Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1920

[p. 917]

Tweetalig lager onderwijs voor Brussel en voorsteden,
door Omer Wattez, Werkend Lid der Koninklijke Vlaamsche Academie.

In eene der laatste zittingen onzer Commissie werd door ons geacht medelid, den heer Gustaaf Segers, eene lezing gehouden over moedertaal, voertaal bij het lager onderwijs. Het zal niet noodig zijn te zeggen dat elk schoolman van de waarheid dier stelling overtuigd is, die in alle beschaafde landen als algemeene regel geldt.

Toch opperde ik de vraag of in Brussel en zijne omgeving, en in sommige dorpen aan de taalgrens, daarvan niet mocht afgeweken worden in 't belang der tweetalige, of laten wij liever zeggen, zeer gemengde bevolking.

In Brussel en voorsteden wonen vele Vlamingen, meer Vlamingen dan Walen; doch moest men hun vragen - en de besturen doen dat - in welke taal hunne kinderen goed moeten onderwezen worden, men mag er zeker van zijn, dat zij zouden antwoorden: in het Fransch. Daarbij denken zij het volgende: Vlaamch kunnen onze kinderen al; zij spreken het thuis, en met Fransch moeten zij hier hun brood verdienen. Want daar komt het op aan bij de meeste menschen, die geen paedagogen zijn: met welke taal is hier iets te bekomen? Welke taal moet ik goed kunnen lezen en schrijven?

Nu, de openbare besturen, en naar hun voorbeeld, de handel en de nijverheid hebben het er, in de hoofdstad vooral, zoo naar aangelegd, dat er zonder het Fransch weinig te bekomen en te verdienen is. Daarom veronachtzamen de Vlamingen in die plaatsen hun eigen taal, kennen ze meestal niet dan onder den vorm van dialect, kunnen ze zelfs maar weinig lezen, en nog minder schrijven, en verkiezen dan voor hunne kinderen opleiding en

[p. 918]

onderwijs in eene vreemde taal, die zij dan meestal ook niet voldoende leeren. Daaruit ontstaat bij de volksklasse die Belgische taal, die men ‘Beulemansch’ heet.

Uit dien abnormalen toestand trekken de verfranschers het voordeel, dat de taalverbastering den achteruitgang van het Vlaamsch onderwijs bewerkt, ja, het zelfs onmogelijk maakt. Dat noemt men het stelsel van de vrijheid van den huisvader, waarvan alle vijanden onzer taal hardnekkige voorstanders blijken te zijn.

De vrijheid van den huisvader bestaat hierin, dat hij voor het onderwijs zijner kinderen de taal zal verkiezen, die hem door besturen en schoolinrichtingen en abnormale toestanden wordt opgedrongen.

Nog altijd is de methode van het oude Rome voor Gallië in zwang, die hierin bestond: ‘La terreur et la faveur furent employées simultanément pour romaniser la province’⁽¹⁾. Zoo werd Gallië verlatijnscht, zoo wil men thans België verfranschen.

Tegen abnormale toestanden, moeten wel abnormale maatregelen worden getroffen om aan eene bevolking, met verbastering bedreigd, dienst te kunnen bewijzen. Ik bedoel tweetalig onderwijs voor iedereen, voor eene gemengde bevolking van Vlamingen en Walen, gelijk te Brussel en voorsteden van de lagere school te beginnen, behalve de twee of drie eerste jaren, opdat iedereen er in staat zou zijn de twee talen te gebruiken, lezen en schrijven, het Nederlandsch, zoowel als het Fransch.

Het lager onderwijs zou dus zijn wat het voor ons, Vlamingen, in vele gestichten van middelbaar onderwijs is geweest en nog is in de Vlaamsche gewesten: het eene vak in het Nederlandsch, het andere in het Fransch, met afwisseling voor de achtereenvolgende studiejaren. Waar de bevolking overwegend Vlaamsch of Waalsch is, zou dit onpaedagogische stelsel niet worden toegepast. De kleine minderheid heeft zich maar te schikken naar de groote meerderheid en de vrijheid van den huisvader moet wijken voor het algemeen belang, tenzij die huisvader zelf het onderwijs zijner kinderen inricht en betaalt, en het niet vergt van openbare besturen. In dit geval is hij volkomen vrij.

(1) Petit de Julleville, Notions générales sur les origines et sur l'histoire de la langue française.

