Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1920

[p. 748]

Kleine verscheidenheden.

I.
Bestendige Commissie voor Middelnederlandsche Taal- en Letterkunde.
383. - Bliven: ande helighe keerke bliven.

In uitvoering van den laatsten wil van zijn broeder Jan, gaat Wouter Veerze over tot de stichting, in de abdij van Sint-Andries bij Brugge, van drie missen te week: hij wil dat zijn testamentuitvoerders, voor het bedienen van genoemde missen, een zijner zonen zullen voorstellen, voor zoo veel er een onder hen is ‘die ande Helighe Keerke bliven wilde’, die zich derhalve aan den dienst Gods, aan den dienst der Heilige Kerk wijden wil:

Staatsarchief te Brugge, Fonds der Abdij van Sínt-Andries, Charters, oud n^r 3926, voorloopig blauw n^r 6006: ‘Ende wilde dat zij presenteren zouden te desen dienste eenen van minen kindren manhoofden, up datter eenich ware die ande Helighe Keerke bliven wilde...’ (Akte van 20 Nov. 1398.)

384. - Ban van huwelike wederzegghen.

R. is voornemens huwelijk aan te gaan met P., dochter van J.

G., dochter van F., is echter vast beslist ‘te wederzegghene den ban van zinen huwelike, ende te betreckene’ R. voor den officiaal van Terenburg, zeggende dat hij haar trouw beloofd had, ‘hem boven dien heesschende zekere somme van ghelde over haer maechdom’. (Staatsarchief te Brugge, Fonds Iperen, Charters, oud n^r 3965, voorloopig blauw n^r 138, akte van 1457.)

R. had dus liefdebetrekkingen met G. gehad: zij wil derhalve zijn huwelijk met P. beletten, met zich tegen de afkondiging van zijn huwelijksgeboden te verzetten.

385. - Besteid sijn.

‘Daer men weet dat besteid es’, uit den onderstaanden tekst, beteekent Daar men weet dat het goed besteed zal zijn, Fr. Etre bien donné. Men vergelijke bij Verdam, met Besteden 9^o.

[p. 749]

Archief der O.-L.-Vrouwkerk te Brugge, Charters, voorloopig n^r 326: ‘Item so gheve ic in aelmoesenen elken convente van aermen beghinen te Brugghe, wonende buten Wijngarde, daer men weet dat besteid es, zesse scellinghe parisise ochdraghens’. (Akte van 4 Febr. 1346. Testament.)

386. - Ghebruuckich van...

Beteekent in het genot zijn, nl., zooals hieronder, ‘van hueren leden’, van al zijn krachten, ‘memorie ende verstand’, In volle bezit zijn van zijn verstand. De zin is eigenlijk Bij zijn verstand zijn:

D. Berten, Cout. Vieuxbourg de Gand, blz. 43 ‘...zonderlinghe als de persoonen wesende van der voorscreven ouden van lxxv jaeren, wel ghebruuckich zijn van hueren leden, memorie ende verstant...’ (1548.)

387. - Ghevanghen zijn in...

Beteekent Gebonden, Begrepen zijn in ...., Fr. Etre tenu, compris dans... - Er is spraak van het maken van vrede, over het ‘commen van live ter doot’ van zeker persoon, ten gevolge ‘van wonden of quetse by hem ontfaen’; - tevens van de wijze waarop de ‘zoen boven den mondzoene’ onder de rechthebbenden moest verdeeld worden. - Onder deze laatsten waren ‘de bastaerde van svaders weghe’: deze waren dan ook ‘ghevanghen inde’ gegeven ‘assurance’, d.w.z. daardoor gebonden, verplicht, en ‘souden’, gelijk ‘dander vrienden ende maghen’, ‘ghehouden zyn van paysbrake indien zy yet daerboven daden’ (op. cit. ut infra, I, 533-535, art. 4, 9 en 10). De tekst volgt:

L. Gilliodts-van Severen, Cout. d'Ypres, I, 534: ‘Item, byder costume alle bastaerden zyn ghevanghen inde assurancen ende ghiselscepe ende zyn schuldich te deelene in den zoene van haren maech...’ (1535.)

