Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1922

[p. 86]

Kleine verscheidenheden.

I.
Bestendige Commissie voor Middelnederlandsche Taal- en Letterkunde.
543. - Aerdeboort, aerdeboordt.

Naar den heer K. de Flou is de ‘Aerdeboort’ een Zelfkant van een stuk land, tegenaan eenen gracht enz., ofwel tusschen de geplante boomen en den opkant van eenen waterloop. Hierna is er spraak, onder de ‘canten ende aboutten’ van een hofstede, van een ‘aerdeboort’ die ‘bewesten ende benoorden aen’ gezegde hofstede ligt:

Staatsarchief te Brugge, Fonds van den Burg van Veurne, Charters, oud n^r 6606, voorloopig blauw n^r 1549: ‘Van welcke hofstede ende landen, de canten ende aboutten hier naer volghen, te weten noort van de kercke de hofstede daer nu Joannes L. woont, metten iephove bezuyden aen de hofstede, metten sijngele beoosten aen de hofstede, metten aerdeboort bewesten ende benoorden aen de hofstede, houdende vijf lijnen eenentachtentigh roeden; item...’ (Akte van 14 Nov. 1731.)

Van eene hofstede gelegen te Merckem, bij Veurne, wordt in den volgenden tekst gezegd, dat een zekere heer J. aldaar had ‘drie voeten aerdeboordt buyten de boomen soo verre als den walgracht loopt’:

Id., Acquisitions n^r 1844, ‘Terrier’ van het leenhof van Merckem, jaar 1772, blz. 54: ‘Item t' college van de Societeyt Jesu binnen Ipre... houdt een leen groot 1 gemet ende is een bedolfven wal alwaer eene schoone behuysde hofstede op staet, met den nederhof tot soo verre dat het gemet volkomen is, met den besten veurst ende besten boom, daer nu de W^e Augustin Sion woondt in Merckem, noordt van de kercke, met den noordeynde tZandt, d'heer J. aldaer hebbende 3 voeten aerdeboordt buyten de boomen soo verre als den walgracht loopt, oost ende zuydt hun selfs erve, ende west...’

Of de uitlegging door K. de Flou gegeven, wel degelijk op bovenstaande teksten toepasselijk is, kunnen wij niet vaststellen.

[p. 87]

544. - Achter ghelant syn, en vor (vóór) enen gheleghen syn of voren ligghen.

Spr. van eigenaars of van pachters van landerijen, wijst, - naar een tekst aan een akte van 1355 ontleend, - de uitdrukking Achter ghelant syn op Hen wier grond van den openbaren weg gescheiden is.

In bedoelden tekst worden evenwel, voor het aldaar besproken land, twee liggingen beoogd, die duidelijk van elkander te onderscheiden zijn:

Met betrekking tot de vorenaan liggende gronden, die derhalve onmiddellijk grenzen aan den openbaren weg, is er namelijk spraak van

1^o)	pachters die daartegen liggen, die ‘voren ligghen’ of ‘naest’, d.w.z. het dichtst bij genoemden weg; en
2^o)	van hen die ‘achter ghelant syn’, die dan ook moeten ‘wegen’, of hunnen uitweg nemen, over de eersten of over dergenen land die ‘vor (vóór) hemlieden gheleghen syn’.

Welnu, de toegang tot den openbaren weg wordt door de akte als volgt geregeld:

F.V. en C.C. (F. Van de Putte en Ch. Carton), Chronicon abbatiae S. Nicolai Furnensis, blz. 170: ‘Voort so segghen wy visieres, ordinerers ende segghers vorseit, dat alle die ghene die vorscreven staen, ende hare nacomers, die niet an desen vorseiden wech ghelant syn, sullen moghen weghen over der gheenre lant, die vor hemlieden gheleghen syn, als si sullen willen varen ten weghe voorseid, eene opene wech roede breet ende dat omme drie pondt parisis..., also langhe als sy dien wech hebben willen.

Voort, dat alle die ghene die achter ghelant syn sullen moghen varen, ende hare naercomers, over den gheenre land die voren ligghen, naest den weghe vorseit...’ (1355.)

De belanghebbenden mochten dus over het land waardoor zij moesten trekken eenen weg banen, die een roede breed was, mits vergelding van drie pond parisis 's jaars zoolang zij dit voorrecht wilden genieten.

[p. 88]

545. - Achter-ligghende wateringhen.

Met betrekking tot een bepaalde watering, zooals in den tekst hieronder, wordt door onze uitdrukking gewezen op zekere andere Wateringen, nl. op er over liggende of verder liggende wateringen:

Placc, van Vlaenderen, III^e boek, I^e deel, blz. 444-446: ‘Wy hebben ontfanghen de ootmoedighe supplicatie vande ghemeene Ghelande van het quartier ontrent Ardenburgh, ende namentlijck die vande Wateringhe van Bewesten ende Beoosten der Eede, met d'achter-ligghende Wateringhen, inhoudende hoe dat deur de...’ (Octrooi van 11 Mei 1611.)

In het Fransch, Wateringhes voisines:

Id., III^e boek, I^e deel, blz. 432: ‘Que pour obvier à ce, veu qu'il est de nécessité d'y faire une nouvelle dicque... et autres ouvrages, lesquels lesdits adhérités de Beoostereede ne pourraient faire faire..., si ce n'estoit par l'aide et secours des voisins d'environ..., et combien que pour ce fait..., certaine taxation eut esté faite sur chacune mesure de terre gisant ès wateringhes voisines, pour le faire contribuer avec ceux dudit mestier d'Ardenbourgh, Beoostereede...’ (‘Apoinctement’ van 25 Maart 1410.)

Zouden door Arrières Poldres, of Poldres circonvoisins, niet Achterliggende polders bedoeld zijn?;

Id., III^e boek, I^e deel, blz. 443: ‘Comme par la visite... de l'estat et inundation de nostre Terroir et Pays du Francq ..., causée par les coupures des Dicques de Coxide et Slependamme ..., par ou la Mer a tellement gaigné sur les terres du mesme quartier que non tant seulement la plus grande partie d'icelles est apparente de n'estre jamais recouverte⁽¹⁾, ains que plus est, plusieurs Poldres circonvoisins au mesme quartier seroient encore en danger de en bref semblablement inunder et se perdre... A cette cause vous ordonnons...; et afin de mieux pouvoir contregarder et reparer lesdits Poldres et Dicques ..., faire contribuer les arrières Poldres, à l'advenant ...’ (‘Placart’ van 20 Sept. 1600.)

Edw. Gailliard.

(1) Te verstaan ‘Recouvrée’ of Wedergewonnen.