[p. 919]

Wij, Vlamingen, hebben bij een tweetalig stelsel, ingezien de toestanden in de hoofdstad en omgeving, alles te winnen. Dan zullen de Vlaamsche kinderen ten minste in scholen zitten waar zij iets van eigen taal zullen leeren, wat nu het geval niet is. De toestand in Groot-Brussel, wat het Vlaamsch onderwijs betreft, is erbarmelijk en verergert van dag tot dag. De huisvaders verkiezen Fransch onderwijs, men weet om welke reden; men dient ze Fransch en niets dan Fransch op voor hunne kinderen, al kende en sprak hunne moeder te huis niets dan Vlaamsch. Zoo passen de besturen in Groot-Brussel den stelregel toe: moedertaal, voertaal bij het lager onderwijs. Men heeft de besturen daarop opmerkzaam gemaakt. Zij antwoorden: de ouders vragen het.

Bladen en paedagogische tijdschriften klaagden over dien toestand. De Vlaamschgezinden slaakten kreten van verontwaardiging; maar de besturen bleven doof. De heele bevolking van Brussel en voorsteden wordt stelselmatig verfranscht. Met boos opzet wordt de Vlaming verbasterd. Met ‘gunsten en met bedreiging’ leidt men hen naar de ontaarding. Elk jaar vermindert in Groot-Brussel in de scholen het getal Vlaamsche klassen, welke alleen nog in zeker getal in enkele grensgemeenten van Brussel bestaan.

Ik voeg hier bij de tafel, onlangs medegedeeld aan den heer volksvertegenwoordiger Doms door den minister van kunsten en wetenschappen; en de nota, erbij gevoegd door het Brusselsch blad Het laatste Nieuws, waarin nu en dan door een vakman de erbarmelijke toestanden van het Brusselsch onderwijs voor de Vlamingen worden blootgelegd.

Vraag van den heer Doms:

De heer minister gelieve mij te zeggen welk het aantal Vlaamsche, tweetalige en Waalsche klassen is in de gemeentelijke, aangenomen en aanneembare scholen te Anderlecht, Audergem, Berchem, Brussel, Elsene, Etterbeek, Evere, Jette, Koekelberg, Laken, Molenbeek, Schaarbeek, Sint-Joost-ten-Oode, Sint-Gillis, Sint-Lambrechts-Woluwe, Ukkel, Vilvoorde, Vorst, Boschvoorde en Watermaal.

Antwoord: Het achtbare lid vindt de gevraagde inlichtingen in volgende tabel.

Opgave van Vlaamsche, tweetalige en Waalsche klassen in de gemeentelijke, aangenomen en gesubsidieerde private scholen van de volgende gemeenten:

[p. 920]

	Vl. kl.			Tw. kl.			W. kl.
Gemeenten	g.	a.	ges.	g.	a.	ges.	g.	a.	ges.
Anderlecht	104	-	29	-	-	13	87	-	15
Audergem	5	-	11	-	-	-	13	-	-
St-Agathe-Berchem	5	-	4	-	-	-	-	-	-
Brussel	1	-	-	-	-	-	394	-	174
Etterbee	9	4	-	-	-	-	51	43	-
Evere	5	-	3	3	-	3	-	-	-
Vorst	-	-	5	81	-	5	-	-	20
Elsene	-	-	-	-	-	-	170	-	65
St-Pieters-Jette	17	-	-	5	-	-	-	-	-
Koekelberg	19	-	7	2	-	-	1	-	3
Laken	-	-	16	43	-	10	56	-	15
St-Jans-Molenbeek	97	-	38	-	-	-	43	-	8
St-Gillis	-	-	-	-	-	-	124	-	39
St-Joost-ten-Oode	-	-	-	-	-	-	66	-	10
Schaarbeek	-	-	-	-	-	-	194	-	79
Ukkel	20	-	22	45	-	-	12	-	11
Vilvoorde	37	-	24	2	-	-	-	-	-
Watermaal-Boschvoorde	8	-	5	-	-	-	9	-	3
St-Lambrechts-Woluwe	6	-	2	-	13	6	-	-	-
St-Pieters-Woluwe	8	2	-	2	1	-	-	-	-

Onze nota. - Als men de optelling maakt komt men tot den verbijsterenden uitslag, dat voor de overwegende Vlaamsche bevolking van Brussel en omstreken er slechts 513 Vlaamsche tegen 1715 Waalsche klassen zijn. Van de 234 zoogenaamd tweetalige klassen zullen we dan nog niet spreken, hoewel de Brusselsche tweetaligheid niet moeilijk te rangschikken valt: ze is namelijk niet veel minder dan uitsluitend en alleen Fransch! Om zich een denkbeeld te vormen van de wijze waarop het verstand, den geest en het denkvermogen der kleine Vlamingen verknoeid worden in Brussel en voorsteden, weze het voldoende op te merken, dat er te Elsene, St-Gillis, Schaarbeek en St-Joost-ten-Oode nog geen schijn van Vlaamsche klas bestaat, dat er in de stad Brussel zelf maar één enkele Vlaamsche klas is aangegeven, zeker voor de rariteit! De toestand is te ongezond, laten we maar zeggen te anti-demokratisch en anti-vaderlandsch om nog langer geduld te worden.