Men vergelijke met: ‘Es te wetene dat naer de oude wetten ende costumen alle bastaerden zyn begrepen inde assurances, ghiselscepen⁽¹⁾ ende paisen ...’ (op. cit., I, 520), - en met: ‘Item, alle bastaerden, poorters of vreimde, zyn begrepen inde paysen diemen maect ...’ (op. cit, I, 534).

(1) Niet te lezen: ‘gheselscepen’, zooals gedrukt werd.

[p. 750]

388. - Afstoppen.

Er is hieronder spraak van het afsluiten van een nieuwen steenweg, nl. van een pas gekalsijden weg, om voorloopig het vervoer met wagens er op te beletten. Fr. Boucher (un passage):

Staatsarchief te Brugge, Register n^r 2948 of Rekening ‘vande prochie van Eessene’ van 1637-1638, fol. 8 v^o: ‘... van leverijnghe van twee ballien bij laste van mijn heeren vanden Vrijen, raeckende tafstoppen vande nieuwe calsie deser prochie ...’

389. - *Ghestel of ziec.

Een man heeft de verplichting aangegaan, zeker werk tegen Sint-Jansdag 1523 te voltooien, evenwel onder beding als volgt:

L. Gilliodts-van Severen, Mémoriaux de Bruges, I, 212: ‘Ten ware dat hy binnen middelen tyde zo ghestel of ziec ware, (in) welc ken ghevalle men den voorseiden dach verlangen zal ...’ (1523.)

Met zo: ‘zo ghestel’, schijnt de tekst mank te gaan. Moet niet Onghestel(d) (Onpasselijk) gelezen worden?

390. - Ghereetscepe doen, ... ghecrighen.

Er is spraak van personen die aan zeker ‘hospitael’, te Brugge, sommen gelds schuldig gebleven waren. Met het oog daarop, beteekent - wat de meesteres van genoemd ‘hospitael’ betreft - Ghereetscepe ghecrighen. Voortgang van een ingespannen vervolging bekomen, Voldoening krijgen, met de nadere beteekenis Betaling bekomen, - terwijl door Ghereetscepe doen bedoeld wordt Ten gunste van de genoemde meesteres, bij de vervolging, alle wenschelijke maatregelen nemen, Haar hulp verschaffen:

Staatsarchief te Brugge, Fonds van Sint-Obrechts, Charters, oud n^r 5322, voorloopig blauw n^r 6246: ‘Ter supplicatien van onser gheminder der meestrigghe van den hospitale van S. Obrechts bin Brugghe, die ons heift doen toghen dat vele ende diverse personen den vorseiden hospitale sculdich ende tachter ziin, daerof zoe (de meestrigghe) gheene ghereetscepe en can ghecrighen ... So ombieden wy u, dat ghi der vorseide meestrigghen, evenverre dat men u de vorseide sculden wel ende souffisantelike zal betoghen ende inwaers doen met lettren, instrumenten, kennesse van partien, goeden orconden of

[p. 751]

anders, doet betalen ende haer al de ghereetscepe derin doet dat ghi zult connen ende meughen ende bi bescheede, zo dat zoe dermede gheholpen zij.’ (Akte van 4 April 1383.)

Men zie bij Verdam, Gereetscap doen, v^o Gereetscap, 2^o.

391. - Bibael.

Dit woord komt in den tekst hieronder voor met de beteekenis Drinkgeld, Fooi, Fr. Pourboire. - De kerkmeesters van Aardenburg koopen, aan zekeren Steven, schaliën tot het dekken der kerk en schenken aan dezes knecht 14 schellingen parisis bij wijze van Bibael of drinkgeld:

Staatsarchief te Brugge, n^r 11554 of Rekening ‘van Onser Vrauwen kercke in Ardemburch’ van 1569-1570, fol. lxiij v^o: ‘Aldoen de kerckmeesters voorscreven schalien cochten, betaelt Stevens diennare voor een bibael xiiij s. par.’.

