Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1921

[p. 689]

Sprokkelingen, volksliedjes op het einde der xviii^e en in 't begin der xix^e eeuw.
Door Kan. Dr. J. Muyldermans,
Werkend Lid der Koninklijke Vlaamsche Academie.

In mijne verhandeling over het ‘Nationaal Bewustzijn der Belgen op het einde der 18^e en in het begin der 19^e eeuw’, haalde ik uittreksels aan uit volksschriften van die dagen, en bij voorkeur uit tal van volksliedjes.

Sedertdien kon ik de hand leggen op eenige andere stukjes van dien aard, welke, naar ik meen, in den vergetelhoek waren geraakt, en zoo niet geheel, toch bijna geheel onbekend. Ik trof er eenige van aan op het stadsarchief van Mechelen, en ik dacht het de moeite weerd ze onder de oog te leggen, niet om den vorm en den bewoording er van, o geenszins, maar om den inhoud en den geest die er uit spreekt. Zij zijn, onbetwistbaar, eene bijdrage tot de studie van het volkskarakter, van de volksziel in dien tijd, een stuk folklore, zoo ge wilt; zij behooren tot een geschiedenisbron welke men al te vaak verwaarloosd heeft, en die niet mag verwaarloosd worden. Ik weet wel, mijne bladzijden zijn maar brokkelingen van de tafel, en toch kan ik het over mijn hert niet krijgen ze te laten verloren gaan. Als de vogel zich aan 't volle zaadbakje niet mag te goed doen, dan zijn de broodmorzelingskens en de verspreide korreltjes nog dubbel welkom. Zoo redeneer ik nu ook, wanneer ik op zoek ben achter grondstoffen, welke tot de intieme kennis van ons volk bijdragen.

Trouwens uit elk volkslied hoor ik als de stem uitgaan, hoor ik als het herte spreken van voorouders, van menigte van menschen uit het verleden. Het mag van eigen ondersteld, dat het lied werd gezongen; - en door wie? door hoevelen? en

[p. 690]

waar? en wanneer? Het lied is meer beteekenend in dien opzichte dan het schotschrift; het is meer kenschetsend, het grijpt dieper in, het spreekt luider, en zijn verzet is stouter. Zou het dan de moeite niet loonen rechts en links op te zoeken wat nog toevallig bewaard, maar verborgen ligt, eenvoudige, ongekunstelde uitboezemingen des volks strijdend in open veld tegen den vreemden overrompelaar, of lijdend in stilte, met verkropte woede of met onbedwingbare spotternij onder 's vijands beheer en dwang?

Ik herhaal het: in nationaal opzicht leveren die vaak zoo ruwe en onbeschaafde volksliedjes belang op.

Bestaat er reeds een min of meer volledige verzameling van soortgelijke vaderlandsche, politieke volksgezangen met betrekking tot de tijdruimte van 1780-1815? Ik weet het niet; ik meen het niet.

Hier en daar vindt men er enkele aangehaald bij schrijvers welke dat tijdstip behandelen. Dit mijn opstel wil dan enkel de aandacht op die volksliterature vestigen, en het werk van den verzamelaar met een steentje verrijken, misschien ook dat werk vergemakkelijken. Daarom dat ik in het voorbijgaan er eenige aanduid met den titel en het eerste vers. Dit diene tot wegwijzing.

Hierbij zij nu aangemerkt, dat de liedjes en schriften, dateerend uit de dagen der Brabantsche Omwenteling, wel niet zoo zeldzaam zijn. Het volk zong toen vogelvrij zijn gevoelens uit; nochtans verdient er menigeen geboekt te worden. Stukken uit den franschen tijd liggen zoo talrijk voor de hand niet, ei neen! Hij die de vrijheid niet verstond lijk de Sansculot, dede best te zwijgen, wilde hij zijn lied niet bezuren vóór het gerecht en soms nog wel achter het slot. Onnoodig daar op weer te komen. De bewijsstukken liggen niet verre te zoeken. Slaat b.v. de briefwisseling en de verordeningen open van den beruchten Dargonne, die te Antwerpen meester speelde⁽¹⁾. Zou ik er eenige alinea's uit aanhalen?

(1) Simon Pierre Dargonne, geboortig van Dieppe in Normandië (2 October 1749), was een tandentrekkerszoon, die in zijn ouden dag wel eens beweerde, dat hij uit adellijke familie afstamde. Hij verliet zijn land... waarom? Men weet het niet; maar, in 1772, kwam hij bedektelijk in Antwerpen, en vestigde er zich onder een valschen naam; doch dit was aldra bekend. Het belette echter niet, dat hij als muzikant en als dansmeester, ja, en als schilder, er in slaagde, zich op te dringen, en toen de Franschen binnenvielen, geraakte hij er bovenop. De schrijver van ‘Antwerpen in de XVIII^e eeuw na den Inval der Franschen’ getuigt dan ook over hem: ‘In geen enkel land ter wereld biedt de plaatselijke geschiedenis een zoo zonderling en wraakroepend feit te aanschouwen als dit, welk wij te Antwerpen hebben aan te stippen tijdens het republikeinsch Bewind, wanneer bij elke plundering, bij elke vervolging, bij elk bevel tot verraad of inbraak, één enkel man elke zaak beredderde, zich overal en in alles wist te doen gelden, de kleinste nietigheden en de grootste schanddaden als alledaagschheden behandelde, zeven jaar lang gansch alleen de stad bestuurde, zijne ambtgenooten afstelde of aanklaagde, zich zelven steeds bewierookte, en meer dan eens aan de verachting van het volk werd prijsgegeven. Die man was Simon Pierre Dargonne’. (Zie op. cit. door Edw. Poffé. Drukk. Kennes, Antwerpen, 1897, blz. 6.) - De hatelijke man kwam, op het einde, in een zothuis te recht tot St-Joost-ten-Oode, en overleed er den 22 Mei 1839.

[p. 691]

Den 24 Pluviôse van 't jaar 4 (13 Febr. 1796), schreef hij tot de vijf politie-commissarissen van Antwerpen:

‘Citoyens, il circule dans cette ville deux ou trois individus chantant des chansons fanatiques, dit-on, et contraires aux principes républicains. Je vous invite en conséquence de prendre les mesures les plus promptes pour vous assurer de ces individus, vérifier s'ils sont en règle par rapport aux passeports; dans le cas contraire, les arrêter comme vagabonds, et s'ils se trouvaient en règle à cet égard, de leur enjoindre de quitter la ville. Cette mesure, quoique sévère, est légitimée par les circonstances⁽¹⁾.’

Twee dagen daarna schrijft hij een antwoord op 'nen brief van zekeren citoyen Frison:

‘Je sens la justesse de tout ce que vous me dites et vais mettre à exécution tout ce qui dépend de moi. Il y a longtemps que ces chanteurs et leurs tableaux me blessent la vue, et je vais donner les ordres très stricts pour les faire disparaître dans cette commune (Antwerpen), et vais même inviter le Commissaire du Directoire exécutif auprès du département de vouloir faire exécuter l'amende réformée dans les campagnes...’. (Brief van den 26 Pluviôse an 4; 15 Febr. 1796.)

Daarmee was 't nog niet gedaan,

Andermaal op den 28 Pluviôse en op den 5 Ventôse van 't jaar 4 komt hij op zijn verbod tegen de liedjeszangers weer,

(1) Cfr. Antwerpen in de XVIII^e eeuw na den Inval der Franschen, door Edw. Poffé. Drukk. Kennes, 1897, blz. 219 en vlg.

[p. 692]

'lijk men overigens in Edw. Poffé's boek op de blzz. 221 en 223 zien kan.

Och Heere! die arme straatzangers! Daar moest op hun gebrekkig muziektuig toch nog wel een koord liggen, die het volkshert wist te roeren, een toon die dat herte warm maakte... Dargonne en zijn handlangers zeiden wel, dat het onhebbelijkheden waren welke de straatmusici ten gehoore gaven. Och, zij gevoelden dat er vaak nog wat anders onderstak, en, zonder het voluit te erkennen, wellicht om er niet te zeer de aandacht op te vestigen, verboden zij de straat aan de liedjeszangers...

