West-Vlaanderen. Jaargang 6

[p. 4]

De heren van Gruuthuse

Portret van Lodewijk van Brugge.
Miniatuur uit de koninklijke bibliotheek van Den Haag.

Het leen Gruuthuse, dat rond 1190 toebehoorde aan Boudewijn van Lede, was reeds in 1225 overgegaan in handen van de familie van Brugge. Het behoorde achtereenvolgens aan Gildhof I van Brugge, die gehuwd was met Margareta van Gistel. Hij overleed in 1218. Zijn zoon Gildholf II, gehuwd met Geertrui van Asse in Brabant, was kamerheer van Graaf Gwijde van Dampierre, en stierf op het einde van de xiii^e eeuw. Hij was de laatste mannelijke afstammeling van de familie van Brugge. Door het huwelijk van zijn enige erfgename Anna van Brugge met ridder Geraard van der Aa, heer van Grimbergen, ging het Gruuthuus over naar de familie van der Aa.

Zijn achterkleinzoon Jan III van der Aa ontving op 25 januari 1389 de toelating om de naam van Brugge bij zijn geslachtsnaam te voegen. Hij was de eerste die zijn familiewapen vierendeelde met het wapen van de familie van Brugge. Het is dit wapen dat nu overal te zien is op de balken van het Gruuthusemuseum. Zijn eerste huwelijk was kinderloos gebleven, hij huwde voor de tweede maal op 28 maart 1389 met Agnes van Mortaigne, vrouw van Spiere. Ten gevolge van de overeenkomst gesloten op 28 november 1380 met de magistraat van Brugge, werd de levering van gruit aan de brouwers vervangen door een recht dat geheven werd op het brouwen van het bier. Het gruitmagazijn mocht verdwijnen. Zijn herinnering zou bewaard worden in de naam van de grote Brugse familie Gruuthuse. Jan IV van Brugge brak het gruitmagazijn af en verving het door de oostelijke vleugel van het huidig hotel Gruuthuse, deel dat uitgeeft op de Reie.

Zijn zoon Jan IV van Brugge, heer van Gruuthuse, Spiere, Oostkamp, Tielt-ten-Hove en Avelgem, huwde met Margareta van Steenhuize, vrouw van Avelgem, de enige erfgename van Felix, prins van Steenhuize, hoogbaljuw van het graafschap Vlaanderen.

Hun zoon Lodewijk van Gruuthuse, prins van Steenhuize, zou een belangrijke rol spelen binnen en buiten het graafschap Vlaanderen. Hij was een beroemd krijgsman en een groot diplomaat. Opgegroeid te midden de Boergondische traditie van luxus en verkwisting, nam hij vanaf 1443 deel aan de talrijke steekspelen en tornooien, die te Brugge gehouden werden. In 1461 nam hij zelfs deel aan een beroemd tornooi te Parijs. Hij was een van de meest befaamde deelnemers aan het wereldberoemde Gouden Boomfeest, dat op 25 juni 1468 op de markt te Brugge gehouden werd, ter gelegenheid van het huwelijk van Karel de Stoute met Margareta van York.

Lodewijk van Gruuthuse, die tot kamerheer van de hertog was benoemd, is het grootste deel van zijn leven een getrouwe dienaar van de hertogen van Boergondië gebleven in hun strijd tegen de steden. In 1451 waren de Gentenaars in opstand gekomen. Lodewijk van Gruuthuse was goeverneur van de stad Brugge wanneer, in het voorjaar van 1452, een Gents leger vóór Brugge verscheen om de Bruggelingen aan te zetten, met hen mede te strijden tegen de hertog. Maar Lodewijk deed de poorten van de stad sluiten en liet de Gentenaars niet binnen. Zo kon hij de Brugse bevolking buiten de opstand houden. Het volgend jaar, op 22 juli 1453, voerde hij het bevel over de reserve van het hertogelijk leger, dat de opstandige Gentenaars versloeg bij Gavere.

Om reden van zijn trouwe diensten aan het huis van Boergondië bewezen, werd Lodewijk van Gruuthuse mild beloond door de hertogen. In 1449 benoemde Filips de Goede hem tot schenker van het Hof. Vijf jaren later werd hij op het slagveld bij Gavere tot ridder geslagen.