Vgl. met Bibalie, bij Stallaert.

392. - Bevryheit.

Is een andere vorm van Vrijheid, met de beteekenis Voorrecht, Fr. Privilège:

Staatsarchief te Brugge, Fonds Klooster der Karthuizers, Charters, oud n^r 5433, voorloopig blauw n^r 3974: ‘Soc ontbieden wij u ... dat ghy van deser onser gratie, gonste ende bevryheyt den voornoemden prioer ende convent rustelic ende vredelic doet ende laet ghebruyken, sonder hun dair in te laten gheschien eenigerhande hinder ....’ (17 April 1444; vidimus van 11 Sept. 1453.)

393. - Afsynghelen.

Afsynghelen is een frequentatief, dat gelijkstaat met Afzinghen = Afschroeien, Wvl. Afschoeperen (De Bo): Iemand zijn haar ‘Afsynghelen’:

D. Berten, Cout. du Vicuxbourg de Gand, Introd., blz. 404: ‘Ende alsdan met eenen walme stroots afghesynghelt te worden het hayr van synen hoofde.’ (1620.)

Men vergelijke met: ‘Ende hem eenen walm stroots al brandende onder zijn hoofte ghesteken te worden’ (1586), op. cit., blz. 404.

[p. 752]

394. - Bate (voornaam).

Is eene verkorting van ‘Beatrijse’.

Staatsarchief te Brugge, Fonds Proostsche, Register n^r 828, of ‘Ferieboek’ van 1467 tot 1473, fol. clvij v^o: ‘Danof dat Bate, svoors. Coopman Jans wijf ... Zo zeicht Beatrijsc, twijf Coopmans Jans, dat ...’

395. - Beschieten.

Bij Verdam komt dit woord nl. voor met de beteekenis Er bij inschieten, Verliezen. Een voorbeeld aldaar. Een ander volgt, uit een rechterlijk onderzoek ten Proostsche van Brugge gedaan:

‘Rycquaerd Pycke’ was getrouwd met de weduwe van Jacob Lamsins; na den dood van zijne vrouw, geeft hij zoovele schulden op, dat de kinders van het eerste bed genoodzaakt zijn, voor de eer van hunne moeder, de ‘cateylen’ door hun vader nagelaten, te verkoopen:

Staatsarchief te Brugge, Fonds van het Proostsche van Brugge, Register n^r 828, of ‘Ferieboek’ van 1467-1473, fol. lj v^o en lij: ‘Tafin f. Alaerds Heyns, vrylaet, oud xlviij jaer, partyen niet bestaende, zeidt by eede, dat, ten tyden als Rycquaerd Pycx wijf overleden was, hy Rycquaert brochte zo vele sculden voord, dat de kindren van Jacop Lamsins weduwe gheene cateylen en deelden van huerlieder moeder dood, ende moesten daerinne beschieten de cateylen van svaders dood, mids dat Rycquaerd maeintenierde ende zeide dat de cateylen die hy hadde .... zynder moeder toebehoorden ...’

‘Ende moesten’ - staat er verder in den tekst - de kinderen van genoemde weduwe de ‘cateylen van svaders dood mijncken, omme de sculden mede te betalene’, d.w.z. dat zij verplicht waren de ‘cateylen’ die na den dood van hun vader gebleven waren te verkoopen (van den boedel af te nemen). - De ‘cateylen van svaders dood mijncken ende daer in beschieten’, lezen wij in gemeld Register, fol. lj, en fol. lij v^ol-iij, in de getuigenis door Jan Heinricx, ‘vrijlaet’, afgelegd.

Edw. Gailliard.