Zoo was het te Antwerpen, zoo ging het door het geheele land; zoo wilden het de Franschen van de eerste dagen af dat zij hier den voet zetten totdat hun rijk werd in duigen geslagen te Waterloo.

Zingen en bidden in de moedertaal... is 't niet te verwonderen, dat dit eerst van al en overal den vreemden overheerscher hindert?...

Zal ons volk gezwegen hebben thuis, bij den heerd en aan de drinktafel? Gelooft het niet. Daar zal uit het volkshert uitgeborreld zijn wat er in ziedde, wat er in bruiste. En daarom dat familiebrieven en -boeken, liedjes en dergelijke zoo'n kostelijke bewijsstukken zijn om de ware geaardheid en gezindheid des volks te leeren kennen.

Staan we niet langer stil....

Met het invoeren der fransche wetten kreeg ook de fransche taal de bovenhand. ‘In den beginne vergenoegde men zich met de openbaere afkondigingen en de handelingen der plaetselyke bestueren in beyde de taelen toe te laeten’⁽¹⁾; maar het regeeringsbesluit van den 24 Prairial jaar 11 (13 Juni 1803) maakte daar kort spel mee. Al de openbare akten, in de departementen van ‘la ci-devant Belgique’ en van den linken Rijnoever moesten in het fransch worden opgesteld, en dat de Kamer der notarissen van Brussel er tegen inkwam, dit deed volstrekt niets ter zake: De meester had gesproken. ‘Eenige jaeren daerna ging men nog verder, en wilde men zelfs niet meer gedoogen, dat er eenige nieuwsbladen wierden in het licht

(1) Cfr. Verhandeling over de Nederduytsche Tael- en Letterkunde opzigtelyk de zuydelyke Provintien der Nederlanden, door J.F. Willems, 1820-1824; 2^e D., blz. 205.

[p. 693]

gegeéven in de nederduytsche tael, zonder byvoeging van eene fransche vertaeling (keyzerlyk Decreét van den 22 December 1812). Ja, ternaeuwernood kon men van de Prefecten verkrygen, dat er kerkboeken en andere werkjes van dagelyks gebruyk, in de moedertael gedrukt wierden. Van de schoólonderwyzers, zoowel ten platte lande als in de steden, wierd gevorderd, dat zy de fransche tael by voórkeur aen de kinderen leeren zouden’⁽¹⁾.

Edoch onnoodig is 't daarover uit te weiden. Dit zijn bekende dingen. Minder bekend, meen ik, zijn de volgende liedjes, waarmede het geknevelde volk zijn hert ophaalde, ongetwijfeld maar in vertrouwbaar gezelschap, doch algelijk blijkt er uit welke gevoelens er in die herten als vuur onder de asch smeulden. Ik schrijf die liedjes over in de schrijfwijze waarin ik ze aantrof.

(1) Cfr. J.F. Willems, op. cit., blz. 209.

I.

Stemme: On doit soixante mille francs.

1.

Sa vrienden van den regten sné,
Aenhoort mijn lied en neemt het mé,
Als gij 't regt spoor wilt kennen... bis.
Want waerheijd is niet meer gemeijn,
Nu preekstoel leugenstoelen zijn,
Om ons in d'hel te mennen... bis.

2.

Zijn wij nu vrij, nu een regt hert
Verkroppen moet zijn pijn en smert
En bijna niet mag rusten?... bis.
Nu luijsen 't bloed ons zuijgen af
En dat er geenen dief de straf
Van galg of rad moet vlugten... bis.

[p. 694]

 

3.

 

 

 

Eijlas, waer is den gulden tijd,

 

Wanneer waere broederlijkheijd

 

Ons liet in vreden leven?... bis.

 

Maer nu is rep en ruijg hier aen,

 

En moet een eerlijk man nu gaen

 

Voor vlug en hondsvot⁽¹⁾ béeven... bis.

(1) Hondsvod, een spotnaam welken men aan lage en nietdeugende kerels wel eens toesmijt.
Vlug hooren we in de volkstaal van Brabant gebruiken voor; een rappen jongen, een fijnaard, ja, en in geen slechten zin. Doch hier zal het wel zijn in slechten zin, lijk Pastoor Schuermans ook hoorde en in zijn Algemeen Vlaamsch Idioticon opteekende. Alsdan beteekent het: ‘bedrieger’, ‘gemeenen kerel’; zelfs zou ‘vluggen’ overeenkomen met ‘vlooien’, dat bij het lage volkje gelijkstaat met: de eer eener dochter rooven, bedriegen.
Ik trof het woord vlug nog aan, in ongunstigen zin, op blz. 29 van Omstandig Verhael van de injurieuse Gevangenisse van den eerw. Heere J.J. Van den Elsken... Te Brussel, 1790: ‘Eenigen wilden daer blyven, om, zooals zy zeiden, de vluggen van Provosten (oostenrijksgezinde politieknechten) in den pels te zitten.’
En in de Versamelinge van verscheyde Stukken... door Sincerus Recht-Uyt by een vergaedert’, tom. I, blz. 163, Bruss., 1790, klinkt het in een liedje:

‘Jan Calvien, die groote vlugge,
Kreeg een kwispeling op synen rugge.’

Ik las het woord nog in een ‘Beclagh-liedeken van eenen Nederlandtschen Frans-gesinden, op-ghedraeghen aen hunnen Franschen Momboir, met een troostelijck antwoordt van den selven. Stemme: Ach eylaes, ik bender soo jonck getrouwt!’. Strophe IV luidt aldus:

Ach! nu moeten wy vergaen van spyt,

Vergaen van spyt,

Want men (w'en) hooren niet als verwyt.
Soud' men geiren gaen een pintjen doen
By een compagnie van goedt fatsoen,
Den eenen roept: Gy Franse vlugg';
Den and'ren wilt ons op den rugg',
Den weert die jaeght ons uyt sijn huys.

Eylaes! wat cruys!’ -

- Uit welken tijd dateert dit ‘beclagh-liedeken’? - Het komt voor op blz. 7 van een vlugpapiertje, waar nog twee andere liedjes opstaan. Het 1^e er van heet: Berchems Vreughde-Vier. Stemme: Wat is de weireldt loos! En hier is een jaarschrift bijgevoegd:

Weest toCh berCheM nU VerheUght,
Voor pcYs, Voor Vre, In eer. In DeUght.

Dit beteekent 1749, het jaar na den vrede van Aken, door welk verdrag de Franschen (die België overrompeld hadden na hunne zegepraal bij Fontenoy, in 1745) genoodzaakt waren ons land aan Maria Theresia weer té geven. Strophe II van dit ‘Berchems Vreughde-vier’ leert ons dit:

‘De reden vande vreught,
Die ieder-een sijn hert verheught,

Is 't Oostenryckx gebiet,

Dat men weer siet;
En dat Frans-Oom is uyt ons landt,
Die was soo vettigen calant,
Dat hy ons bracht in 't schuyt

Van Sint Reyn-uyt’.

Niet slecht gezeid!

[p. 695]

 

4.

 

 

 

Ziet maer een waeren prister aen

 

Die duijvels spoor niet in wilt gaen,

 

Wat moet hij niet verdraegen!... bis.

 

Doet hij den eed, 't is tegen God;⁽¹⁾

 

Doet hij het niet, 't is naer het kot,

 

Uijt 't kot in duijzent plaegen... bis.

 

 

 

5.

 

 

 

Met hem regt naer de dulle zee

 

Naer Madagascars wilde ree,

 

Om totter dood te treuren... bis.

 

Daer voed den tiger zig met bloed,

 

Daer briest en brult den leeuw verwoed

 

Om alles te verscheuren!... bis.

 

 

 

6.

 

 

 

Dog 't regt gewis vertrouwt den man

 

Dat pijn of dood hem deèren kan

 

Mits hij voor God moet lyden... bis.

 

Maer dat den wolf het schaep verscheurt,

 

Als m' over zee den herder sleurt,

 

't Zou de oogen bloed doen schreyen... bis.