[p. 5]

Als vertrouwensman van de hertog werd hij belast met moeilijke opdrachten. In 1457, ten gevolge van zekere misbruiken, hadden de kooplieden van de Duitse Hanze Brugge verlaten en hadden hun kantoor naar Dordrecht overgebracht. Dit was een zware slag voor de Vlaamse handel, omdat de Hanzeaten hier de grote invoerders waren van koopwaren uit de meeste landen van Europa, en vooral uit Oost-Europa. Alles werd in het werk gesteld om een einde aan het geschil te stellen en de Hanzeaten naar Brugge te doen terugkeren. De hertog benoemde in 1458 een bijzondere commissie die een einde moest stellen aan de talrijke grieven van de Hanze. Deze commissie bestond uit de proost van de Brugse O.L. Vrouwkerk Walter van Mander, bijgestaan door Lodewijk van Gruuthuse en Pieter Bladelin, heer van Middelburg in Vlaanderen.

Wanneer in 1461 de koning van Engeland Hendrik VI, zijn zoon de prins van Wales wilde doen huwen met de dochter van de koningin van Schotland, zond de hertog van Boergondië zijn kamerheer Lodewijk van Gruuthuse naar Engeland en Schotland om dit huwelijk te beletten. Deze zending had de verhoopte uitslag. De heer van Gruuthuse werd vorstelijk beloond op het tiende kapittel van het Gulden Vlies, gehouden op 2 mei 1461 in de Sint-Bertinuskerk te Sint-Omaars, waar hij tot ridder van het Gulden Vlies werd verheven.

In 1463, na de dood van Jan de Lannoy, werd Lodewijk van Gruuthuse door hertog Filips de Goede benoemd tot goeverneur van Holland, Zeeland en Friesland. Hij kende enigszins deze gewesten, daar hij gehuwd was met Margareta van Borsele, vrouw van Vere. Hij bleef er goeverneur tot in 1477.

Op aanstichting van de Franse koning Lodewijk XI, waren de Luikenaars in 1465 in opstand gekomen tegen hun prinsbisschop Louis de Bourbon en hadden hem uit zijn bischoppelijke stad verjaagd. In het leger dat Filips de Goede ter hulp zond naar Luik, diende ook de heer van Gruuthuse. Het versloeg de Luikenaren te Montenaken en vernielde op 18 augustus 1466 de stad Dinant. In 1467 streed Lodewijk te Sint-Truiden en te Luik, vanwaar de hertog het beroemde perron, het vrijheidsteken van de stad Luik, naar Brugge overbracht, waar het op het Beursplein werd opgericht. De vreemde kooplieden, die dagelijks aldaar bijeenkwamen, waren de bestendige getuigen van de vernedering van de Waalse bisschopstad.

Ook de Gentenaars waren opnieuw in opstand gekomen, maar na de nederlaag van de Luikenaren kwamen zij tot inkeer en deden hun onderwerping aan de hertog. Bij zijn terugkeer uit Luik werd de heer van Gruuthuse op 23 november 1468 door de Brugse magistraat verwelkomd op eene heerlyke maeltyt 's noens ende 's avonds.

In 1477 nam Lodewijk deel aan het beleg van Amiens.

Ondertussen was in Engeland de burgeroorlog tussen de vorstenhuizen van York en Lancaster opnieuw uitgebroken. Koning Edward IV van York, schoonbroeder van hertog Karel de Stoute, werd van de troon verjaagd en vervangen door koning Hendrik VI van Lancaster. Edward IV, samen met zijn broeders de hertogen van York en Gloucester, en vergezeld van een zeer talrijk gevolg, vluchtte naar de Nederlanden. De koning kwam aan wal te Alkmaar in het graafschap Holland, en werd aldaar op 9 oktober 1470 ontvangen door Lodewijk van Gruuthuse, goeverneur van Holland, die de onttroonde monarch naar Vlaanderen vergezelde. In december verbleef de Engelse vorst twee dagen op het kasteel Gruuthuse te Oostkamp. Hij bracht daarna een bezoek aan de hertogin-moeder Isabella van Portugal, die te Aire vertoefde, en vond zijn schoonbroer Karel de Stoute te Saint-Pol. Deze beloofde hem in het geheim te zullen helpen om Engeland te heroveren.

