Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1921

Kleine verscheidenheden.

I.
Bestendige Commissie voor Middelnederlandsche Taal- en Letterkunde. 455. - Gaende ende staende.

Om vast te stellen dat een persoon, die zijn testament wilde maken, gezond was, zei men gemeenlijk in notarisakten van het Antwerpsche, dat hij ‘Gaende ende staende’ was; soms voegde men echter daarbij, dat bedoeld persoon zijn zinnen, zijn verstand wel machtig, of ‘sensuum et intellectus compos’ was⁽¹⁾. Zoo lezen wij in zulke akten:

Staatsarchief te Antwerpen, Fonds van het Kwartier Hoogstraten, Verzameling Testamenten: ‘Comparerde voor ons openbare notario ende getuygen hier onder genoempt de eersame ende discrete vrouwe Elizabeth..., wonachtich binnen der vryheyt van Hoochstraeten, gaende ende staende, gesont van lichaeme ende oick van herten, begeerende horen starfdach te prevenieren met testamentelycker dispositien ende te beschickken van hoer tytelycke goet...’ (Testament van 22 December 1549.)

Daarbij ging ook de vermelding dat de testamentmaker ‘Gaende ende staende met ons (notaris) opter erden’ en zijn zinnen en verstand ‘vulcomelyck ghebruyckende’ was:

(1) Zie voorbeelden van aanhef van testamenten, bij J. Gailliard, Inscr. Funér. Egl. Notre-Dame Bruges, blz. 27 (kol. 2), 131 (kol. 1), 251 (kol. 1), 256 (kol. 1), 274 (kol. 2), enz.

[p. 170]

Id., Fonds en Verzameling Id.: ‘Den... syn ghecompareert voir my openbaer notarius ende ghetuyghen onder ghescreven, Lucas... ende Catlyn..., syn wittighe huysvrouwe, ingheseten des dorps van Meerl. gesont, gaende ende staende met ons opter erden ende hender vyf sinnen ende verstants wel machtich weesende ende volcomelyck ghebruyckende, alsoe sy selve seyden ende oick claerlyck voir oghen bleeck...’ (Test. 20 Februari 1561.)

Andere varianten volgen:

Id., Fonds en Verzameling Id.: ‘Comparerende inde tegenwoordicheyt van..., G. ende J., wettich man ende wyff, residerende jn..., gaende, staende, etende, drinckende ende heur vijff sinnen, verstandt ende memorie over al wel machtich ende gebruijckende, alst wtwendelycken scheen...’ (Test. van 20 Juni 1571.)

‘Compareerden (sic) voer my notario ende der getueyghen ondergheschreven tegenwoerdicheyt J., cloeck van verstande ende synder synnen over al wel machtich ende wel gebruyeckende, hoe wel de selleve naeden lichaem cranck ende ongevallich synde...’ (Testament van 18 November 1579.)

‘Beyde gaende ende staende, gesont van lichaeme ende hunder vyff sinnen ende verstantenisse wel machtich zynde...’ (Testament van 31 Mei 1600.)

‘Voor mij openbaer notaris... is gecompareert S^r J., naer den lichaeme gesondt ende wel te passe, met ons gaende ende staende, sijne vijff sinnen, memorie ende verstandt over al wel machtigh...’ (Test. van 6 Maart 1688.)

Het onderscheid lijkt duidelijk uit den tekst hieronder, waarin van den man gezegd wordt dat hij ‘gesond, tgaende ende staende’ was, terwijl de vrouw was ‘sieck van lichaeme liggende te bedde’:

‘Hij testateur gesond, tgaende en staende, ende sij testatrice sieck van lichaeme liggende te bedde, nochtans haere spraecke, verstant, memorie ende vijff sinnen in alles wel machtigh ende gebruijckende...’ (Test. van 12 Januari 1668.)

‘'t Is nog ne staande vent of een staande vrouw’ wordt nl. in 't Meetjesland nog dagelijks gebruikt = Gezond, Wel te pas, Goed bewaard, doch alleen doelende op het lichamelijke.

Edw. Gailliard.