(1) De wet van den 19 Fructidor jaar 5 (5 Sept. 1797) eischte van alle bedienaars van den eeredienst den volgenden eed: ‘Ik zweer haat aan het koningdom en aan de regeerigloosheid. Ik zweer gehechtheid en trouw aan de Republiek en aan de Grondwet van het jaar 3’.
De kardinaal-aartsbisschop van Mechelen, Joan. Henr. Ferd. van Franckenberg, weigerde: ‘De katholieke godsdienst verbiedt mij dit bepaald’, sprak hij... En de overgroote meerderheid zijner priesters volgde zijn kloek voorbeeld.

[p. 696]

 

7.

 

 

 

Maer wee die daerom rugwaerts trekt

 

En die omhoog zijn vingers stekt

 

Om goddeloos te sweèren;... bis.

 

Zal 't jacobijnen schelmenkot

 

Met al de duijvels saemgerot

 

Hem tegen God verweèren?... bis.

 

 

 

8.

 

 

 

Gij sweert den haet aen 't koningdom

 

En wettelijk regeringsdom

 

En trouw aen Fransche wetten... bis.

 

Geen hooft en zijt gij aengekleeft,

 

Dat buijten Fransche paelen leeft,

 

Het volk moet hoofden zetten... bis.

 

 

 

9.

 

 

 

Maer Saül is op Gods bevel

 

Koning gezalft door Samuël,

 

Mag men de schepters haten?... bis.

 

En is God zelf den Koning niet

 

Die over Koningen gebied...

 

Gaet die eens borger maeken!... bis.

 

 

 

10.

 

 

 

En trouw gaen sweèren aen de wet

 

Die Staets natuer en Kerk verplet

 

En alle goede zeden... bis.

 

Wel stroopt dan met een koel gemoed,

 

En zuijgt het sweet en slorpt het bloed,

 

De wetten zijn te vreden... bis.

 

 

 

11.

 

 

 

Lacht met den Paus, die veel te lang

 

U heeft gehouden onder dwang,

 

Huleu⁽¹⁾ zal 't kerkroer stieren... bis.

(1) De aartspriester F.F.G. Huleu was de eenige onder de kanunniken van St.-Romboutskerk in Mechelen, die den ‘franschen eed’ aflegde. Volgens de wet had hij dan het recht, den dienst te blijven voortdoen, en dit deed hij ook in de St.-Romboutskerk, welke den 14 Januari 1798 heropend werd, en waar dan dagelijks twee missen, en soms een onderwijzing, gedaan wierden. Dit duurde voort tot bij de afkondiging van het konkordaat, welke in Mechelen plaats had op Beloken Paschen, 25 April 1802, Intusschen was en bleef Huleu in 't bezit der kerk, totdat, in het jaar daarna, aartsbisschop Joann. Armand de Roquelaure een einde aan dien toestand stelde. (Zie Historische Aanteekeningen rakende de kerken... der stad Mechelen, door Kan. Schoeffer. I.D., blz. 114; uitgegeven door Frans Verhavert, 18...) Huleu's ‘kerkroer-stieren’ omvat dan de jaren 1798-1803. Het duurde echter nog al eenigen tijd, eer het volk, zelfs na het konkordaat, met ‘de eedmannen’ wilde te doen hebben. Zie supra op. cit. van Kan. Schoeffer, blz. 113. - En in hetzelfde karton ‘Mengelingen’, blz. 13, waar ik dit lied uit overschrijf, zie ik nog aangeteekend: ‘Op Mynheer Huleu Arts-priester en Vicaris: Nemo tam nocet Ecclesiae quam qui perverse agens famam sanctitatis habet. S. Gregorius Magnus’: Niemand brengt der Kerke grooter nadeel toe, dan hij die verkeerdelijk handelt, en den naam heeft een heilig mensch te zijn.

[p. 697]

 

En hier en daer een speurre-paep⁽¹⁾

 

Met menig heyr volwasschen aep

 

Die zal den thiendag vieren... bis.

 

 

 

12.

 

 

 

Wel, teld gij niet den hoogen Raed

 

Van onzen Cardinael-Primaet

 

En der vicariaeten... bis.

 

Die liever waegen lijf en bloed;

 

Waer' 't dat den Franschen eed was goed

 

Zouden zij 't sweèren laeten?... bis.

 

 

 

13.

 

 

 

Maer dog uw sweèren is niet bot,

 

't Is geld in 't zak en 't lijf uijt kot...

 

Wat zoeten loon der wetten!!! bis.

 

Wel vliegt dan uijt en werft dan wel,

 

En preekt den armen boer in d'hel,

 

Den duijvel zal u vetten... bis.

(1) ‘Speurre-paep’: wat beteekent die schimpnaam? Ik geloof niet, dat hier kan spraak zijn van 't woordje speurie of sporie, 'n veldplant, bij Kiliaan door spergula vertaald. Speurre zal, zooals vriend Karel De Flou me deed aanmerken, in den volksmond een verbastering zijn van 't lat. spurius, dat, naar zijn grondbeteekenis, ‘een onechteling’ beteekent, en, in den overdrachtelijken zin alhier, overeenstemt met ‘onecht priester, geen priester zooals 't zijn moet, een beëedigde’.
Huleu had maar weinig navolgers in zijne omgeving: geen enkel kanunnik van het Metropolitaan Kapittel; alleen twee kanunniken der fondatie Zellaer, met nog drie kapellanen en den geestelijken koster, volgden zijn voorbeeld.

[p. 698]

 

14.

 

 

 

Wij sweèren liefd' aen onzen God

 

Getrouwigheijd aen zijn gebod

 

En aen den Paus van Roomen... bis.

 

Wij sweèren haet aen schelmereij

 

En alle soort van stroopereij...

 

Wie, duijvel! zoûn wij schroomen?... bis.

 

 

 

15.

 

 

 

Wij smeeken saem' den Opperal

 

Dat hij u weèr leijd' naer den stal

 

Met de verleyde schaepen... bis.

 

En dat wij dan als rotsen staen,

 

Al rand het Fransch gespuys ons aen,

 

De deugd zal vreugd doen raepen!... bis.

 

 

 

16.

 

 

 

Regt-uijt den digter van dit lied

 

Die(n) kend gij wel, maer hebt hem niet:

 

Gij zoud hem 't kot in stampen... bis.

 

Hij peyst te zijn het allerbest

 

Te blijven uijt den schelmennest; -

 

Hij wagt zig van uw' klampen... bis.

II.

Gezang van den Antwerpschen Reus.

Stemme: Van Peer la la.

1.

Signoor, blijf hier een weijnig staen,
Den Reus is op de been⁽¹⁾;
Hij zal hier haest passeeren gaen,

Steld u maer neffens een.

(1) Zoude hier niet bedoeld worden het feest van den 1ⁿ Vendémiaire jaar 4 of vlg., waarop het verjaarde, dat de Republiek de Constitutie van 1795 tot hare Grondwet aangenomen had? Dargonne gewaagt er van in zijnen brief tot het Middenbestuur, 21 Fructidor jaar 4 (7 Sept. 1796). Het spreekt daarin over herstellingen te doen aan eenige stukken van den door hem zoogeheeten ‘Grooten Ommeganck’, en onder die stukken vermeldt hij ook ‘den Reus, le Géant, figure gigantesque et un chef d'oeuvre de l'art’. Opgesmukt naar den smaak van Dargonne, zou de Reus dan uitgaan! Zie Edw. Poffé, op. cit., blz. 270.

[p. 699]

 

Hij is zeer deftig uytgereed,

 

In 't wit en blauw en 't rood gekleed...

 

- 't Is Fransch! zeid' Peer la la sa sa... bis.

 

 

 

2.

 

 

 

Mij dunkt, hij is zoo vrolijk niet

 

Als over dertig jaer;

 

De reed' hier van heeft hij bedied,

 

Wanneer ik bij hem waer.

 

Daerom blijft hier een weijnig staen,

 

Hij zal het u verhaelen gaen...

 

- In 't Vlaemsch! zeid' Peer la la sa sa... bis.

