Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1922

[p. 618]

Kleine verscheidenheden.

I.
Bestendige Commissie voor Middelnederlandsche Taal- en Letterkunde.
573. - Beterden (Betreden): land beterden.

In onzen tekst is er spraak van: Eene parthye van lande laten beterden ende oversien door beëedigde ‘prysers’ der stad Veurne, met de bijgedachte van schatten. Het is hetzelfde als Wvl. Beterten⁽¹⁾, dat De Bo volgenderwijze uitlegt: ‘By landmeters: De uitgestrektheid van eenen grond afmeten en er de hoedanigheid van waardeeren; Fr. Arpenter, Cadastrer’. Hieronder wordt eigenlijk gewezen op het afmeten en ‘prysen’ van twee partien land, waarvan de eene leen was, om daarbij vast te stellen hoeveel er aan den Prins uit hoofde van tienden penning verschuldigd was:

Staatsarchief Brugge, Fonds Burg van Veurne, Charters, oud n^r 6657, voorloopig blauw n^r 1600: ‘Op den ..., soo hebben wy P. ende G., prysers der stede van..., ten versoecke van N., betorden ende overghesien twee differente parthyen van lande gheleghen in ..., d'eene wesende leen ghehouden vanden leenhove der Burch van Vuerne ende dander... wesende erfve..., de welcke tsamen vercocht syn gheweest aenden voorn. N..., dit ten effecte van te prijsen deen ende dander parthye, omme daeruyt te bevinden wat recht van thienden penninck aende Conincklycke Majesteyt is toecomende ter cause vande vercoopinghe vanden voorseiden leene...’ (Akte van 1ⁿ April 1645.)

Visitatie ende voetbeterden werd de werking van de landmeters geheeten:

D. Berten, Cout. du Vieuxbourg de Gand, Introd., blz. 165: ‘... hebben wy ..., beede gesworen lantmeters, gemaect dese ... caerte figuratiefve, vertoonende ..., die wy, naer visitatie ende voetbeterden gestelt hebben naer de conste geometrie op een corten voet ende naer proportie geographicq...’ (1719.)

Van de gronden der parochie van Sinte-Kruis bij Brugge, waren er ettelijke die onder het rechtsgebied van het Proostsche

(1) Ook Oostvl. Beterten. Zie Joos, Waasch. Idiot.

[p. 619]

van Brugge lagen, terwijl andere bij dit van de heerlijkheid van Sysseele behoorden. Uit de onnauwkeurige grensbepaling dier gronden waren erge moeilijkheden gesproten. Om een einde daaraan te stellen, werden twee landmeters gelast tot het ‘beterden van sticke te sticke’ over te gaan:

Staatsarchief Brugge, Fonds Proostsche van Sint-Donaas, Charters, oud n^r 633, voorloopig blauw n^r 2481: ‘Alle de zelve landen, gheleghen inde voorseide prochie van Sinte Cruus te doen beterden van sticke te sticke, bij O. ende F., beede ghesworen landtmeters sLandts vanden Vrijen’. (Akte van 4 Augustus 1646.)

Genoemde landmeters was opgedragen, een Register te maken, ‘inhoudende met pertinente canten, zyden ende abouten alle de landen gheleghen in de voorseide prochie..., met distinctie nochtans op elcke partie, of die Proostlandt ofte Sysseelandt’ was.

Beterden wees ook op een soort In oogenschouw nemen door de schepenen van ‘gronden ende hypotecquen’, ten einde, in zaak van ‘gebreck van betaelinge van renten’ b.v., een vonnis daarover te kunnen strijken:

D. Berten, Cout. Seigneurie Saint-Pierre-lez-Gand, blz. 33: ‘Soo wat persoon faute hebbende ende gebreck van betaelinge van renten ofte andere schult, besedt ende gheypoticqueert op huys ende erfve buyten poorten liggende, op tvoorseyde heerschap, is ghehauden te commen aenden heere ende wetten, versouckende ten laste van de voorseyde gronden ende hypotecquen gewesen thebben een voorwys; dien volghende soo gaen de heeren ende seven schepenen... ter plaetsen daer den grondt ofte hypothecque gelegen is, den welcken sy beterden, ende... daeghen inne...’ (1546 o.s.)

