Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1922

[p. 839]

Rede uitgesproken in de algemeene vergadering van 2 Augustus 1922, bij het afsterven van M. Edward Gailliard, bestendigen secretaris der Koninklijke Vlaamsche Academie, door den heer Omer Wattez, Bestuurder der Koninklijke Vlaamsche Academie.

Zeer geachte medeleden,

Als Bestuurder der Koninklijke Vlaamsche Academie valt mij heden de pijnlijke taak te beurt in deze vergadering eene laatste hulde te brengen aan onzen diep betreurden Bestendigen Secretaris, den heer Edward Gailliard.

Nauwelijks drie maanden geleden, verliet hij ons om eene welverdiende rust te gaan nemen in den ouderdom van een en tachtig jaar. Hij had ons zijn besluit in het begin van 't jaar te kennen gegeven. Op zijn naamkaartje, ter Academie gelaten bij zijn vertrek, had hij de beteekenisvolle woorden geschreven: ‘Met hartzeer!’

Zoo sterk was hij aan onze koninklijke instelling verkleefd, dat het hem leed was ze te moeten verlaten.

En het moet hem inderdaad smartelijk zijn gevallen, na er meer dan vijf en dertig jaren werkzaam te zijn geweest.

Toen hij gevoelde, dat hij rust noodig had en zijn ambt zou moeten neerleggen, maakte hij toch nog plannen voor werk, dat hij vroeger had ontworpen en dat hij nu in zijne rustjaren wel zou kunnen voltooien, dacht hij.

Edward Gailliard kon niet werkeloos blijven.

Hij had Gent, den zetel der Academie, verlaten en woonplaats gekozen in zijne geliefde geboortestad Brugge, van welke zijn geest en zijn hart vol waren, en over welke hij ons zoo dikwijls opgetogen had gesproken.

[p. 840]

Hij heeft te Brugge, helaas! maar drie maanden mogen vertoeven.

Nu ligt ginder dat krachtige lichaam, ontzield, in den killen grond en heeft de geest het verlaten, - die geest, zoo sterk en hoog begaafd, die geest die zoo schrander, door de eeuwen heen, ons Vlaamsche leven in zijne verschillende uitingen heeft doorpeild.

Ik zal trachten - ofschoon gij het allen weet, zeer geachte medeleden, - dat in eenige breede lijnen aan te toonen.

Edward Gailliard werd geboren te Brugge den 4 Juli 1841.

Hij studeerde in het Sint-Lodewijkscollege zijner geboortestad en daarna in het Kleine Seminarie te Roeselare. Hij telde onder zijne leeraars, Guido Gezelle; onder zijne medestudenten, Hugo Verriest. Dat zegt ons genoeg in welk Vlaamsch midden hij opgeleid werd.

En het is later in zijn werk wel gebleken, welk een groot en geleerd Vlaming hij zelf was.

Over zijn vroeger leven zal degene onder onze medeleden, die het op zich zal nemen het levensbericht van Edward Gailliard voor ons Jaarboek te schrijven, u wel nader inlichten. Ik zal hem alleen aan 't werk toonen in de Academie.

Nog dit wil ik u uit zijn jongen tijd aanhalen: hij zou zijne studiën gaan voortzetten naar de Hoogeschool te Leuven, maar de lotgevallen des levens beslisten er anders over. Zijn vader had te Brugge eene drukkerij opgericht en de jonge Gailliard zou zich in dit vak eene betrekking scheppen.

Toch studeerde hij nog altijd bij zich zelven voort en hij had eene voorliefde voor oude boeken en schriften, iets waaraan zijn drukkersbedrijf niet vreemd was.

Hij maakte kennis met andere Bruggelingen, die droomden van hunne vaderstad te doen herleven in het opzicht van kunst en letteren. Zoo kwam Brugge-Neurenberg tot stand, een genootschap waarin wij Julius Sabbe, Baron de Maere, Aloïs Nelis en nog tal van anderen aantreffen.

Edward Gailliard bracht het zoo ver, dat hij benoemd werd als hulparchivaris te Brugge, en daarna archivaris in dezelfde stad en te Antwerpen.

In 1886 werd de Koninklijke Vlaamsche Academie ingericht onder het ministerie Beernaert. Edward Gailliard was

[p. 841]

onder de werkende leden, welke benoemd werden bij koninklijk besluit.