 

 

 

3.

 

 

 

Hij sprak: Ik was in 't eerst verheugt,

 

Als ik kwam voor den dag;

 

Het deed mijn oude knoken deugd,

 

Als ik de zonne zag;

 

Ik vroeg, waerom ik mee moest gaen,

 

Maer ik en kon hun niet verstaen...

 

- 't Is Fransch! zeid' Peer la la sa sa... bis.

 

 

 

4.

 

 

 

Zij gaven mij een ander kleed,

 

Dat mij niet wel beviel.

 

Ik trok dat aen, 't zij lief of leed,

 

Gansch na den nieuwen stiel;

 

Maer als ik zag wat dit bedied,

 

Was ik mijn eijgen meester niet...

 

- Waerom? zeid' Peer la la sa sa... bis.

 

 

 

5.

 

 

 

Ik wird zoo gram, als men mij zeid',

 

Dat zoo gekleed te gaen

 

Een teeken was van liberteyt...

 

Dat niemand aen kan staen,

 

Want vrij te zijn van geld en goed

 

Is iet dat geen pleisier en doet...

 

- 't Is waer! zeid' Peer la la sa sa... bis.

 

 

 

6.

 

 

 

Als ik myn hof kwam uijtgegaen,

 

Verloor ik mijnen moed;

[p. 700]

 

'k Zag geen Lie-vrouwe(n) beelden staen⁽¹⁾,

 

Ik dagt: dat is niet goed.

 

De thorens waeren zonder kruijs,

 

'k En zag niet anders als gespuys...

 

- 't Is Fransch! zeid' Peer la la sa sa... bis.

 

 

 

7.

 

 

 

Als ik de Groote Merckt aenzag,

 

Wird ik als neêr geveld;

 

'k Zag vóor 't stadhuys een groote vlag

 

Met eenen boom gesteld⁽²⁾.

 

Men zeid': Dat is de liberteyt

 

Die ons in dobbel ketens leyt...

 

- Hij groeyt! zeid' Peer la la sa sa... bis.

 

 

 

8.

 

 

 

Ik wird al meer en meer ontgeest,

 

Als ik de weth aenschouw,

 

Het meesten deel, waeren zij beest,

 

Kael luyzen en rabauw.

 

Den eersten was nen dikken vent,

 

Men zegt: het is den President...

 

- Renaud⁽³⁾! zeid' Peer la la sa sa... bis.

(1) Dargonne, in een schrijven van den 20 Sept. 1796 naar het Middenbestuur, dringt er op aan, dat het hoog tijd is, ‘de faire disparaître une bonne fois tout signe extérieur du culte... de faire rentrer les Vierges et disparaître les Christs’. Zie Edw. Poffé, op. cit., blz. 274. Een jaar naderhand verheugde zich de kwant, dat het hatelijk werk verricht was. Zie ibid. blz. 364 en 426, 429, 442.

(2) In de verordeningen van Dargonne wordt gesproken over 't planten van den boom van vrijheid in de maand Ventôse jaar 4 (Februari-Meert 1796). Zie Edw. Poffé, op. cit., blzz. 222-225, 228, 237, 252, enz.

(3) Reynaud was de voorzitter van het Stadsbestuur van Antwerpen, alstoen, d.i. sedert 1795, de grondwettelyke Municipaliteyt genaamd.
In een variante vind ik achter de 8^e strophe de volgende strophe ingelascht:

‘Ik heel versteld stond op de Meér,

Ik stond als stom en doof.

Ik zag nog kruys nog beelden meer...

Waer is ons roomsch Geloof?

Wel zegt eens. Peerken, wat is dat?

Is Jan Kalvien dan in de stad? -

- D'heel weth! zeid' Peer la la sa sa... bis.’

En achter de 10^e strophe kwam daar de volgende voor:

‘Ik wensch de Franschen goede reys;

Zy zyn niet willekom.

Dat zy weerkeeren nae Parys,

Noyt komen wederom;

Want zy zyn ketters schismatiek,
En ik, Godt lof! roomsch catoliek...
- Ik ook! zeid' Peer la la sa sa... bis.

[p. 701]

 

9.

 

 

 

Den tweeden die(n) 'k met d'oogen vat,

 

Was eenen muscadin;

 

Hij ging al dansend door de stad,

 

Ik hem nogtans niet ken.

 

Een schork ja zag hij er mij uijt,

 

Die leeft bij roof en vrijen buyt...

 

- Dragon⁽¹⁾! zeid' Peer la la sa sa... bis.

 

 

 

10.

 

 

 

Is dat Dragon die lessen geeft

 

In 't dansen? vroeg hij Peer,

 

En hier zijn brood gekregen heeft,

 

Geholpen van een' Heer?

 

Ik hoop, dat hij eens dansen zal

 

Gelijk een muysken in de val...

 

- Ik ook! zeid' Peer la la sa sa... bis.

 

 

 

11.

 

 

 

Dan zag ik nog een vies gespan

 

Van slobbers en gespuijs,

 

Die speelden daer den grooten man

 

Als heeren van 't stadhuijs.

 

Ik wenschte dan reeds t'huijs te zijn

 

Als ik die allen zag in treijn...

 

- Te laet! zeid' Peer la la sa sa... bis.

 

 

 

12.

 

'k Zag hier en daer een deftig man

 

Met een zeer droef gelaet,

 

Die hun eertijds met mijn gespan

 

Verheugden op de straet.

 

Ik vroeg aen Peer: wat schort er aen,

 

Dat zij daer zoo droefgeestig staen?...

 

- Den tijd! zeid' Peer la la sa sa... bis.

(1) Dragon... Men leze Dargonne... Zie hooger.

[p. 702]

III.

Liedeken

op de stemme van Peer la la.

1.

Lest kwam nen zatten boer van Gheel

Aen 't graf van Peer la la.

Daer riep den kluts uijt luijder keel:

Komt, Peerken op sasa!

Maer neen, hij komt niet. Maer waerom?

Daer komt geen doode wederom...

- Ik wel! zeid' Peer la la sa sa... bis.

2.

Den boer die als verslaegen stond

Wird nugter als een kalf;

Hij viel in onmagt op den grond...

Maer Peer die vond wat zalf

Just in zijn broek, men noemt ze peus (?):

Hij wreèf den boer die in den neus...

- Nu spreekt! zeid' Peer la la sa sa... bis.

3.

Den boer die viel aen 't niesen aen,

Zit neer en luystert wel:

Gij komt van Gheel, gij heet Arjaen,

Uw wijf heet Rosse Nel.

G'hebt met papier uw huer betaelt,

Den duijvel heeft uw koeij gehaelt...

- Is 't niet? zeid' Peer la la sa sa... bis.

4.

Den boer op diën zelven stond

Viel neder op een knie.

- Gij zijt, sprak Peer, met stueren mond,

Een Jacobijters spie,

Het schelme kind van Rosse Beth,

Villers, Joffroy en Hosselet⁽¹⁾:

- Staet op! zeid' Peer la la sa sa... bis.

(1) Villers, Joffroy en Hosselet, mechelsche burgers die aanhangers waren der fransche Republikeinen. Denkelijk zinspelen Rosse Beth, Rosse Nel en andere schimpnamen op toen levende personen in Mechelen.

[p. 703]

 

5.

 

 

 

Den duijvel heeft u bij den nek,

 

En eer dit jaer is uyt,

 

Zal den klawier van Heijntie-pek

 

Gehaekt zijn in uw huyd.

 

Zoo moet den Carmagnolen bras

 

Met al het Jacobyters ras...

 

- Naer d'hel! zeid' Peer la la sa sa... bis.

 

 

 

6.

 

 

 

't Serpent dat Eva had bedod,

 

Was d'eersten Jacobijn.

 

Het zei dat m' aen de wet van God

 

Niet moest gehoorzaem zijn.

 

En Caïn die zijn broêr vermoord',

 

Die zet het jacobijnschap voort...

 

- Hoort toe! zeid' Peer la la sa sa... bis.

 

 

 

7.

