Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1921

[p. 139]

Historische sprokkeling
door Dr. Alfons Fierens, briefwisselend lid der Koninklijke Vlaamsche Academie.

Een soldatenbrief uit het jaar 1812.

Snuffelend in een boel oude papieren die behooren tot het familiearchief van de Weledele Juffrouw Maria van Osselaer Sigenitz de Sigenbourg, te Sint-Niklaas, werd mijn aandacht getrokken, vóór enkele weken, door een netjes geplooiden soldatenbrief uit het jaar 1812. O! geen stuk van belang met het oog op de algemeene geschiedenis, maar een eigenaardige bijdrage, ten minste, tot wat men heeten mag de psychologie van den volksman onder de wapens. Met de grootste belangstelling werd die psychologie nagegaan in den laatsten oorlog en een durver als Barbusse, bij voorbeeld, heeft haar weten dienstbaar te maken tot een letterkundige schepping waarvan het ontzagwekkende niet kan worden miskend. Waarom zou ze ons dan ook niet aantrekken wanneer zij ons verschijnt honderd jaar vroeger?

De brief, waarover het gaat, werd geschreven door een jongen uit Sint-Niklaas, Jan-Baptist van Daele, die in garnizoen lag te Hamburg. Hij is gericht aan zijn moeder en zusters en de inhoud is des te interessanter daar de schrijver, bij het opstellen van zijn stuk, zoo pas het afsterven had vernomen zijns vaders. Een brief van deelneming dus, maar een deelneming die zich lucht geeft in de naïefste bewoordingen en sommige andere bekommernissen, die nijpend aan den lijve gevoeld worden, op verre na niet verdrijft. Als we lezen wat Trien aan den loteling schrijft, in het onsterfelijke boek van Conscience, dan doet ons steeds behagelijk aan het gekende: ‘We zijn allemaal gezond, en de os en de koe ook, behalve grootvader die ziek is’. Ongeveer een zelfde op één lijn plaatsen van dingen, die voor ons, minder primitief voelenden, op afstand van elkaar liggen, brengt ons

[p. 140]

de uit zijn huis en midden weggerukte Sint-Niklazenaar. Over zijn vader en het verlies, dat diens dood beteekent voor de familie, spreekt hij tusschen twee volzinnen die handelen over zijn behoefte aan geld, en hij doet het met een stille gelatenheid, die laat veronderstellen dat hij al zóóveel lijden heeft doorgemaakt, dat ook het ergste hem niet meer uit zijn lood slaat. Een ding kwelt hem echter bijzonderlijk: te weten ‘met welken dienst’ vader begraven is. En die uiting van kleinsteedsche ijdelheid, welke tot op de verre boorden der Elbe haar rechten laat gelden, is wel kenschetsend voor den aard van ons geloovige volk, dat aan de uiterlijkheden van zijn eeredienst licht een overdreven belang toekent.

Waar Jan Baptist Van Daele het heeft over geld, krijgen wij daarenboven een kijk op de economische toestanden te Hamburg en op het weinig benijdenswaardige lot der Napoleontische soldaten aldaar. ‘De armoede die wij hebben’ zoo luidt het, ‘is geen menschen wijsmakelijk’. Soldij is niet meer uitbetaald - 1812, men bedenke het, is het jaar van den veldtocht in Rusland - en tot zelfs in het onderhoud der kleedij moesten de in 't Westen achtergebleven troepen op eigen kosten voorzien. Na het koopen van enkele sieraden, die bij zijn ‘tenue’ behoorden, had Van Daele dan ook, van twee kronen, nauwelijks twee frank kunnen overhouden. Geen wonder dat hij om het toezenden van wat duimkruid smeekt!

De brief eindigt met groeten aan familie en kennissen. Wie Van Daele was, heb ik niet kunnen achterhalen: vermoedelijk is Josephus Verreeken, aan wie het schrijven geadresseerd is, de man van een zijner zusters bij wien de andere inwonen. De laatste regelen gewagen van een ‘Fransoey van Nosselaert’, wiens zoon ook in het leger is en aan wien ‘complementen’ worden opgestuurd: dat verklaart hoe het stuk beland is in de papieren van de familie waar ik het heb aangetroffen.

Het geschrift van Van Daele is wel verzorgd. Zijn woorden zijn gaaf en zijn stijl is heelemaal ongekunsteld. Sommige uitdrukkingen, zooals het ‘geen menschen wijsmaekelijk’, hebben eigen kleur en het vaak herhalen van de toespraak ‘zeer beminde moeder’ wijst op het kind uit het volk. Punten en kommas zijn Jan Baptist onbekend en met de hoofdletters is hij zeer zuinig. De brief is in 't Vlaamsch, maar het adres is in

[p. 141]

Fransch en de wijze, waarop Van Daele het schrijft, doet vermoeden dat hij die taal enkel in de kazerne geleerd heeft.

Ziehier de tekst:

Beminde moeder en zusters
dezen brief is om u te laten weten als dat ik myn gelt geheel wel ontfangen heb dat gy my opgezonden hebt maer uyt den brief heb ik verstaen als dat myn vaeder gestorven is den 28 november 18011 het welk aen my en aen u geen plazier en doet zeer beminde moeder den besten middel is den dezen voor my en voor U L van ons daer in te gedraegen want wy moeten peyzen dat het den wil van Godt is dat myn vaeder gestorven is gelyk als ik peyse dat het den wil van Godt is dat ik soldaet ben zeer beminde moeder mach ik dan weten met wat dienst dat myn vaeder begraeven is schryft het my gy zult my veel plazier doen want ik verlange daer naer zeer beminde moeder gy hebt my verzocht van indachtig te zyn de dood van myn vaeder gelyk als ik doen zal gelyk als het redelyk is voor een kind van indachtig te zyn de dood van zyn vaeder zeer beminde moeder ik verzoek u dan als het mogelyk is van my doch noch wat gelt op te zenden de armoede die wy in hamburg hebben dat en is geen menschen wysmaekelyk want wy en hebben geen gelt als dat wy van huys en krygen want en trekken geenen pre en van de twee kroonen die gy my op gezonden hebt daer heb ik my af moeten koopen een blauwe vest een paer getten en veursten op myn habiet en een blaus op mynen hoet dat ik overschot gehad hebbe twee fran voor my daerom als het mogelyk is zent my doch wat gelt op de complementen aen geheel de famielie als dat ik noch frus en gezont ben en ik hope U L gezontheyd benevens de myne Beminde Moeder als gy my antwort het een of het ander dan moet gy my het seffens schreyven
Myn adres is Joannes Baptist van Daele soldaet du 30 Resement 3 compagnie 3 batelion in gernisoen in Hamborg
en doet ook de complementen aen Jan Fransoey van Nosselaert als dat zynen zone Josephus noch frus en gezont is
dezen brief is geschreven den 11 february 18012 de stat hamborg

Het adres op de buitenzijde luidt:

A Monseur Monseur Josephus Verreeken manchan de tabak a St Nicolaes depertement de Lescaut arrondissement termonde a St Nicolaes
sito sito sito sito sito sito