De laatste overlevende der stichters, Edward Gailliard, is thans overleden.

Nauwelijks in de Academie tot werkend lid benoemd, toonde hij waarvoor hij bekwaam was. In Mei 1887 werd hij gekozen tot secretaris der Commissie van Middelnederlandsche Taal en Letteren, en in 1900 voorzitter van dezelfde commissie. Hij bleef dat tot in 1908.

In 1904 was hij ook ondervoorzitter gekozen van de Commissie voor Geschiedenis, Bio- en Bibliographie, en in 1906 voorzitter.

Na het afsterven van Frans De Potter, eersten Bestendigen Secretaris der Academie, werd Edward Gailliard gekozen om hem op te volgen. In December 1904 werd hij door den koning benoemd.

In dit zoo gewichtig als verheven ambt is hij tot op den dag van zijn dood werkzaam geweest en hij hoopte nu, op een en tachtigjarigen ouderdom zijnen rusttijd aan te vangen; niet om te rusten, gelijk ik hooger zeide, maar om eigen werk in orde te brengen, dat hij dikwijls had moeten onderbreken om te werken voor het heele genootschap.

En hoe heeft Edward Gailliard gewerkt? Wat heeft hij gedaan?

Nog niet lang geleden, in Januari 1922 had ik de gelegenheid, in mijne openingsrede voor het bestuurjaar, op het werk van Edward Gailliard te wijzen. Ik kon niet anders dan herhalen wat een mijner voorgangers van hem had gezegd:

- ‘Hij is de man die nooit iets vergeet, nooit met zijn werk te laat komt; de wanhoop van hen, die wel eens wat vergeten of niet op tijd klaar komen. Zijne grondige kennis van het drukkersbedrijf, zijne kunde in handelszaken komen de kas en de uitgaven der Academie ten goede; zijne liefde voor de wetenschap, zijn recht verstand voor haar eischen, doen hem niet alleen nog tijd vinden voor zuiver wetenschappelijken arbeid, maar geven hem ook nog den moed onze Verslagen en Mededeelingen te voorzien van die echt wetenschappelijke registers, die een model zijn van volledigheid en nauwkeurigheid.’

[p. 842]

Ik kan het niet beter zeggen, zeer geachte medeleden, en ik heb er niets bij te voegen.

Op die wijze heeft Edward Gailliard gewerkt als secretaris.

Zijne secretarie was een model van orde. Hij heeft ze ingericht gelijk zij thans nog is. Hij was de rechte man op de rechte plaats, en alles was bij hem op zijn plaats en ten dienste van degenen die het voor hun werk noodig hadden.

En nu een woord over Edward Gailliard, werkend lid der Academie.

Als ik het boek der verslagen doorblader, lees ik in een stuk van wijlen prof. C. Lecoutere, onzen betreurden bestuurder van verleden jaar, over de Commissie van Middelnederlandsche Taal en Letteren het volgende:

- ‘Het leeuwenaandeel in onze Commissie komt toe aan de heeren Gailliard en de Pauw, werkers van de eerste ure. Samen bezorgden zij de volledige uitgave van Maerlants Historie van Troyen in vier boekdeelen.

Eene belangrijke aanwinst mocht het heeten,’ voegt prof. Lecoutere erbij, ‘voor de Middelnederlandsche taalkunde als voor de letterkundige geschiedenis, toen Maerlants werk in zijn geheelen omvang, 40.000 verzen, aan 't licht werd gebracht.’

Een ander reuzenwerk voltooide Edward Gailliard geheel alleen: De Keure van Hazebroek van 1336.

- ‘Onder al de oude teksten, door de Academie uitgegeven, is wel de voornaamste, en voor inhoud en voor wijze van uitgeven, de Keure van Hazebroek,’ zegt prof. De Ceuleneer in een verslag over de werkzaamheden der Commissie voor Geschiedenis.

- ‘Ieder der 150 artikelen dezer keure wordt eerst overgeschreven, dan in hedendaagsch Nederlandsch overgezet en op taal- en geschiedkundig gebied uitgelegd en besproken.’

Ik zal hier niet verder over uitweiden, zeer geachte medeleden. Elk intellectuëel ontwikkeld Vlaming zal wel begrijpen welke groote diensten Edward Gailliard ons heeft bewezen door de uitgave van die werken uit de eerste eeuwen van Vlaanderens bestaan.