 

 

 

Als 't aerdrijk wird te zeer bevlekt

 

Door 't jacobijnsch geslagt,

 

't Wird door den zondvloed overdekt,

 

Het menschdom wird versmagt.

 

In d'ark van Noë was misschien

 

Niet meer als eenen jacobien...

 

- 't Was Cham! zeid' Peer la la sa sa... bis.

 

 

 

8.

 

 

 

Sodome met den Pentepool,

 

Zoo de Schriftuer ons leert,

 

Daer ook de Jacobijten-school

 

Heeft al in kwaed gekeert,

 

Gods wraek heeft dit bedorven land

 

Tot stof en assche toe verbrand...

 

- Let wel! zeid' Peer la la sa sa... bis.

 

 

 

9.

 

 

 

Daer was niet meer in heel het land

 

Als Loth aen God getrouw;

 

Den Engel trok hem uijt den brand,

 

Zijn dogter en zijn vrouw;

[p. 704]

 

Maer 't wijf was 't lief van Permiseen⁽¹⁾,

 

Zij word verandert in een steen...

 

- Van zout! zeid' Peer la la sa sa... bis.

 

 

 

10.

 

 

 

Albiron is met zijn complot

 

Verzonken tot in d'hel;

 

De honden, door een straf van God,

 

Verscheurden Jesabel.

 

Zoo straft God menig Jacobijn,

 

Maer 't zal oneijndig erger zijn...

 

- Hiernaer! zeid' Peer la la sa sa... bis.

 

 

 

11.

 

 

 

Van Judas af tot Robespeer

 

Wird menig Carmagnol

 

Gestraft van God, den Opperheer,

 

Wanneer de maet was vol

 

Van hun vernufte schelmereij.

 

Gij zult het naer een jaer of drij...

 

- Wel zien! zeid' Peer la la sa sa... bis.

 

 

 

12.

 

 

 

Want nu den Jacobijters nest

 

Is geenen schuijlhoek meer;

 

Het is een openbaere pest,

 

Een school van Satans leer...

 

Die rand Gods-Kerk en priesters aen,

 

Die schipt al die hun wederstaen...

 

- In 't kot! zeid' Peer la la sa sa... bis.

 

 

 

13.

 

 

 

Men ziet hun tempels openstaen:

 

Daer gaen zij triumphant,

 

Daer hangt een drijkoleurig vaen

 

En Jak is predikant.

 

Dan doen zij blaezen de trompet,

 

Als spreekt Van Velsen of Nollet...⁽²⁾

 

- Foei! foei! zeid' Peer la la sa sa... bis.

(1) Permiseen of Permisaen: Een schimpwoord om de inpalmers van zwartgoed of kloostergoed onder het fransch beheer te beduiden.

(2) Beiden deden mee met de aanhangers van 't fransch regiem.

[p. 705]

 

14.

 

 

 

Wat wonder dat Gods straffend hand,

 

Als 't volk dit al gedoogd,

 

Zond swaere plaegen over 't land

 

Dat voór zijn altaers boogd.

 

't Is daerom dat het hoorne-vee

 

Geplaegt word, reeds een jaer of twec...

 

- Met pest! zeid' Peer la la sa sa... bis.

 

 

 

15.

 

 

 

Dat is de voorboô van de straf

 

Die u hangt over 't hoofd,

 

Ten zij den Jacobijters staf

 

En scepter word gerooft...

 

Nu, boer, ten zij gij quijt uw schuld,

 

Gij weet hoe dat gij vaeren zult...

 

- In 't kot! zeid' Peer la la sa sa... bis.

 

 

 

16.

 

 

 

Toen stak Arjaen zijn schuijt van kant,

 

En Peer kroop in zijn graf.

 

Den boer, uijt vrees van d'helschen brand,

 

Swoor 't Jacobijnschap af.

 

Hij heeft het aen Jan-Oom vertelt,

 

Die heeft het mij ter hand gesteld...

 

- Dees lied van Peer la la sa sa... bis.

IV.

Liedeken tot Reysgeld voor de Nederlandsche Bloedhonden.

Stemme: Van de vier Gebroeders.

1.

Mechelaers, wilt u bedienen

Van dees schoon gelegentheijd.

Om de swarte Jacobijnen

Wat te geven tot afscheyd;

Want zij moeten gaen verkiezen

't Lang verdiende haese-pad:

Daerom zonder tijd verliezen

Geeft tot reijsgeld ider wat.

[p. 706]

 

2.

 

 

 

Maer wat wilt men hun al geven?

 

Z' hebben geld in overvloed,

 

En zij kennen 't roovers-leven

 

Om te komen aen het goed.

 

Steelen, stroopen, af te sluijpen:

 

Dit is hunnen besten buijt,

 

G'heele nagten zitten zuijpen,

 

Jaegt ze dan maer Mechelen uijt.

 

 

 

3.

 

 

 

Ook moet men in hunne handen

 

Stellen ras een flesch met spoed,

 

Die in onze Nederlanden

 

Zuypen het onnoozel bloed;

 

Nog daer bij moet men hun geven

 

Aen den hals een blekke buijs,

 

Opdat men alwaer zij zweven,

 

Kennen zoud' 't vervloekt gespuijs!

 

 

 

4.

 

 

 

Maer Gambier⁽¹⁾, den heer der Leeuwen,

 

En al d'ander electeurs

 

Moeten nu en in der eeuwen

 

Zijn vervult met veel faveurs;

 

Want men ziet in hunne aders

 

Vloeden 't waere leeuwen-bloed,

 

't Welk zij als opregte vaders

 

Waegen vóor het Neerlands goed.

(1) Gambier was de secretaris der stad (Mechelen). Schaeffer vermeldt hem, waar hij schrijft over het feest dat, den 31 Meert 1801, gevierd werd in den Tempel der Wet, d.i. in de ontwijde St-Pieterskerk, bij de afkondiging van den vrede tusschen Frankrijk en Oostenrijk. In den Tempel prijkte het borstbeeld van Bonaparte. ‘Boven hetzelve las men een jaarschrift dat F.G. Verhoeven gemaakt had: PrInCIpI ConsULI ReIpUbLICae tUteLarI, AUstrIa paCata, SenatUs PopULUsqUe MeChLinIensIs. Er werden verschillende redevoeringen uitgesproken en door den maire, door den bevelhebber der troepen en door den secretaris Gambier’. Cfr. op. cit., I, blz. 208. - Gambier stond als een der driftigste aanhangers der Republiek bekend; wat echter ‘die heer der Leeuwen’ bediedt, kan ik me niet uitleggen. Is 't een spottende zinspeling?

[p. 707]

 

5.

 

 

 

Daerom laet ons hun opdraegen

 

Groene kroonen van laurier,

 

Want men ziet dat zij verjaegen

 

All' de Jacobijns van hier,

 

En dat nu die dwingelanden

 

Loopen naer een ander stad,

 

Of naer woest en vremde landen:

 

Z'hebben toch een blek aen 't gat.

 

 

 

Al baert de waerheyd haet, ik moet nogtans haer zingen;

 

Sa, Mechelaers! staet op! uw schelmen moeten springen.

V.

Vaderlands Gezang voor de feest der Gelykheyd. 1797.

1.

Als Brutus' eedgenoots het scepterdom verfoeijden,
Den koning, throon en kroon het Roomsch paleijs uijtroeijden
En 't vrijgemaekte volk het hof uijtplundren liet,

Was het voor de vrijheijd niet?... bis.

Zoo zag men gistren ook den Franschen throon vergruijsen,
Terwijl van 's lands autaer den eed klonk tot in d'huijzen:
‘Weg, kroon en scepter, weg, vervloekten dwingeland:’
‘Het rijk der Wet alleen moet heerschen over 't land!’

2.

Op 't puijn van 't koningdom, verwoest door vrije handen,
Kwam een vermomt tijran ons smeeden nieuwe banden,
Bereyden een nieuw jok en harde slaverneij,

Gestigt op bloed en moordereij... bis.

Maer schoon hij in zijn throon drij kleuren laet verschijnen,
(Het dekkleed van bedrog!) hij zal in asch verdwijnen.

‘Weg, kroon en scepter, enz.’

