Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1922

[p. 454]

Kleine Verscheidenheden.

I.
Bestendige Commissie voor Middelnederlandsche Taal- en Letterkunde.
562. - Over half land, voor half land.

Met half den dreveken over half land en Metter geheele straete... voor half land, uit de onderstaande teksten, beteekenen dat het ‘dreveken’, dat de ‘straet’, waarvan spraak, bij het stuk land waartoe zij behoorden voor half land gerekend werden, d.w.z. dat de grond daarvan voor de helft als land, als bouwland, medegemeten was:

Staatsarchief te Brugge, Fonds van den Burg van Veurne, Charters, voorloopig blauw n^r 843: ‘Eerst een stic boosten an sdisch van Sinte Wouburghen land ende boosten ant dreveke, met half den dreveken over half land...’ (Akte van 12 Januari 1503.)

Id., id., oud n^r 6606, voorloopig blauw n^r 1549: ‘Item, bewesten van daer twee leenen in een stick, streckende zuijt ende noord, metter geheele straete ter zuytwesthoucke hier geheel medegaende voor half lant...’ (Akte van 14 November 1731.)

In het Brugsche Vrije plach men een weg, die tot landweg diende, over half land te rekenen, - terwijl een hofweg, of de weg die tot een ‘hof’ toegang verleende, nl. tot het ‘hof’ b.v. van een landbouwersdoening, over gheheel land werd gerekend:

L. Gilliodts-van Severen, Cout. du Franc, I, 501-502:

‘Ende daer hi dat eesschede, men gaf
Hem in wetten vonnesse daer af,
Om dat men te wisene pleghet
Wech die te landweghe leghet
Over alf land alle tide.
Ende hof wech of ander zide,
Over gheheel land...’

(Coutume rimée.)

Huiswegen, of wegen die over iemands land leidden naar een huis, - kerkwegen of wegen ten dienste van het publiek om ter kerk te gaan, - en landwegen, of wegen die over ditzelfde

[p. 455]

land dienden tot uitbating van een stuk grond, d.w.z. Fr. Chemins d'exploitation, - maakten deel uit van de landerijen waardoor zij liepen en werden gerekend voor half land bij verdeelingen, bij koop, bij pacht of bij verwisselingen:

L. Gilliodts-van Severen, Cout. du Franc, I. 778: ‘Item, als vanden huusweghen, kercweghen ende landweghen, ligghende over yements landt, die worden gherekent in deele, in coope, in pachte of in mangheltuchten over half landt...’ (‘Cahier primitif’ van de costume van het Vrije; van 25 Nov. 1542.)

Ten halfven grachte.

Onze collega K. de Flou, Vaktermen uit West-Vlaanderen, schrijft aldaar v^o Gracht: ‘Halve Gracht. Men noemt aldus alle onderhoudswerk aan eene straat of eenen waterloop, dat voor de helft ten laste der beide aangelanden valt... Halfgracht. Zelfde beteekenis...’. - Ook hebben wij eene uitdrukking Ten halfven grachte, die daarmede in verband dient gebracht. In een tekst uit het Staatsarchief te Brugge, wordt er b.v. gesproken van een partij land groot drie gemeten, welk land nl. strekte noord aan zeker leen ‘ghemeten ten halfven grachte’, - waarbij derhalve de helft van den gracht over land gerekend was, - zuid aan ‘den halfven lantwech’, en zuitoost aan ‘de halfve Gansestraete’:

Staatsarchief te Brugge, Fonds Oostcamp, Charters, voorloopig blauw n^r 8011: ‘Drie ghemeten landts, tusschen... ande westsyde, de hoyrs van H... landt ande oostsyde, streckende metten noordthende anden heere van Erckeghem leen, ghemeten ten halfven grachte, ende metten zuudthende in den halfven lantwech...: streckende metten zuudoosthende in de halfve Gansestraete...’ (Akte van 6 Juli 1730.)

Men lette verder, wat het meten van land betreft, over de hieronder volgende bijzonderheden:

‘Eenen heerwech, den baerme van eenen zwene, eenen cuerdyck’ zal men, naar hunne breedte, ‘prysen, meten ende afsteken vanden lande daer die duere of overe loopen’,

Wat grachten betreft, werd er als volgt onderscheid gemaakt:

‘De grachten daer mede eeneghe hofsteden... besloten zyn, die zullen gheheel volghen den zelven hofsteden..., midts dat wel te bemoedene doet, dat de zelve grachten omme de

[p. 456]

vrede uuten gheheelen hofsteden... ghenomen ende ghedolven zyn’;

‘de grachten ligghende tusschen hofsteden..., die zal men metten anderen nemen half ende half an beeden zijden; ende insghelycx van grachten ligghende an heerweghen’. Zulke grachten werden diensvolgens ‘over half landt’ gemeten en voor de helft den eigenaars aan beide kanten aangeschreven. (L. Gilliodts-van Severen, Cout. du Franc, I, 778, uit de Cost, van 1542. Vgl. Id., id., met de art. lv en lvi van de Cout. homol. van 1628.)

563. - Groot van drien ghemeten.

Die zonderlinge vorm komt voor in eene akte van 1366, om de uitgestrektheid van zeker stuk land aan te wijzen:

Staatsarchief Brugge, Fonds der Karthuizers, Charters, oud n^r 845, voorloopig blauw n^r 4444: ‘Up een sticke lands groot van drien ghemeten lettel meer jof min...’ (Akte van 21 April 1366.)

564. - Gheschote roede.

Wij lezen in het Plaeccaet-boeck van Vlaenderen, III^e boek, I^e deel, blz. 461: ‘Dat... zullen... alle de voorsz. Prochien ende Polderen met een gheschote roede by Ghezworen Landtmeters van stuck te stucke ghemeten worden...’ (Ordonnantie van 2 Maart 1576.)

Er is spraak van ‘'t maken, erigeren, repareren, verstercken, ende onderhouden van de Dijcken in 't quartier van Ter-Neusen’: de uit te voeren zeewerken waren geraamd op 80.000 guldens. Welnu, ‘de Penninghen daer toe behoevende zullen worden verhaelt ende opghebracht inder manieren hier naer volghende, te weten...’. Daar nu zekere landen, in de ordonnantie duidelijk aangewezen, ‘by middel vande gheconcipieerde Wercken... in haere weerde seer verbetert zullen worden, zullen daeromme over de selve Landen gheschoten worden vier guldens op elck ghemet...’.

In die laatste bepaling ligt wellicht de uitlegging van Gheschote roede: voor elke roede moest het te betalen geschot gerekend worden, op den voet van vier gulden per gemet.

Edw. Gailliard.