiek van Pol Mara en dan nog werken van de Rus Serge Poliakoff, de Fransman Pierre Soulages, de Argentijn Emilio Petturoti en de Hongaar Victor Vasarely. De zeer bekende kritikus, Michel Seuphor, eigenlijk een Antwerpenaar, maar die te Parijs verblijft, zond een grafisch werk in, dat het geheel wel niet ontsiert, maar m.i. minderwaardig is.

Apart en alleen was er de Bull 1956 van Michel Martens, een betonraam dat zeer gelukkig in de ingang van de tentoonstelling was geëxposeerd. Een werk dat wij vorig jaar reeds in Gent zagen en dat op iedereen een diepe indruk heeft gemaakt. Er zijn nog teveel mensen die menen dat een glasraam een schilderij is met glas. Men zou dit ook denken als men het aanvankelijke karton ziet, dat als patroon moet dienen; maar het is een verkeerd vertrekpunt. In eerste instantie is een glas- of betonraam een verdeling van licht. De totaal verschillende materialen, het frivole en bij uitstek beweeglijke en het harde, onveranderlijke moeten hier tot een zeer diepe innigheid verbonden. Zij vormen een nieuw plastisch geheel, totaal apart, zonder herinnering nog aan het oorspronkelijke ontwerp. In die overgang van tekening tot raam en in de artistiek verantwoorde lichtbreking ligt de grootheid van deze kunst. De Bull - bij uitstek lelijk en toch wildschoon onderwerp - betekent een hoogtepunt in het werk van deze artist. Het grijpt aan. De derde Westvlaming die te Knokke exposeerde was de beeldhouwer Ferdinand Vonck uit Blankenberge. Hij was er in een internationaal gezelschap, in de eerste plaats van de Amerikaanse artist Harold Cousins, die met een grillige ijzersculptuur zeer suggestief de idee woud wist op te roepen, van André Bloc, de directeur van het bekende tijdschrift L'Architecture d'aujourd'hui, van de uitgeweken Rus Anton Pevsner, de broer van die andere grote beeldhouwer Naum Gabo (skulptuur aan de nieuwe Bijenkorf te Rotterdam), van Harry Bertoia, van wie een prachtig ding in ijzer te zien was, van Reinhout D'Haese, m.i. minder genietbaar in zijn kaktus dan in zijn insektvoorstellingen, van Willy Anthoons die een zeer geslaagd mobiel exposeerde, van Frans Lambrechts, de Roemeen Etienne Hajdu en van de bekende Deense meester Robert Jacobsen. Het werk van Ferdinand Vonck, dat reeds tweemaal met een provinciale erkenning werd onderscheiden, ontroert niet. Het is alleen, met een vreemde wezenheid die zeker niet ‘mooi’ is.

Het kunstwerk komt uit de kerk, kwam later in de musea en treedt nu de huizen binnen. Meer en meer. Het is de verdienste van de expositie Vormen van Heden duidelijk te hebben aangetoond hoe het kunstwerk in huis moet komen, niet alleen als zuiver dekoratief element, maar ook als volwaardig kunstwerk. Luc Peire, die eigenlijk de architekt was van deze expositie, heeft schoon werk geleverd. Schilderijen ophangen kan iedereen. Maar met smaak een expositie opzetten, met enkele gekleurde muurvlakken, metalen elementen, textiel aan de wanden en een paar grote foto's en met aangepaste kleine en grote meubels, dat vonden wij in Knokke. Het geheel bood een frisse, zuivere indruk. Het moge velen geïnspireerd hebben.

fb

Ferdinand Vonck, Sculptuur.