3.

Want ziet, den vrijheijds-geest die niet is te betoomen,
Herneemt, doet op hun beurt de nieuw tijrannen schroomen.
Vernielt u, Robespierre, met al uw vloekgespan,

En 't Menschdom zegenpraelt er van... bis.

Gij die zijn scepter volgt in daeden of gedagten,
Uw eerzucht heeft op 't lest geen ander lot te wagten.

‘Weg, kroon en scepter, enz.’

[p. 708]

 

4.

 

 

 

Komt, helden, vrouwen, mans; komt, dogters, moeders, kinderen,

 

Geen geest die wederkomt zal uwe vrijheijd hinderen.

 

Grijpt wapens en bespringt ook heden deezen throon,

 

De zoete vrijheijd is uw loon... bis.

 

Noijt zal den naem of kleur een nieuw tijran verschoonen,

 

Volks opperheerschappeij zal hem welhaest ontthroonen,

 

‘Weg, kroon en scepter, enz.’

 

 

 

P.S. Uijt de drukkereij van P.J. Hanicq, tot Mechelen.

VI.

Vaderlands tegen-gezang op de Vernietiging van 't Koningdom.
voor de feest der gelijkheijd.

Stemme: Als Brutus.

1.

Wanneer den Franschen vorst zijn volk'ren deed verzaemen,
Om met het wijste deel den middel te beraemen
Hoedat men kwijten zou de schuld waar 't rijk in stak,

Was 't niet vaderlijk 'tgeen hij sprak?... bis.

‘'k Wil missen van het mijn, kasteelen en paleyzen,
Als mijn bedrukte volk uyt ramp maer kan oprijzen’.

Komt, komt dan, philosooph, met uw verlicht verstand,

Raemt middelen met mij, tot nut van 't vaderland!

2.

Als hun den vorst 't gebied had in de hand gegeeven,
Zij raemen zijn verderf, berooven kroon en leven,
Zij werpen 't al omverr', versmaeden een nieuw wet,

Die wird in haer geboort' besmet... bis.

Het vorst- en borg'renbloed zag men als beeken vlieten:
Zoo vestigden hun rijk dees nieuwe deugenieten.

Weg, weg, o philosooph, met uw vervloekten praet,

Gij leeft niet voor het volk, maer voor uw eijgen baet.

3.

Gij wilt uw eijgen vuijl aen Robespierre toeschrijven,
Hij deed niet als hetgeen dat gij hem deed bedrijven,
Hij was ook philosooph, hij was ook een tyran,

G'heel het menschdom verschrikt er van... bis.

[p. 709]

 

Mij dunkt, ik zien alreeds hetgeen staat te gebeuren,

 

Een lang bedrogen volk zal u op 't lest verscheuren.

 

Weg, weg, o philosooph! met uw verligte tael,

 

Gelijk was Robespierre, zoo zijt gij altemael.

 

 

 

4.

 

 

 

Komt, helden, deugdzaem volk, komt, eêlmoedige Franschen,

 

Ontdekt het momaenzigt, dat schuijlt onder de kransen,

 

Want voor uw vrijheijds scheijn vergiet g'uw jeugdig bloed

 

En den philosooph rooft het goed... bis.

 

Doch onder naem van weth zal hij u wetten geeven,

 

Dat gij als slaef des weths voor hem zult moeten leeven.

 

Weg, weg, o philosooph! vervloekten dwingeland!

 

Al wie maer geld bezit word van u aengerand.

 

 

 

5.

 

 

 

Den mantel die(n) gij draegt, verciert met vrijheijds k'leuren,

 

Daer onder schuijlt 't venijn 'twelk doet het menschdom treuren;

 

Is 't niet den zoeten naem van broêr- en gelijkheijd

 

Waermee gij 't menschdom streelt en vleyt?... bis.

 

En komt zoo daer gij komt, zelf die in u gelooven

 

Met openbaer gewelt hun eijgendommen rooven.

 

Weg, weg, o philosooph! gij zijt een vriend vermomt,

 

De Neêrlands Regts-godin heeft u al lang gedomt.

 

Amen.

VII.

Liedeken op den 14 Juli 17...

1.

'k Laet de Franschgezinden zingen,
'k Laet ze dansen, 'k laet ze springen

Op musiek en Fransche maet:

'k Wil daerom aen hun geen kwaed.

2.

Maer ik vraeg hun: waerom vreugden,
Waerom roemen op de deugden

Van een volk dat u verplet

En u in de kluijsters zet?

[p. 710]

 

3.

 

 

 

Dat niet ophoud u te kwellen,

 

Dat u wilt tevreden stellen

 

Met schoon woorden op 't papier:

 

Belgen, is dit uw plaisier?

 

 

 

4.

 

 

 

Zegt, wat zijn uwe ministers?

 

Dwingelanden, geldverkwisters.

 

Wat is uw prefects beleyd?

 

Niets dan willekeurigheyd!

 

 

 

5.

 

 

 

Zijn uw mairs geen cirkelmannen⁽¹⁾,

 

Kleyn despotten of tyrannen?

 

Voorts, wat vind men in uw land?

 

Antwoord! Niet dan dwingeland.

 

 

 

6.

 

 

 

Weent dan, lieve Belgen slaven,

 

Uwe vryheijd ligt begraven:

 

Nu... zijt stil gelijk een lam,

 

Of daer is... 't kasteel van Ham⁽²⁾.

(1) Door dekreet van den 12 Meert 1787 werden de Oostenr. Nederlanden verdeeld in 12 kreitsen of cerkels, en deze in districten. De ‘cerkel’ werd bestierd door een ‘intendent’, en het ‘district’ door een ondergeschikten ‘commissaris’. Dit gebeurde tegen den uitdrukkelijken wil der belgische provinciën, die het niet konden verkroppen, dat zij als persoonlijk kroon- of kamergoed van Keizer Joseph II behandeld werden, - Het woord ‘cirkelmannen’ is ongetwijfeld een zinspeling op dien hatelijken maatregel van den Oostenrijker.

(2) Ham, een fransch vlek van ongeveer 3000 zielen, gelegen op de Somme, in 't arrondissement Péronne. Tal onzer ongelukkige gijzelaars en politieke gevangenen werden daar opgesloten... Op zijn beurt werd er ook, in 1840, Louis-Napoleon achter 't slot gezet: hij kon echter ontsnappen in 1846.

VIII.

Liedeken op de wijze van Peer la la.

1.

Sa Peer la la, komt uijt uw graf
Met ons hier vrolijk zijn;
De Fransche luijzen trekken af,

[p. 711]

 

Wij zijn haest uijt de pijn.

 

Zij steken met hun schuijt van kant,

 

En trekken naer hun vluggeland⁽¹⁾...

 

- Goê reys! zeid' Peer la la sa sa... bis.

 

 

 

2.

 

 

 

Ziet, Peer la la kwam uijt de kist,

 

En hij stond zeer versteld,

 

Omdat hij van het nieuws niet wist

 

Van dat hem wird verteld.

 

Hij stond en zag als eenen aep

 

Die wakker word uijt zijnen slaep,...

 

- Den armen Peer la la sa sa... bis.

 

 

 

3.

 

 

 

Hij vroeg: Waer zijn de priesters dan?

 

Zij zijn dan allen dood?

 

Want ik niet eenen vinden kan,

 

Ik zien nog kleyn nog groot.

 

- Zij zijn gelijk gesupprimeert,

 

Gevangen of gedeporteert...

 

- Waerom? zeid' Peer la la sa sa... bis.

 

 

 

4.

 

 

 

Zij volgen niet den speurrie-paep

 

Die heeft den eed gedaen,

 

En willen spelen niet den aep

 

Om verloren te gaen.

 

Zij minnen al te lief hun God

 

En sterven liever in een kot...

 

- Dat's bon! zeid' Peer la la sa sa... bis.

 

 

 

5.

 

 

 

Als hij daer zag de torens staen,

 

Vroeg hij: waer is het kruijs?

 

Wie, duijvel! heeft dit afgedaen?

 

Is dat het Fransch gespuijs?