Koning Edward IV verbleef te Brugge in het hotel Gruuthuse, van 13 januari tot 19 februari 1471. Op aanvraag van Karel de Stoute gaf de Brugse magistraat een toelage van 25 pond groten aan de heer van Gruuthuse, omdat hij de koning, die niets meer bezat, luisterlijk ontvangen had. Het koninklijk gevolg, dat in armoede verkeerde, werd door de bevolking geholpen.

Van zijn schoonbroer Karel de Stoute had koning Edward IV een som van 100.000 riders ontvangen, alsook vier schepen uit onze gewesten en veertien boten die van de Duitse Hanze werden gehuurd, en waarmede de koning van uit Vere vertrok om Engeland te heroveren. Hij kon zijn tegenstrevers verslaan en opnieuw de Engelse troon bestijgen. Als beloning voor de goede diensten bewezen aan de Engelse vorst, werd Lodewijk van Gruuthuse verheven tot graaf van Winchester.

Na de dood van hertog Karel de Stoute, gesneuveld op 5 januari 1477 onder de muren van Nancy, braken alhier overal onlusten uit. De steden eisten hun oude vrijheden terug, die ook door de hertogen van Boergondië gevoelig waren besnoeid.

Op 28 januari 1477 kon Lodewijk van Gruuthuse, samen met Anselme Adornes en Jan Breydel, de Bruggelingen tot bedaren brengen. In naam van de jonge hertogin Maria van Boergondië, benoemde hij tot baljuw van Brugge Jacob van Halewyn en tot schout, Antoon van der Vichte. De hertogen van Boergondië hadden het Brugse Vrije of de kasselrij van Brugge, die vroeger van de stad afhing, onafhankelijk gemaakt en tot vierde

Het verdwenen praalgraf van Lodewijk van Gruuthuse en van zijn gemalin in de O.L. Vrouwkerk te Brugge. Naar de oorspronkelijke tekening van J. Gailliard.
Foto R. Vanroelen, Brugge.

[p. 6]

lid van Vlaanderen verheven, waardoor het Vrije op dezelfde voet kwam te staan als de steden Gent, Brugge en Ieper. Brugge eiste dat het Vrije opnieuw een gewone kasselrij zou worden, onderworpen aan haar toezicht. Ook deze eis werd ingewilligd, en op 7 en 13 maart mocht Lodewijk van Gruuthuse aan de Brugse bevolking de nieuwe voorrechten bekend maken, die door de hertogin waren verleend. Toch bleef het nog woelig te Brugge, en de heer van Gruuthuse moest al zijn invloed aanwenden om het dreigend oproer te voorkomen.

Zoals te verwachten was, dongen veel prinsen naar de hand van de enige erfgename van Karel de Stoute, Maria van Boergondië. De Franse koning Lodewijk XI hoopte nu Waals Vlaanderen terug bij Frankrijk te kunnen inlijven en de hand van Maria te bekomen voor zijn zoon, de latere Karel VIII. Maria, die het graafschap Vlaanderen in leen hield van de Franse kroon, zond een gezantschap naar Parijs, om aldaar, in haar naam, de eed van trouw af te leggen aan de Franse vorst. De heer van Gruuthuse maakte deel uit van dit gezantschap.

De Duitse keizer Frederik III zond gezanten naar Brugge om de hand van de jonge hertogin te vragen voor zijn zoon aartshertog Maximiliaan van Oostenrijk. Het gezantschap werd op 16 april 1477 te Brugge ontvangen door Lodewijk van Gruuthuse en Filips van Hornes. Op een plechtige ontvangst op het Prinsenhof te Brugge, gaf de hertogin de toestemming op 21 april 1477.

De Franse koning Lodewijk XI wilde dit huwelijk beletten en verklaarde de oorlog aan Boergondië. Het Vlaamse leger kwam bijeen te Menen. Lodewijk van Gruuthuse was er een van de aanvoerders van de Brugse militie. Dit leger poogde vruchteloos Doornik te belegeren. Tweemaal achteruitgeslagen, moest het zijn toevlucht zoeken onder de muren van Kortrijk.

Op 18 augustus 1477 ging Lodewijk van Gruuthuse te Dendermonde de Aartshertog Maximiliaan verwelkomen, die 's anderendaags te Gent in het huwelijk trad met de jonge hertogin Maria van Boergondië. Vóór hun intrede te Brugge, werden de jonggehuwden ontvangen op het kasteel Gruuthuse te Oostkamp.

