West-Vlaanderen. Jaargang 6

[p. 38]

Apothekerspot met cylindervormige buik in Delfts aardewerk. Beschildering in blauw. Vooraan St. Michaël, de draak dodend en banderol met naam van de inhoud: Theriaca Androm. (theriaca Andromachi). Datum 1680. Hoogte 27, diameter 17 cm.
Copyright A.C.L. Brussel.

Apothekerspot in Delfts aardewerk. Versiering in blauw: vooraan banderol in cartouche waarboven twee vogels. Vermelding van het geneesmiddel: E Diacatholic. (Electuarium diacatholicon) Hoogte: 27, diameter 15 cm. Onderaan schild met een keper en drie harpen. Eronder banderol met inscriptie: Memento dne David.
Copyright A.C.L. Brussel.

Apothekerspot in Delfts aardewerk, met kogelvormige buik zonder greep, op zeer hoge voet. Beschildering in blauw: cartouche waarboven twee pauwen, met vermelding van de inhoud: E. Valerianum (Valeriaanextract). Onderaan cherubijn tussen twee trossen van vijf vruchten. Achteraan: blauw fabrieksmerk ‘De Drie Klokken’. 18^de eeuw (na 1725).
Copyright A.C.L. Brussel.

Fles in Delfts of Vlaams aardewerk. Beschildering in blauw met cartouche waarboven twee pauwen, met vermelding van de inhoud: A. Lilior. Alboru (?) Hoogte: 27 cm. Diameter: 13 cm.
Copyright A.C.L. Brussel.

[p. 39]

Delfts aardewerk

Het Gruuthuse-museum is bijzonder rijk aan kunstaardewerk: we vinden er porselein uit het Verre Oosten, grès uit het Rijnland, Vlaams aardewerk en gleiswerk van Delft.

Men weet dat de productie van Delfts aardewerk vanaf de tweede helft van de 17^de eeuw steeds in stijgende lijn ging; het maakte furore op de Europese markt en overspoelde ook onze provincies tot in het midden van de 18^de eeuw.

Onze gleiswerkers die ongeveer een eeuw lang dus door dit wondere modesukses in de schaduw waren gesteld, begonnen de versieringen die men te Delft gebruikte na te bootsen, bepaald te Brussel, Gent en Doornik, vooral op het einde van de 17^de en het begin van de 18^de eeuw. Hetzelfde kon men enkele jaren later vaststellen te Brugge in de gleiswerkerij die in 1750 door Pulinx was gesticht. Op 34 arbeiders die er in 1764 werkzaam waren, waren er nog twee faiseurs de carreaux façon Hollande. (Zie Armand Julin, Les grandes fabriques en Belgique vers le milieu du 18^e siècle. Mémoires couronnés de l'Acad. Roy. de Belgique, tome 63, 1903, p. 44).

Wanneer men nochtans het gleiswerk van het Delftse type dat in België bewaard wordt bestudeert, moet men vaststellen dat het merendeel van dit werk onmiddellijk op Hollandse afkomst wijst. Dat wordt duidelijk door vergelijking met de pleiade modellen waarvan de herkomst niet betwijfeld en dikwijls gewaarborgd wordt door goed gecontroleerde fabrieksmerken. Indien men niet ontkennen kan dat bepaalde van die stukken in

Tegeltableau. Beschildering in blauw. Hollandse haven in een omlijsting van arabesken, waarin vier medaillons met zeegezichten. Geheel van vierentwintig tegels. Copyright A.C.L. Brussel.

[p. 40]