Van een dergelijk In oogenschouw nemen is er hieronder spraak, nl. met de bedoeling zekere ‘sluyse, speye, bruggen ende andere proprieteyt’ aan een bepaalde Watering toebehoorende, na te zien en te ‘confronteeren’, Hier hebben wij een voorbeeld van den westvlaemschen vorm Beterten:

Alfr. Ronse, Register ... van alle de waterloopen etc. der Watering van Vladsloo-ambacht, blz. 62: ‘Aldus dezen Registre der proprieteyt ende eygendommen der Wateringe van Vladsloo-Ambacht vernieuwt, gemaekt ende geschreven by E..., dit naer dien de zelve Wateringe met des selfs zydelingen, dycken, sluyse, speyen, bruggen ende andere proprieteyt de Wateringe behoorende, waeren betorten ende met dezen nieuwen Registre geëxamineert ende geconfronteert door d'heer ende meester J...’ (1780.)

[p. 620]

574. - Beloop.

Spr. van dijken of barmen aangelegd om overstroomingen te beletten: deze dijken waren tamelijk breed en met graszoden belegd⁽¹⁾, ten einde de aarde steviger te maken. Welnu, Beloop wijst op het deel daarvan, - op de twee kanten, de twee hellingen, - waarop men vee mocht laten grazen⁽²⁾.

Staatsarchief te Brugge. Fonds der Abdij van Oudenburg, Charters, oud n^r 8082 (222), voorloopig blauw n^r 6868: ‘Eerst es te wetene dat den voorseiden dyc beghint xij roeden betwest vander Lekesluus, westwaert gaende xxxvj roeden verre, tbeloop beneden bedect met aerden iij roeden, ende also upwaert dycwys ghemaect x voeten hoghe boven den meylande vanden zelven poldere, ende den voorscreven dyc boven breet blyvende viij voeten...’ (Akte van 21 Januari 1470.)

Id., Fonds van het Brugsche Vrije, Register n^r 9, fol. 91: ‘Den zelven dijck te doen makene van vier roeden van beloope, wel zat van eerde...’ (24 Maart 1550.)

Id., id., Register id., fol. 92: ‘Daerup wel ghezoot⁽³⁾ tbeloop vanden zelven dycke met goede taye schorre zooden, elcke zoode vyf dumen dicke...’ (24 Maart 1550.)

Ed. Vlietinck, Cartulaire d'Ostende, blz. 125: ‘Item den dyc commende over dezelve sluus zal men maken van beloope, hoochden ende breeden, ghelyc...’ (1517.)

Op straten en op wegen wordt het woord Beloop ook toegepast. Ten huidige dage nog is een Beloop een weide waar het vee in loopt en graast. Zie bij De Bo, v^o Beloop.

Edw. Gailliard.

(1) Zulke dijken waren Garsdyken genoemd: Alfred Ronse, De Keure der Watering van Vladsloo-ambacht, blz. 23: ‘Item, dat de sluusmeesters ende ontfanghere van nu voortaen hemlieden niet vervoorderen en zullen eenighe garsdycken te verpachten dan bij kerckgheboden ende niet langher dan drie jaeren.’ (Keure van 16 Maart 1591.)

(2) Laten weeden, in den tekst hieronder: Id., id., blz. 16: ‘Dat niemandt voortaen hem en vervoordere eenighe viervoeteghe beesten, als coyen, ossen, peerden, volen, swynen, schapen te dryven, jaghen ofte laten weeden up ende lancxt de dycken van deser waterynghe...’ (Keure van 23 Nov. 1590.)

(3) Ghezoot, van Zooden = Met graszoden beleggen.