Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1920

[p. 627]

Kleine verscheidenheden.

Bestendige Commissie voor Middelnederlandsche Taal- en Letterkunde.
376. - Hand ende mond doen.

Deze uitdrukking komt bij Verdam (III, kol. 109) voor en wijst op: Beëedigde verklaring, Eene onder eede aangegane verbintenis In ons Gloss. Invent. Archives Bruges, op blzz. 102 en 639, hebben wij ter uitlegging verschillende gelijksoortige Latijnsche en oud Fransche uitdrukkingen aangehaald. Nu volgt, tot nadere verklaring, een tekst uit het jaar 1349:

Archief O.-L.-Vrouwkerk Brugge, Charters, voorloopig n^r 95, akte van 14 Maart 1349: ‘Ende daer toe, omme de voorseide kerke bet te versekerne, hand ende mond doen ende al datter toe behoren zal...’

Men vergelijke met Latijn, Ore et manu... facere:

Archief u.s., Charters, voorloopig n^r 364, akte van 13 December 1385: ‘Ae ore et manu tantum quantum potuit faciendo ut se suosque heredes et successores exspoliaret de predicto annuo redditu, prefatum dominum J. in prefato annuo redditu ... tanquam in ipsius bonis canonice heredaret et jnvestiret.’

Spr. van het overgeven van goed bij wijze van pand, werd gezegd Digito et ore assignare:

Staatsarchief te Brugge, Charters, oud n^r 151, voorloopig blauw n^r 2279, akte van 10 Juli 1410: ‘Pro cuius quidem siliginis solucione... prefatus B. omnia et singula sua bona subscripta, tytulo justi pignoris digito et ore assignando, coram nobis obligavit.’

Iemand Leenen handt ende mondt is Hem alle noodige hulp verleenen tot vervolging van een recht. - Uit hoofde van achterstal van rente, neemt de abt van Oudenburg in beslag zekere goederen toebehoorende aan de Karthuizers bij Brugge. De zaak wordt voor de vierschare van het Vrije gebracht, alwaar G., als machtig over genoemde Karthuizers, verklaart de rente te zullen betalen, mits dat de eischer, d.w.z. de abt van Oudenburg, hem q q. geve ‘ligghende landt ende geldende laeten’ en hem ‘leene handt ende mondt om te procederene upde volghers ende contribuanten inde zelve rente’:

[p. 628]

Staatsarchief te Brugge, Fonds der Abdij van Oudenburg, Charters, oud n^r 2606, voorloopig blauw n^r 5488: ‘Ghevrach ghedaen (in de vierschare, voor schepenen van het Vrije)... of daer yemande jeghens zegghen of spreken wilde, so compareerde ter voorseide vierschaere G., machtich over die vanden Chaertruesen, de welcke dede toghen ende zegghen hoe hij kende de rente ghaende vuten ghepanden ghoede, die hij den heesschere presenteerde te betaelen, hebbende ligghende landt ende gheldende laeten, ende mids byden heesschere hemlieden leenende handt ende mondt om te procederene upde volghers ende contribuanten jnde zelve rente, twelkeke de heesscher accepteerde.

Weleken volghende, zo was ende es upden dach van hedent, ter maninghe vanden wettelicken crichouder, by onsen vonnesse (d.w.z. van de schepenen van het Vrije) ghewyst ende gheappointiert dat de pandinghe jnden heesch verclaerst voortghaen zal, mids by den heesscher den verweerers leverende ligghende landt ende gheldende laeten, ende hemlieden leenende handt ende mondt omme te procederene upde volghers.

Volghende weleken vonnesse was de heesscher te goede ghedaen...’ (Akte van 31 October 1562.)

Het hieronder volgende geval, tusschen ‘broeder Passchier Zwynghedau’, handelende in naam van het Sint-Janshospitaal te Brugge, en Niklaas Aernoudts, die landpacht aan genoemd hospitaal was schuldig gebleven, is even belangwekkend:

Id., Fonds van het Sint-Janshospitaal. Charters, oud n^r 7283, voorloopig blauw n^r 2860: ‘Upde questie gheresen ter vierschaere slandts vanden Vryen tusschen broeder Passchier Zwynghedau, ... heesschere ter eender zyde, ende Clays Aernoudts, verweerere, ter andere, spruutende ter cause dat de heesschere den verweerere wettelicke hadde ghedaen beclaghen ter voorseide vierschaere... omme vanden verweerere upgheleyt ende betaelt thebben tweentwintich ponden parisise tsiaers commende van landtpachte van ontrent zes ghemeten... lants ligghende... jnde prochie van Schoondycke, tachter vanden jaeren..., den zelven pacht jeghen broeder Julien van Mommengy, sheeschers voorsate ghemaect; presenterende de heesschere by desen den verweerere tzynen pericle ende coste hant ende mont te leenen omme te procederene up eenen Fransois Aernoudts, tzy in materie van landtruminghe ofte ontbladinghe van alzulcke partie van lande als de verweerere pretenderen zoude moghen, dewelcke den zelven Fransois vanden voornoemde partien zoude ghebruuckt ende ghepossesseert hebben...’ (Akte van 5 Maart 1568.)

Edw. Gailliard.