Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1921

[p. 602]

Kleine verscheidenheden.

I.
Bestendige Commissie voor Middelnederlandsche Taal- en Letterkunde.
504. - Clakeloos rente.

Naar een akte van 4 October 1418, verleden voor de schepenen van Maldeghem, waren de ‘prokeruer’ en de ontvanger van ‘der hoordene ende den gheelen convente van den Saertroisen by Ghent’ voor de vierschaar verschenen, ‘hemlieden beclaghende’, in naam van hunne lastgevers, dat zekere ‘aervelike rente ende seyns’, hun toebehoorende in het ambacht van Maldeghem, waren ‘ghezet ende ghepoint jaerlijx een vierendeel zettinghen eenen langhen termyn gheduerende’.

Nooit hadden de Karthuizers daarvan hooren spreken, toen onlangs zekere Jan van der Donc, een van de renteschuldigen van het klooster, hun had gezegd, ‘dat harerlieder voorseide rente ende seins of ghewonnen ware wettelike’, overmits ‘dat zij in ghebreke waren van hemlieden te weerne ende betooch te doene van haren rechte’.

De Karthuizers was diensvolgens groot onrecht gedaan, dit ‘na den sconen ende goeden betooghe, die zy’, procureur en ontvanger alsboven, ‘daer ter steden der wet van Maldeghem deden blyken’. Deze hadden namelijk doen gelden, dat de ‘Saertroisen’ in tijden verleden hadden bezet al haar goederen, ‘omme clakeloos rente ende seins jaerlijx der of te heffene ende te ontfane’. Ten andere waren aan de schepenen zekere brieven getoond, uitgaande van den heer van Maldeghem, waaruit kon opgemaakt worden dat genoemde goederen behoorden ‘van allen zettinghe, taelge ende laste quite te zyne’.

Ook werd door schepenen uitgesproken, ‘dat de voorseide rente ende seins sculdich was vry ende quite te zijne van zettinghe ende van pointinghe, van verledenen daghen

[p. 603]

ende van toecomende tyden’. Wat echter te verwachten was, werden bedoelde lasten geschoven op den rug van de ‘bezitters ende ghelders’ van de in spraak zijnde ‘rente ende seyns’

Een ‘Clakeloos rente’ was derhalve eene rente die, met het oog op den heffer, vrij was van ‘allen zettinghe, taelge ende laste’.

De tekst hieronder, waarin het bovenstaande breedvoerig wordt uiteengezet, dient in het geheel opgenomen:

Staatsarchief te Brugge, Fonds van het klooster der Societeit Jezus te Brugge, of van de voormalige Karthuizers te Gent, Charters, voorloopig blauw n^r 10190: ‘Zecghende (aan de schepenen van Maldeghem, de “prokeruer” en de ontvanger van “der hoordene ende den gheelen convente van den Saertroisen by Ghent”) ende hemlieden beclaghende, dat zy hoorden ende verstonden by den ghonen jaerlijx aervelike rente ende seyns sculdich zyn, ende namelike by eenen Jan van der Donc, dat zy up harerlieder aervelike rente ende seyns, die zy hebben int ambacht van Maldeghem, zyn ghezet ende ghepoint jaerlijx een vierendeel zettinghen eenen langhen termyn gheduerende, daer zy noyte of ghehoort en adden danne by Janne van der Donc voorseit in corten daghen.
De welke Jan hemlieden gheseit adde dat harerlieder voors. rente ende seins of ghewonnen ware wettelike, over mids dat zij in ghebreke waren van hemlieden te weerne ende betooch te doene van haren rechte.
Zeiden de voors. prokeruer ende de voors. M. (de ontvanger), over de voors. Saertroisen, dat hemlieden daer ghedaen ware groot onrecht, na den sconer ende goeden betooghe, die zy daer ter steden der wet van Maldeghem deden blyken.
Ende als scepenen adden ghezien... hoe dat de voors. Saertroisen... in tiden verleden huut hadden ghegheven al harerlieder goede omme clakeloos rente ende seins jaerlijx der of te heffene ende te ontfane, ende zaghen noch ander goede bezeghelde brieven... by eene heere van Maldeghem als van den voors. goede, hoe dat sculdich ware ende es van allen zettinghe, taelge ende laste quite te zyne, doe was daer weder al noch ghewyst... by der wet van Maldeghem dat de voors. rente ende seins sculdich was vry ende quite te zijne van zettinghe ende van pointinghe van verledenen daghen ende van toecomende tyden costeloos ende al scadeloos, ende de voors. Saertroisen waren daer huten zettinc brieve ghedaen stellen... ende bij zetters ghedaen stellen up de bezitters ende ghelders van harerlieder voors. rente ende seyns...’ (Akte van 4 October 1418.)

[p. 604]

En aldus, - naar den schrijver van ‘Het Vlaems Settingh-Boecxken’ (Ghendt, 1694), - wordt aangetoond, sprekende ‘vande groote ongheregheltheden, dewelcke inde Provincie van Vlaenderen zyn inghedronghen, in 't faict vande Pointinghen ende Settinghen,.., waerom de Arme slechte Menschen daer-door ghemeenelyck worden verdruckt, ende de Machtighe verschoont’.

In den boven aangehaalden tekst, is Clakeloos als bijv. nw. gebruikt. Hieronder komen drie voorbeelden voor van het gebruik van Clakeloes, of Clakeloos, bij wijze van bijwoord. In de drie voorbeelden wordt geduid op het afstaan van goederen mits ‘aerveliken seynse’, onder bepaling dat die zal betaald worden ‘clakeloos heffens ende wechdraghens’, d.w.z. Zonder dat men er iets van aftrekt, Zuiverweg:

Staatsarchief Brugge, Fonds Brugsche Vrije, Charters, oud n^r 991, voorloopig blauw n^r 3165: ‘... te eenen aerveliken schense omme twee ende twintich sceleghe parisise elcs iaers, te gheldene, te elken Sente Bamesse, clakeloes wegh draghens elxs iaers, boven al dattere hute gaet iaerlixs.’ (Akte van 4 September 1352.)
Id., id., oud n^r 409, voorloopig blauw n^r 2390: ‘... te heenen aerveliken seynse omme hellevene scelghe groter tornoyzen syaers heeweliker ende aerveliker renten, heewelike ende aervelike gheduurende, clakeloos heffende ende wechdraghens boven al datter huute gaed, ende die te betaelne J.....’ (Akte van 20 October 1359.)
Id., id., oud n^r 406, voorloopig blauw n^r 2389: ‘Ende K. voorseyd wedde... J. voorseyd dese voorseyde rente te wette te warenderene vry ende quite tjeghen elken mensche, als over J. voorseyds proper vry eeghin rente, ende dese voorseyde rente clakeloos heffens ende wechdraghens, ende dese voorseyde rente te gheldende ende te betaelne alle jare te Bamesse sonder fraude ofte malengien’. (Akte van 20 Oct. 1448.)

Verdam heeft een woord Clackeloos, dat hij uitlegt door Zonder in iets te kort te schieten, Onvoorwaardelijk, Geheel en al, maar geene van de teksten door hem aangehaald staat, zooals het met de onze het geval is, in betrekking met ‘rente ende seins’. Zijne uitlegging schijnt op onze teksten niet toepasselijk te zijn.

Edw. Gailliard.