Hoevele geleerden waren in België, dat tot nog toe geen Vlaamsche Hoogeschool bezit, in staat geweest om te doen wat hij in zijn tijd heeft gedaan?

[p. 843]

Hij heeft het leven der oude Vlamingen - het geestelijke gelijk het stoffelijke - niet leeren kennen uit eene of andere verwaterde of tendentieuse Geschiedenis van België, maar uit hun eigen schriften, die sedert eeuwen in 't stof der bibliotheken van Staat en stad liggen te verteren.

Omdat Edward Gailliard Oud-Vlaanderen kende en zijne taal, zooals niet een, had hij Vlaanderen hartelijk lief. Hij had het leeren kennen uit de beste bronnen, zijne oudste oorkonden en het was voor hem, in zijnen geest steeds grooter geworden.

Gailliard's geleerdheid heeft ons vele duistere zaken klaar gemaakt op taalkundig gebied. Niet alleen De Keure van Hazebroek, maar vele van zijne andere schriften, vooral zijne Kleine Verscheidenheden, eene reeks verklaringen van oude woorden en uitdrukkingen, welke sedert 1908 onafgebroken in de Verslagen en Mededeelingen werden opgenomen, zijn eene kostelijke bijdrage voor de studie van onzen middeleeuwschen taalschat.

Wijzen wij bij dit overzicht nog op de lange lijsten van geschriften, lijsten, die verscheidene bladzijden beslaan en die medegedeeld werden in de Jaarboeken der Academie voor 1887 en 1908, en wij zullen ons een denkbeeld kunnen vormen van den aanzienlijken arbeid van een man gelijk Edward Gailliard, die nog zoo veel in zijne nagelaten papieren heeft liggen, dat hij in het archief te Brugge en te Antwerpen had opgezocht en uitgepluisd.

Over dergelijk werk wordt in de wandeling, noch in de nieuwsbladen al niet veel gesproken. Hier is alleen van tel de tastbare werkelijkheid van den dag van heden. Het verleden beteekent zoo weinig voor gewone menschen. Om de toekomst bekommeren zij zich ook al niet te veel. Alleen het tegenwoordige en het stoffelijke vestigt hunne aandacht, bepaalt hunne bezigheid.

Maar een volk dat, gelijk de Vlamingen, wil aanspraak maken op den naam van kultuurvolk, moet zijn verleden kennen, zoowel als het oog op de toekomst hebben; - anders leeft het zonder kommer en zorg. Het wordt beloerd en is in zijn bestaan bedreigd; het wordt eindelijk opgeslorpt door een ander. Van die diepe waarheden was Edward Gailliard vast overtuigd. Daarom was hij, als overtuigde Vlaming, zoo noest, zoo werkzaam.

[p. 844]

Met den sleutel zijner groote geleerdheid en zijner bekendheid met oude schriften kon hij poorten ontsluiten, die voor anderen gesloten bleven. Hij kon ons opgehoopte schatten toonen, waarvan wij anders maar een onvolmaakt begrip hadden gehad.

Hij ontvouwde, klaarde op, legde uit de ziel van ons Vlaamsche volk in zijn eigen taal - de taal van Maerlant, wat het geestelijk leven betreft; de taal van de stoere gemeentenaren in hunne keuren, wat aangaat het stoffelijk leven.

Alle geletterde Vlamingen zijn hem daarvoor diepen dank en eerbied verschuldigd, dien zij hem dan ook niet zullen onthouden.

De Regeering, die hem voor zijn arbeid, en voor zijne standvastigheid en kloeke houding tijdens den oorlog en de bezetting van België, de hoogste onderscheidingen wilde toekennen, benoemde hem achtereenvolgens tot Ridder in de Leopolsorde, tot Officier en tot Commandeur.

De Koninklijke Vlaamsche Academie, erkentelijk voor de bewezen diensten, zal hem nooit vergeten. Wij allen, zeer geachte medeleden, die hem gekend hebben, zullen van Edward Gailliard het levendigst aandenken bewaren.

Wij drukken ons innig leedwezen uit en onze deelneming in het gevoelig verlies aan zijne beproefde echtgenoote en aan de familie, die wij een brief van rouwbeklag zullen sturen.

In naam der Academie breng ik onzen betreurden secretaris eene laatste hulde, en wensch dat God hem de eeuwige zielerust moge verleenen.