Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1920

Kleine verscheidenheden.

I.
Bestendige Commissie voor Middelnederlandsche Taal- en Letterkunde.
361. - Beiaerden, beyaerden.

In Verslagen en Mededeelingen, jaarg. 1913, blz. 302-308, spraken wij breedvoerig over de uitdrukking Luden ende beyaerden, waardoor op Feestgelui gewezen werd; wij brachten het woord Beyaerden in verband met Latijn Armonisare (harmonisare) cum campanis, vulgariter Beyaerden, en met Fransch Carillon of Battement de cloches à coup précipités et cadencés. De huidige beteekenis Beieren kan voor genoemde uitdrukking niet in aanmerking komen.

Zichier nieuwe teksten.

J. Gailliard, Inscr. N.-D., blz. 347, kol. 2: ‘Ende doen luuden met de clocke ghenaemt Katherina ende doen beyaerden alle die voorseyde messe gheduerende...’ (1494.)

Id., id., blz. 352, kol. 1: ‘Item nog den zelven clocluders omme te ludene telkent up den havent van den voorseyden xj^m Maegden, ten zeven hueren naer de noene beghinnende, ende een half huere lanc gheduerende met de vorseyde clocke ghenaemt Katherina alleene, ende daernaer terstont te beyaerdene met den meesten gheluude ooc een half huere gheduerende, ende noch insgelycx te ludene up den dach van den voorseyden xj^m Maeghden met den zelven voorseyden ghelude...’ (1496.)

[p. 339]

Hieronder is er spraak, wat de kerk van het dorp Jabbeke betreft, van het ‘lof te bevaerden’:

Staatsarchief te Brugge, Register n^r 12358 of Rekening ‘vander kercke van Jabbeke’, van 1578, fol. 15: ‘Betaelt den costere, van alle zaterdaghe tzelve lof te beyaerden, xij s. par.’

Met toepassing op een processie, ‘luden ende bevaerden’:

Id., Register 11554 of Rekening ‘van Onser Vrauwen kercke in Ardemburch’, van 1569-1570, fol. lvij v^o: ‘De zelve luuders, van een poose te ludenne ende theyderden zoe langhe men tHelich Bloet rondtsomme de veste deser stede draecht naer costume, betaelt iiij s. par.’

J. Gailliard, op. cit., blz. 351, kol. 2: ‘Den clocluuders van te luudene ende te beraerdene met den meesten ghelude van tbeghinsel vander voorseyde processie...’ (1496.)

Een Beiaerde poose wees op het ‘beiaerden’ gedurende een korten tijd; volgens de plaatselijke gebruiken, was echter de duur daarvan bepaald⁽¹⁾:

Staatsarchief te Brugge, Register n^r 11554 ut supra, Rekening van 1569-1570, fol. lij: ‘Den clocluuders van dat zy een beiaerde poose luuden, alsmen Sacrament in haelde, betaelt iiij s. par.’

De Beyaert reep, - die herinnert aan de ‘twee koorden om mede te bayeren’ (16^e eeuw), uit het Nederl. Wdb, v^o Beieren, II, kol. 1543, - was de reep die aan de klepel van eene klok werd vastgemaakt om dien voor het ‘beiderden’ in beweging te brengen:

Id., Register n^r 11554 ut supra, Rekening id., fol. lxj: ‘Jacop de Roos, lyndraeyere, van eennen cloocreep (sic), weghende xxvij pondt, ende eennen bevaert reep weghende x lb., ten iij s. par. elc pondt, compt met noch ix s. par. van ander reepkens, compt betaelt vj lb. par.’

(1) De Bo spreekt van de Doodpoos of het luiden van de doodklok, dat een halve of een volle uur duurde. De Doodpoos is nog in Vlaanderen zeer bekend. - Te Brugge kent men ook de Elvepoose (Elfpoos). of het gelui met de groote klok op de kerktorens, 's morgens van elf uur tot elf en een kwart, den dag die een hoogdag voorafgaat: De elvepoose luidt. (Gehoord te Brugge.)

[p. 340]

Ten slotte, door tOfficie van tbeyaerden verstond men de Aanstelling van hem die met het beyaerden gelast was; in 1579, werd dit, in de O.-L.-Vrouwkerk van Aardenburg, door den orgelblazer bediend:

Id., Register n^r 11554 of Rekening ut supra, van 1579-1580, fol. xlviij: ‘Over tofficie van tbeyaerden te bedienen, Cornelis Cavele, die de orgels pleecht te blasene...’

Laten wij hier nog opmerken, dat bedoeld officie soms tSpelen ende beiaerden upden clocken heette, en dat zulk Spelen ende beiaerden geschiedde ‘metter condisien ende bespreken inde voorgaende rekeninghe verclaerst’:

Id, Register n^r 11554 ut supra, of Rekening id. van 1569-1570, fol. lj v^o: ‘Pieter fs. Bouden Blieck, annemere vanne tspelen ende beiaerden upden clocken metter condisien ende bespreken inde voorgaende rekeninghe verclaerst...’

Hoe jammer dat bedoelde rekening op het Staatsarchief te Brugge niet meer aanwezig is!

_**_*

Beyaerden uit den onderstaanden tekst is echter wel het Beieren, ook Baveren, Bajaerden en Bayaerden (zie Wdb. der Nederl. Taal, II^e deel. kol. 1542-1543), of Op klokken spelen, met de huidige beteekenis van het Fr. Carillonner:

Auden. Mengel., VI, 285: ‘Betaelt Jan van Spiere, ter causen van ix clepels in de weckers van der orloge, xlviij sch...; een clavier in torrekin om de beyaerdene; van Adam ende Eve te toghene, metgaders een serpent ommekeerende, en te spelen up de weekerkins, iij lib. xvij sch. par...’ (1510.)

Door Weckers en Weckerkins, te Gent Weekeringe, is evenwel eigenlijk bedoeld het Klokkenspel dat in beweging komt door eenen trommel, die in verband is met de horloge. Zie bij De Bo, v^o Wekker. Nochtans zegt men ook wel te Brugge De wekkers spelen, om den beiaard te beduiden.

Edw. Gailliard.