 

Zijn dat die mannen van verstand,

 

Verlossers van ons vaderland?...

 

- 't Is mis! zeid' Peer la la sa sa... bis.

(1) Vluggeland. Men denke hier op hetgeen wij, op blz. 662, in nota bij het woord vlug neerschreven. Voor speurre-paep zij hetzelfde gezeid: zie, op blz. 665, dat woord in nota.

[p. 712]

 

6.

 

 

 

De kerken vond hij alle leêg,

 

En hij stond zóó versteld,

 

Dat hij bijna de kortse kreeg...

 

En riep al met geweld:

 

Zijn zij dan beest of zijn zij zot

 

Die zoo tracteeren 't huijs van God?...

 

- 't Is geus! zeid' Peer la la sa sa... bis.

 

 

 

7.

 

 

 

Hij zag de Carmelietenkerk⁽¹⁾

 

Vernielt tot in den grond,

 

En vroeg: Is dit ook een Fransch werk

 

Waer af veel word verslond'?

 

Neen, 't zijn de schelmen van het land,

 

Die zooveel stroopen t'allen kant...

 

- Wel God! zeid' Peer la la sa sa,.. bis.

 

 

 

8.

 

 

 

Dan heeft hij een gebouw belet

 

Op Sinte Pieters plijn⁽²⁾,

 

Genoemt den ‘Tempel van de Wet’...

 

Hij vroeg: Hoe kan het zijn?

 

't Gelijkt meer aen een hoeren-kot

 

Of peerdenstal, als 't huys van God...

 

- 't Is beest! zeid' Peer la la sa sa... bis.

(1) Er is hier ongetwijfeld spraak van de kerk der ongeschoende Karmelieten (Mechelen). Hun klooster werd, als zooveel andere, vernietigd in 1796. Op 8 November 1797 werd de kerk verkocht aan zekeren Meulenaer, van Antwerpen, die ze, in 1798, voortverkocht aan Gobier, van Brussel, evenals hij, een befaamd opkooper van zwarte goederen. Gobier - zoo schrijft Schaeffer - ‘heeft klooster en kerk afgebroken. Men had de pilaren doorgekapt en onderschraagd met hout, hetwelk men in brand stak, waardoor de schoone kerk te gelijk is ingestort’. Cfr. op. cit., II, blz. 534.

(2) De huidige St.-Pieterskerk (Mechelen) werd, in 1798, door de Franschen gebruikt tot ‘Tempel der Rede’ of ‘Tempel van de Wet’. Den 1 October 1798, had er de eerste republikaansche plechtigheid in plaats; maar tot lof der mechelsche bevolking mag gezeid, dat men geen enkel vrouwspersoon in de stad kunnen vinden heeft om de fransche godin te verbeelden. ‘De vrijbroeders, zegt Schaeffer, moesten dan zich van een houten postuur bedienen, hetwelk in het midden der St-Peeterskerk onder eenen troon geplaatst werd’. Cfr. op. cit., I, blz. 206.

[p. 713]

 

9.

 

 

 

Dan zag hij d'heeren van 't Bestier

 

Met pluijmen op den hoed,

 

Kapitalisten in 't pampier,

 

Maer zonder geld of goed.

 

Hij vroeg: Wat is dat voor gespuijs? -

 

Het zijn de heeren van 't stadhuijs...

 

- 't Is kael! zeid' Peer la la sa sa... bis.

 

 

 

10.

 

 

 

Hij zag veel dogters van de stad

 

Met mantels van katoen.

 

Dan vroeg hij: Wat manier is dat?

 

Het is een vies fatsoen. -

 

Zij doen negocie op zijn Fransch,

 

En brengen veelen aen den dans...

 

- Plaquet! zeid' Peer la la sa sa... bis.

 

 

 

11.

 

 

 

Hij vont nog veele groote pragt

 

Bezonder van 't gemeijn.

 

Hij vroeg: Wat is dat voor gedagt?

 

Dat zal van Kortrijk zijn,

 

En voor zeer veélen, tot besluijt,

 

Op 't lesten wezen ‘boer spand-uijt’...

 

- Bankroet! zeid' Peer la la sa sa... bis.

 

 

 

12.

 

 

 

Hij zag soldaet en officier

 

Met pluijmen op den kop.

 

Hij vroeg: Van waer komt hun dien swier?

 

Is dat van 't Fransche sop? -

 

Dat komt van hunne groote winst

 

En ook van hunnen goeden dinst...

 

- Eij mij! zeid' Peer la la sa sa... bis.

 

 

 

13.

 

 

 

Hij sprak: Ik zien geen koetsen meer,

 

Nog geenen grooten treijn.

 

Ik zien niet eenen eedlen heer,

 

Waer mogen ze allen zijn?

 

Mij dunkt: het is nu al gelijk,

 

En altemael al even rijk...

 

- Rasphuijs! zeid' Peer la la sa sa... bis.

[p. 714]

 

14.

 

 

 

Op 't lest kwam daer een franschman gouw

 

En zeyde: ‘Pierre, bon jour!’

 

Maer Peer bezag hem stuur en schouw,

 

En sprak op zijnen tour:

 

‘Mijnheer, uw tael is veel te ligt,

 

En gij zijt schelmen op 't gezigt’...

 

- Hier uijt! zeid' Pier la la sa sa... bis.

 

 

 

15.

 

 

 

Als Peer dit alles had gehoort,

 

Dan was hij fel gestoort;

 

Hij had ook alles afgekeurt

 

En zeid'; 't is noijt gebeurt.

 

Ik kruip dan weder in mijn graf,

 

En blijf tot God die dieven straf:

 

- Adieu! zeid' Peer la la sa sa... bis.

_**_*

Zooals hooger gezeid werd, troffen wij die acht voorgaande liedjes aan in een karton met allerhande stukken nopens Mechelen. Ik weet niet of zij ergens gedrukt staan.

Laat ik er nog twee, drij overschrijven van die welke me op losse blaadjes in de hand vielen. In nota vermeldde ik reeds een blaadje met hoofdtitel Berchems Vreughde-Vier. De volkszanger heft in de twee eerste stukjes een ‘Vivat 't Huys van Oostenrijck!’ aan: het was in 1749, het jaar na 't vredeverdrag van Aken. De Franschen moeten het hier, tijdens den oorlog bij Maria-Theresia's troonbeklimming, niet weinig bont gemaakt hebben! hoe zij in den haat stonden blijkt uit menig volkslied.

Ik geef hier het tweede lied van dit losse blaadje op: het zingt op de

Stemme: Alsoo 't begint.

1.

De Fransen die sijn uyt ons landt;

Ey! wat een blyde maer!

Sa! laet ons daerop handt aen handt,

Maecken nen rinck te gaer;

En dansen alle(n) om het meest
Dat 's meer als eene bruylofts-feest,

Verheught zy onsen geest!... bis.

[p. 715]

 

2.

 

 

 

Niet sijn w'alleen de Fransen quyt,

 

Maar Marie-Trees is hier.

 

't Was met François tyrannen-tydt;

 

En nu, al van plaisier:

 

Ons Moeder (voor stief-vader) soet

 

Te rugg' van wegens Keysers bloet,

 

Weest allen wel gemoet!... bis.

 

 

 

3.

 

 

 

Laet hier maer geen Françoisen by,

 

Noch van hun partisans;

 

Dees hebben tot hun melody

 

Den sacre in het Frans:

 

Voor ons, wy sijn van ouds geleert,

 

Uyt Godes wet u ouders eert,

 

Met sulcke niet verkeert... bis.

 

 

 

4.

 

 

 

Vivat Franciscus! Keyser groot!

 

Vivat sijn Keyserin!

 

Vivat ons Moeder! sterft toch noyt!

 

Vivat ons Coningin!

 

Vivat die Princen van haer bloet!

 

Vivat die Frans-man schuyven doet!

 

Vivat die ons behoet!... bis...

 

 

 

5.