ons land werden gemaakt, toch is het onderscheid vrij moeilijk, behoudens in enkele zeer aparte gevallen. De Vlaamse gleiswerkers spanden zich inderdaad hard in om het Delfts werk zo getrouw mogelijk na te bootsen, juist zoals die van Delft trouwens al het mogelijke deden om het Chinees porselein na te maken... en zoals de Antwerpenaren de Italiaanse majolica. Dit laatste is echter slechts toepasselijk op de betrekkelijk beperkte reeks werken waarin de Hollandse nabootsing flagrant is, want onze vaklui ontdeden zich geleidelijk van de steun van onze Noorderburen, om hun inspiratie in de meest verschillende richtingen te zoeken. Het zijn dus in hoofdzaak ingevoerde stukken die men in Gruuthuse in de verzameling van Hollands gleiswerk bewaart. Men kan die serie in vier hoofdgroepen onderverdelen: 1) een belangrijke verzameling apothekerspotten; 2) talrijke wandtegels; 3) een grote keus schalen, waarvan vele van het type ‘Boeren-Delfts’ (Zie F. Hudig, Delfter Fayence, Berlin 1929, p. 242; C.H. De Jonge, Oud-Nederlandse majolica en Delftsch aardewerk, Amsterdam 1942, p. 318); 4) en enkele stukken, waarschijnlijk Brugs of Gents gleiswerk, maar naar Delfts patroon versierd.

*

Vroeger schreef men alle tegels in aardewerk met blauwe of mangaankleurige versiering en van Hollands type, toe aan Delft. Thans is men reeds beter gedocumenteerd, want Rotterdam verdient onder andere steden, een ruim aandeel in deze productie. In het Vlaamse

Wandtegels, versiering in mangaan, Delft of Rotterdam, 18^de eeuw. Bijbelse tonelen in medaillons: Besnijdenis, Pilatus door zijn vrouw verwittigd, Christus verjaagt de kooplui uit de tempel, Emmaüsgangers.
Copyright A.C.L. Brussel.

Tegeltableau, misschien van Brugse oorsprong. Mangaanversiering: Noë en de Ark. Geheel van 40 tegels.
Copyright A.C.L. Brussel.

land is het probleem nog neteliger, omdat men hier een zeker aantal tegels maakte ‘genre Delft’, bepaald bij De Brouwer te Brugge. Hetzelfde gold ten andere in Vlaanderen voor de geglazuurde terra cotta van de 18^de en 19^de eeuw. Alles wordt gerangschikt onder de naam ‘Torhouts aardewerk’ terwijl men in feite aardewerk maakte, vooral na 1830, in talrijke Vlaamse steden, als Brugge, Gent, Kortrijk, Tielt, Eeklo, Aalst, Sint Niklaas, Ronse, Komen en later nog te Oostende, Meirelbeke, Wetteren, Overboelare enz. (Zie vooral: Annuaire industriel en administratif de la Belgique, Bruxelles, 1832, Royaume de Belgique, Monographies industrielles, Recensement du 31 octobre 1896).

Deze enkele gegevens die de lezer in het beknopte lijst blz. 53 aangevuld zal vinden, werden verzameld met het oog op een catalogus van het Gruuthusemuseum. Ze zijn nog zeer onvolledig, want ze werden opgemaakt tijdens enkele uren, die ik doorbracht in een van de aantrekkelijkste musea van Europa. De atmosfeer die de bezoeker in dit oude Brugse huis ontmoet, is zeer sympathiek. Een gelukkige verbeelding en een volmaakte smaak hebben van dit museum iets levends

[p. 41]

Vaas. Beschildering met purpere druiven en groene bladeren. Tweede helft van de achttiende eeuw.
Copyright A.C.L. Brussel.

gemaakt. De harmonie tussen de verschillende genres van kunstaardewerk is opvallend, niet in dode toonkasten, maar zowat overal, ook op de meubels: Grès van Raeren en van het Westerwald, Vlaams aardewerk, Delftse en Brugse ceramiek, alles staat hier bijeen in harmonische verhouding tot elkaar. Over het lot van het Chinees en Japans porselein, dat in zes toonkasten wordt bewaard, werd nog niet beslist. Eveneens blijven in reserve enkele interessante stukken faïence uit Italië, Spanje (Alcora), Frankrijk (Rouen, Moustiers, Nevers, Saint-Amand) en uit Brussel. Wij hebben hier slechts kunnen suggereren wat Gruuthuse bezit - tentoongesteld of in reserve - op het gebied van Hollands aardewerk uit de 17^de en 18^de eeuw.

j. helbig

Schaal met veelkleurige versiering, 18^de eeuw. Roofvogel en bloemmotieven.
Copyright A.C.L. Brussel.

Schaal met veelkleurige versiering, 18^de eeuw. Vrouw en bloemmotieven.
Copyright A.C.L. Brussel.