Ten gevolge van zijn trouw aan het huis van Boergondië, werd de heer van Gruuthuse op 22 juni 1478 benoemd tot kamerheer van de pasgeboren troonopvolger aartshertog Filips de Schone, die de volgende dag in de Brugse Sint-Donaaskerk werd gedoopt.

Vier jaren later, op 27 maart 1482, stierf de jonge hertogin Maria van Boergondië aan de gevolgen van een jachtongeval. Lodewijk van Gruuthuse was een van de drie uitvoerders van haar testament.

De dood van de hertogin had zware gevolgen. De Staten van Vlaanderen, gesteund door de Franse koning Lodewijk XI, weigerden het voogdijschap van Maximiliaan te herkennen over zijn minderjarige zoon Filips de Schone. De 10 januari 1483 werd de vijfjarige aartshertog te Gent als vorst van de Nederlanden ingehuldigd. De Staten benoemden vier raadslieden, die in de naam van de minderjarige vorst zouden regeren. Een ervan was Lodewijk van Gruuthuse.

De Franse koning Lodewijk XI stierf enkele maanden later. Maximiliaan wilde de voogdij van zijn kinderen terug in handen nemen en stelde een einde aan het mandaat van de vier raadslieden. Deze, evenals de Staten van Vlaanderen, ontzegden dit recht aan Maximiliaan. Lange onderhandelingen brachten geen overeenkomst. Moe van wachten, veroverde Maximiliaan op 26 november 1484 de stad Dendermonde. In het voorjaar van 1485 kwamen Franse troepen de Vlamingen helpen. Nochtans kon de graaf van Nassau, op 1 juni 1485, bezit nemen van de stad Brugge voor Maximiliaan. Hij nam er Lodewijk van Gruuthuse gevangen. De Staten van Vlaanderen sloten vrede met de aartshertog, maar de heer van Gruuthuse werd zwaar gestraft. Al zijn goed werd verbeurd verklaard en hij werd veroordeeld tot een boete van 300.000 gouden schilden. Hij werd opgesloten te Gorinchem en later te Mechelen.

Op 11 februari 1488 hadden de Bruggelingen aartshertog Maximiliaan gevangen genomen. Lodewijk van Gruuthuse werd op 15 februari 1488 door de jonge aartshertog Filips de Schone in vrijheid gesteld en vanuit Mechelen naar Vlaanderen gezonden, om de vrijlating van zijn vader Maximiliaan te bekomen. Deze laatste werd slechts vrijgelaten na verzaakt te hebben aan de voogdij van zijn kinderen en na al de misdaden tegen hem bedreven vergeven te hebben. Deze akte werd mede ondertekend door Lodewijk van Gruuthuse. Maximiliaan verbrak weldra zijn belofte en legde de Bruggelingen een zware straf op. Hij liet Lodewijk van Gruuthuse opnieuw aanhouden en in het kasteel van Rupelmonde opsluiten. Zijn proces sleepte jaren lang aan voor de raad van het Gulden Vlies, omdat hij als ridder van deze orde ongehoorzaam was geweest aan de bevelen van Maximiliaan, het hoofd van de Orde.

Lodewijk werd in het najaar van 1492 in vrijheid gesteld. Hij overleed in zijn hotel te Brugge op 26 november daarna, zonder ooit in eer te zijn hersteld. Zijn vrouw overleefde hem achttien jaren.

DR. JOS. DE SMET

Bibliografie

G. Doorman, De middeleeuwse brouwerij en de gruit. 's-Gravenhage, 1955.

J. Van Praet, Recherches sur Louis de Gruuthuse. Parijs, 1831.

L. Warnkoenig & A. Geldolf, Histoire de la Flandre et de res institutions civiles et politiques jusqu'à l'année 1305. T. IV. Histoire de la Ville de Bruges. Brussel, 1851.

L. Gilliodts van Severen, Inventaire des Archives de la Ville de Bruges. VI & III delen. Brugge, 1871-1882.

Baron A. van Zuylen van Nyevelt, Notice historique sur Gruuthuse, in ‘Hôtel de Gruuthuse - Exposition d'art ancien’. Brugge, 1905.

A. de Behault de Dornon, Etude sur les Seigneurs de Gruuthuse, in ‘Annales de la Société d'Emulation’, T. LXXI. Brugge, 1928, 5-24.