 

 

 

Godts geessel is van onsen hals:

 

Laet ons Hem dancken seer,

 

En bidden, met een hert niet vals,

 

Dat Hy geen Fransen meer

 

Wilt senden, tot ons straf der sond',

 

Dat men sal wesen, t' alle(n) stond,

 

Getrouw aen sijn verbond!... bis.

Talrijk moeten de liedjes geweest zijn, waar men ‘in den tijd der Patriotten’ de merkten mee afliep. Maar 't was meestal van ‘klinkt het niet, dan botst het!’ en men zou zich bij dat zouteloos gerijmel niet ophouden, ware 't niet dat er toch 'n ziel uit spreekt... de ziel van ons volk!

[p. 716]

Uit mijn verzameling neem ik een ander los blaadje... en 't eerste lied van de vier die er op staan, is een ‘Liedeken tot Lof van den voorzichtigen Heere Van der Noot.’ Stemme: ‘Laet ons marcheéren!’ Het begint:

1. Bedrukte Nederlanden

Aenhoort myn droef geschry;

Men smeed voor u de banden

Van waere slaverny.

Wilt gy die plaegen

Nog langer draegen,

Staet op en gaet met my!

Chorus bis: Laet ons... enz.

En verder:

6. 't Fuziek dan op de schouders,

Den sabel aen de zy',

En doet als u(w) voor-ouders:

Stryd kloek en vegt u vry!

Laet ons die plaegen

Niet langer draegen,

Trekt op en gaet met my!

Chorus bis: Laet ons... enz.

*

Het tweede lied op 't blaadje is ‘Een nieuw Lied op een fraey wyze’. Het is het meer bekend lied van Meerhout. Het begint:

1. Meirhout, laet u(w) tempels ronken.

Roept nu: Vivat Van der Noot!

Plant uwen standaert, laet hem pronken,

Daer gy uwen vyand hebt gedood!

Immers 't is in uwe straeten,

Op de Merkt, ik hoorde 't wel,

Dat gy tot behoud der Staeten

Hun de kogels treft (dreeft?) door 't vel...

*

Het derde is een gezang met name: ‘Droevige Tragedie voorgevallen in de stad Gend, begonnen den 13 November en de vier naervolgende daegen, ten jaere 1789, te verstaen in dit treurig gezang. Stemme: ‘Van 't droevig Nonneken’: ‘Ach, menschen, hoort wat dat er is bedreven’.

*

[p. 717]

Het vierde is een Nieuw Liedeken op de Mechelaeren: ‘Op, Mechelaeren, komt naer bij...’ - Edoch dit liedje en zooveel andere, die op een afzonderlijk blaadje onder den man rondgingen, treft men aan o.a. in de ‘Versamelinge van verscheyde stukken waer onder men vind... enz... by een vergaedert door Sincerus Recht-uyt... Tot Brussel. 1790. - Ik som er eenige op:

In tom. II van vermeld werk:

1)	Liedeken van de Mechelaeren, den 5 December 1789: ‘Op, Mechelaeren, komt naer by’ ... Op blz. 30.
2)	Liedeken van de Brusselaeren, den 1 September 1789: ‘Joseph, gy syt een beest’. Op blz. 29.
3)	Liedeken over de schroomelykheden begaen in Braband van den jaere 1781 tot 1789: ‘Men zag Brussel triumpheren’. Op blz. 86.
4)	Liedeken 1789: ‘Ziet de pruysische soldaeten’. Op blz. 89.
5)	Liedeken: ‘Boere Jongens Patriotten, - Hebt courage, schept maer moed’. Op blz. 91.
6)	Liedeken: Stemme: Avec le jeu dans le village: ‘Adieu, ouders, bloedverwanten’. Op blz. 92.
7)	Liedeken op een bekende wys: ‘Bedrukte Nederlanders, - Aenhoort myn droef geschrey’. Op blz. 94.
8)	Liedeken op eene aengenaeme wyse: ‘O blyden dag, o soeten stond, - Waer door aen Brabant word gejont’. Op blz. 96.
9)	Saemen-spraeke tusschen de Patriotten en hunne liefste. Stemme: Van Tante Wanneke: ‘Liefste Lise, gy zult vraegen - Hoe men in het oorlogsveld’. Op blz. 124.
10)	Den Slag van Meirhout (waarvan wij hooger gewaagden). Op. blz. 132.

En in hetzelfde werk, tom. I, komen voor:

1)	Sang-stuk van de borgerlijke Wagten van Sichem voor het jaer 1787. Stemme: 't Was op de Feest van Hertog Jan

[p. 718]

	tot Loven: ‘Landsmannen al, in wiens bequaeme aedr'en’. Op. blz. 7^(1).
2)	Liedeken. Stemme: C'est ce qui me console: ‘Heel Nederland, maer Brabant meest’. Op blz. 8.
3)	Lof-gezang van den nieuwen Vygen-boom geplant binnen Loven, den 28 Julii 1789. Stemme: 'k Heb den Meyboom aen myn hand: ‘Binnen Loven vóor 't Stadhuys’. Op blz. 11.

Al die liedjes - een onbeduidend getal onder de menigte - hebben betrekking tot de Brabantsche Omwenteling. Vergeten wij er niet bij te voegen: De march van Turnhout. Muziek van J.S. Robson: ‘Turnhout, den eersten troost der Staeten’⁽²⁾.

Zeldzamer, zei ik hooger, zijn de liedjes die ons overschieten uit de volgende jaren, inzonderheid uit de dagen der fransche overheersching; zij zijn er te kostbaarder om. Ik duid er maar één van aan, daar het in het bestek mijner bijdrage niet valt breeder uit te weiden. Het is echter het voornaamste uit den Boerenkrijg: Het komt voor in het tijdschriftje De Boerenkrijg, n^r van den 15 October 1897, en werd overgenomen uit het Hasseltsche oudheidkundig tijdschrift L'ancien Pays de Looz. Het behelst 9 strophen en de eerste begint: Al wie wilt hooren een nieuw lied, - en wat in dienst al is geschied,.. enz. Het geldt nagenoeg als het ongekunsteld strijdlied der arme, maar heldhaftige jongens.

(1) Men treft dit lied ook aan op blz. 4 van Di Martinelli's ‘Diest in de 17^e en 18^e eeuwen’... (Diest, drukk. Uten, 1897). In zijn ‘Diest in den Patriottentijd...’ (Diest, drukk. Uten, 1892), geeft hij het ‘Lied der Patriotten’ op (blz. 95): Boere jongens patriotten... enz.

(2) Men vindt dit lied met een viertal andere opgenomen in: Bouwstoffen voor de Geschiedenis van Meerhout... door wijlen Pastoor J.H. Jongenelen bijeengebracht, (Turnhout, drukk. Jos. Splichal, 1900.) Daar treft ge ook aan: 1) ‘Den Slag van Meirhout’: Meirhout laet uw tempels ronken... enz.; - 2) ‘Lied der Patriotten in 1789’. Stemme: Van Tante Wanneke: Liefste Vrienden gy zult vraegen... enz.; - 3) ‘Liedeken op een bekende wijze in 1789 gezongen’: Bedrukte Nederlanders, enz.; - 4) ‘Liedeken uit 1789’. ‘Vaerwel’. Stemme: Avec le jeu dans le village... Adieu ouders, bloedverwanten.

[p. 719]

Ik eindig met de gedachte welke ik reeds in mijne inleiding neerschreef: De liedjeszanger is de tolk der volksklasse; wat hij zingt, is doorgaans maar de weergalm van hetgeen er omgaat in het volkshert, in den schoot van dien stand, welke nagenoeg de kern eener natie mag heeten. Zoeken wij in die gezangen niet hetgeen de opsteller er niet wou in weergeven, hetgeen hij zelfs niet kende: geen poëzie, althans geen hooge poëzie, geen verheven lyrisme... edoch, de man zong onder den druk der omstandigheden, wou de gevoelens vertolken zooals hij die gewaar werd in zijn ziele: wat op 's herten grond lag, welde hem naar de keel: in dien zinne acht ik die liedjes kostbaar: zij helpen ons volk kennen. Vroeger waren zij een stuk van zijn dagelijksch leven: nu zijn zij een stuk zijner geschiedenis.