Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1922

[p. 194]

Kleine verscheidenheden.

I.
Bestendige Commissie voor Middelnederlandsche Taal- en Letterkunde.
546. - Legher, belegheren en Legheren.

Spr. van landerijen, eigendommen, huizen en renten, die aan heeren, of aan eene instelling, - b.v. kerk, disch of armbestuur, - toebehooren, wijst Belegheren op het Opmaken, door een landmeter, van den ‘legher’ of ligger daarvan. Teksten bij K. Stallaert, h.v. Verdam zegt, dat Belegeren in het Mnl. Beleggen of Beliggen heet, maar zulks is ons niet gebleken.

Archief der O.-L.-Vrouwkerk te Brugge, Charters, voorloopig n^r 241: ‘Legher van eene rente van...’ - Het stuk begint in dezer voege: ‘Beleghert by my J., ghesworen landtmeter..., de besettinghe van eene grontrente van...’ (Akte van 1633.)

P. Gilliodts, in zijn boek getiteld Examen der Landmeters voor het Brugsche Vrije, schrijft op blz. ix van de Voorreden: ‘De Landmeters onder het Brugsche Vrije hebben altijd van in de gereculeerdste tijden buyten alle andere in het Nederland uytgemunt in alle de deelen van deze Konste (de Geometrie), en naementlijk in de Géodesie, de maniere van te belegeren, en de Ommeloopers wel te verstaen en te interpreteren’. En op blz. 275: ‘Het is bovendien noodig de landen in hunne gelegentheden duydelyk met zyden ende abbouten te konnen beschryven, het welke men naemt belegeren...’.

De Legher, Leghere, of Ligger, was, zooals De Bo zegt, het Register waarin de eigendommen van Kerk, of Disch, enz., beschreven staan, met de namen van de pachters en de ‘betalingen’. Een tekst aldaar. Men zie ook teksten bij K. Stallaert, v^o Leger, 2^o. Andere volgen:

[p. 195]

Staatsarchief te Brugge, Fonds van het Vrije (Ghisen), Charters, oud n^r 1824, voorloopig blauw n^r 3463: ‘Dit es den legher van den lande daer dit ynsterment (instrument) mencioen of maect..., ende es een ghemet lands ligghende...’ (Strookje perkament, van 1ⁿ Aug. 1467.)

Id., Fonds Klooster Sarepta, Charters, oud n^r xxii-8-50, voorloopig blauw n^r 162: ‘Dit es tverclaers, leghere ende abauten vanden lande up den tyt van nu toebehoorende den cloostere van Sarepte...’ (1523.)

Weale, Les églises doyenné Dixmude, 2^e deel, blz. 83: ‘Betaelt aen monsieur J., over tmaecken van een nieuwen legher van de kerke landen, met het leveren van het fransiin....’ (Rek. 1703-1704.)

Leger, Legher, is eigenlijk niet, spr. van landen of huizen, gelijk te stellen met Ligging, Fr. Situation, zooals Stallaert, v^o Leger 1^o, zegt. Er is iets meer door dat w. bedoeld: het geldt nl. de Omstandige beschrijving van land of huis, de nauwkeurige opgave van de Grootte ende Leghere, - zooals gemeenlijk gezegd wordt, - van de ‘Situacien ende leghers van den huusen’, van de ‘Leghers van elcken sticke... by zyden ende abouten’ (Teksten bij Stallaert):

C.-P. Serrure, Vaderlansch Museum, IV. 112: ‘... in de verclaringhe te doene, ter begheerten vanden voors. ghecommitteerden, aengaende der grootte ende leghere van elc goedinghen, hetzij bij haren eeden of van haren pachteren...’ (Akte, Gent, 1438.)

Staatsarchief te Brugge, Fonds van den Burg van Brugge, Charters, voorloopig blauw n^r 843: ‘Ic J., gheve over in rechten rapporte... de grootte ende leghere van drie leenen die...’ (Akte van 12 Jan. 1503.)

Placcaet-boeck van Vlaendren, Eerste boek, blz. 333: ‘Behoudens goede justificatie ende verclaers van grootte ende leghere van lande...’ - ‘Over te brijnghene de rechte verificatie ende justificatie van den leghers ende grootte...’

Vandaar het ww. Legheren, dat eene variante van ons Belegheren is:

Staatsarchief te Brugge, Fonds Proostsche, Reg. n^r 827, of ‘Ferie’ 1457-1467, fol. ccv: ‘Eene aervelike rente..., ghemeten ende ghelegert int jaer 1464 bi Joris Lauwers als landmetere ende voort biden personen diere in ghelandt zijn..., ende is bezet up...’

Id., Fonds Kasselrij Veurne, Charters, oud n^r 5950, voorloopig blauw n^r 894: ‘18 ghemeten... lands..., ghemeene ende onverdeelt in ontrent 28 ghemeten... lands, breedere gheleghert volghende tselfs Marcx deellot hem ghesuccedeert by den overlydene van...’ (12 April 1568.)

[p. 196]

Beleghertheid, Belegertheyt is hetzelfde als Leghere (= Ligger), waarover hierboven. Het luidt Grootte ende... beleghertheid:

Staatsarchief te Brugge, Fonds van den Burg van Veurne, Charters, oud n^r 5919, voorloopig blauw n^r 863: ‘Ick P. gheve over in rechten rappoorte... de grootte ende nieuwe beleghertheit van eenen leene dat...’ (Akte van 31 December 1567.)

Id., Fonds Kortrijk, Charters, voorloopig blauw n^r 556: ‘Ende vuyt mynen voors. leene zyn ghehouden twee bunderen lants, ligghende an..., die my jaerlicx ghelden... zes rasieren hevene ende vier capoenen, vallende in elc jaer Sinte Stevens dach in den wintere, wanof de ghelders vande selve rente ende belegertheyt vande voors. subjecte landen hier naer volghen...’ (Akte van 27 November 1651.)

L. Gilliodts-van Severen, Cout. du Franc, I, 274: ‘Belegertheden van landen..., (Cout. homol., van 1619.)

547. - Achterland, agterland.

Er is spraak van ‘Achterlanden’ in zeker Register van de watering van Vladsloo. Het woord wordt aldaar in tegenstelling met ‘Voorland’ gebruikt en wijst op Achter ligghende landen’, derhalve op landen die niet in de nabijheid van eenen dijk liggen en waarvan diensvolgens de ‘suatie’, of het lossen van het water, minder goed kan geregeld worden:

Alfr. Ronse, Register... van alle de waterloopen etc. der watering van Vladsloo-ambacht, blz. 20: ‘De pasturagen. weyden ende bedryf van alle de voorlanden..., dalen ende agterlanden van dien, volgen met den zelven dyck aen de wateringe in eygendom... (1775.)

Id., op. cit., blz. 58: ‘Aengaende de pasturage ende garssinge van dezen dyck, met den achter ende voorlande tot den waterganck, is...’ (1775.)

Door het gebrek aan regelmatige ‘suatie’, stonden de ‘achterlanden’, in de watering van Vladsloo, des winters in gevaar overstroomd te worden:

Id., op. cit., blz. 39: ‘Dan alzoo de zelve brugge van onder maer de wydde en heeft van vyftien voeten..., is grootelykx te beduchten dat de suatie daer door des winters ende in vloeden zoodanig zal gealtereert worden, dat alle d'achterlanden in perykel staen van daer door geinnundeert te worden...’ (1775.)

Edw. Gailliard.