Wij hopen dan ook, dat er eindelijk naar praktische middelen zal uitgezien worden, om de Vlaamsche schoolkinderen te Brussel en omstreken niet langer geestelijk te laten verstompen.

(Laatste Nieuws, Brussel).

[p. 921]

Een ander artikel, in hetzelfde nieuwsblad, onlangs verschenen, is getiteld: Moedertaal - Onderwijstaal. Artikel 21 der wet op 't lager onderwijs wordt er in besproken. De schrijver licht ons in over de wijze waarop in Groot-Brussel dit veelbesproken artikel der wet wordt toegepast. Daaruit kunnen wij leeren hoe de wet wordt verkracht ten nadeele van de Vlamingen en van hunne taal. De vrijheid van den huisvader bestaat eenvoudig hierin, dat hij op alle wijzen aangespoord wordt om te verlangen dat zijn kind Fransch zou leeren, Fransch alleen.

Schoolhoofden, onderwijzend persooneel, schoolcomiteiten, ‘amitiés françaises’ van allen aard, drukken den huisvader op het hart, dat het Fransch leeren niet kan gebeuren, tenzij in eene Fransche klasse, waar niets anders dan Fransch wordt geleerd. Dit komt alles overeen met wat ik hooger zegde.

Die soort van recruteering van Vlaamsche kinderen, bestemd voor de verfransching, gebeurt dagelijks. Alles is in Groot-Brussel werkzaam om de taal der Vlamingen uit te roeien.

Een officiëel stuk, uitgaande van het bestuur der stad Brussel: ‘Enquête sur l'emploi des langues française et flamande dans l'agglomération bruxelloise,’ beroemt er zich op dat het Nederlandsch te Brussel beschouwd wordt als eene vreemde taal, dat het volk er niets spreekt dan zijn ‘patois,’ een mengelmoes van Brabantsch dialect en Fransch, en volstrekt wars is van letterkundig Nederlandsch. De heeren der ‘enquête’ zeggen niet gansch de waarheid, 't is te zeggen: er wordt niet bijgevoegd, dat de openbare besturen alles in 't werk stellen, dat zij alles doen om het volk in die meening te houden, om het afkeerig te maken van den beschaafden vorm zijner eigen taal, en volstrekt weigeren degelijk onderwijs in die taal te geven.

Dat officiëel stuk werd gestuurd in 1917 aan den Duitschen kanselier, als protest tegen de taalverordeningen van den gouverneur-generaal van het bezette België.

Het bezadigde Vlaamsch nieuwsblad Het Nieuws van den Dag (17-5-19) noemde het een stuk waar ‘schromelijk veel op te zeggen valt, en dat van het begin tot het einde is opgesteld met de vurige begeerte het Vlaamsch op den achtergrond te schuiven’.

Laten wij maar vrank zeggen uit te roeien.

Daarvan vinden wij, onder andere, het bewijs in de verdwijning van de Vlaamsche klassen, die in Brussel zelf zoo goed als niet meer bestaan. Ziet maar eens op de bijgaande tafel.

[p. 922]

De Vlamingen willen nu op de Vlaamsche ouders werken en vragen dat deze Vlaamsch onderwijs zouden verlangen in Vlaamsche klassen, waarin dan toch ook Fransch zou geleerd worden.

Als het zoo is dan zijn die zoogenaamde Vlaamsche klassen tweetalige klassen, en de Fransche klassen blijven uitsluitend Fransch. Daarop steun ik om overal en voor iedereen tweetalige klassen te vragen.

De meerderheid der Brusselsche bevolking is tweetalig, spreekt twee talen; zij heeft het door de volksoptelling verklaard.

Wij wenschen dus dat die bevolking in de twee talen in alle openbare scholen worde onderwezen om ze behoorlijk te kunnen lezen en schrijven, en dat de thans bestaande, zoogenaamde Waalsche en Vlaamsche klassen, afgeschaft worden.

November 1920.