Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1920

[p. 331]

Letterkundige Wedstrijden voor 1916.
Verslagen van de keurraden.

Zesde prijsvraag.
Vak- en kunstwoorden.

Gevraagd werd: Een vakwoordenlijst van de Lakenweverij, met opgave van de Fransche, Duitsche en Engelsche benamingen.

Prijs: 600 fr.

Is ingekomen een antwoord met kenspreuk:

Werden tot leden van den Keurraad aangesteld: heeren Prof. J. Vercoullie en Prof. Dr. Leo van Puyvelde.

1^o) Verslag van Prof. J. Vercoullie.

De auteur van de ‘Vakwoordenlijst voor de Lakenweverij’ verkeerde in het onzekere over den omvang van de vraag. Dat vond zijn oorzaak in de onbepaalde wijze waarop de vraag zelf gesteld was in vergelijking met den vorm van Vraag 6 voor 1915, over de Katoenweverij, waar uitdrukkelijk spinnerij, ververij en druk er bij verlangd worden. Hij mocht dan daaruit afleiden dat men dat hier ook begeerde. Maar daartegenover staat dat Vraag 32 voor 1919 over de Garenspinnerij alweer onbepaald gesteld is en dus de katoenspinnerij noch de wolspinnerij uitsluit.

De auteur nu heeft een middelweg gekozen; hij heeft de spinnerij uitgesloten, maar de ververij en druk in zijn woordenboek opgenomen. De steller van de vraag kan alleen beslissen of hij te veel dan wel te weinig gegeven heeft.

[p. 332]

Wat het geleverde zelf betreft, de verzameling is zeer rijk en er is aan het bijeengaren veel vlijt besteed. Ik geloof dat men er weinig leemten in zal moeten aanwijzen. Toch treft de afwezigheid van het Oostvlaamsche djakke = zweep, van drolmachine, verdeelmachine en vooral die van strijkgaren, terwijl kamgaren opgenomen is: strijkgaren immers is het eigenlijke garen om laken te weven; kamgaren is het garen om zoogenoemde stoffen te weven.

Het ware dus jammer indien deze woordenlijst onuitgegeven bleef; maar in haar tegenwoordigen vorm kan ze niet uitgegeven worden. De schrijver zou een paar goede woordenboeken moeten bestudeeren of zich met een beroepsphiloloog moeten verstaan, om te leeren hoe een woordenboekartikel, vooral wanneer verschillende beteekenissen te omschrijven zijn, moet gesteld worden. Ook is het zonderling dat onder zijn bronnen De Vries en Te Winkel Groot Woordenboek, Karmarsch of Kuyper Handb. d. Mechanische Technologie, Sachs-Villatte Fr.-D. Wdb., Muset-Sanders Eng.-D. Wdbk. ontbreken. Overigens zijn de titelopgaven doorgaans niet nauwkeurig genoeg.

Zijn bepalingen zijn al eens te onbepaald. Aan omschrijvingen als zekere stof of soort van stof (nu en dan in dagbladen-Nederduitsch, om met Van Lennep te spreken, soort stof) heeft men niet veel.

Adjectieven met subst, als dubbele aanslag, d. inslag, d. kegelspoel enz., eenvoudig brocheersel, e. kruisknoop enz., gladde wol, g. wollen garen enz., moeten niet afzonderlijke artikels vormen, maar een enkel onder het ad ectief.

Ook de voorvoegsels als aan, door enz. zijn niet in afzonderlijke artikels te behandelen, omdat het niet te verwachten is dat de lezer de beteekenissen van de woorden die er mee samengesteld zijn, als doorhaspelen, doorkaarden, bij de voorvoegsels zal gaan bestudeeren.

Kleurnamen, als amandelgeel, appelgroen, glasgroen mogen wel opgenomen worden, als de schrijver maar zegt door welke stoffen bedoelde kleuren verkregen worden.

Onder bijts, bijtsen paste de opmerking dat daarover niets te vinden is noch in 't Groot Wdbk noch bij Van Dale, waar echter aluinbijts voorkomt, met vermelding van roodbijts dat nochtans op zijne plaats afwezig is; daarbij kan ook gezegd worden dat men beits, beitsen behoort te schrijven, zooals overigens, wanneer het op hout betrekking heeft, gedaan wordt.

[p. 333]

Mijn besluit is dat aan den schrijver de prijs zou toegekend worden, nadat het werk in den hierboven aangeduiden zin voor den druk zou gewijzigd zijn. Wat het bedrag van den prijs betreft, ik ben van oordeel dat dit voor den tegenmoordigen tijd te gering is en ten minste op twaalfhonderd frank zou mogen gebracht worden.

2^o) Verslag van Prof. Dr. Leo van Puyvelde.

Ik heb alle achting voor de noeste vlijt, waarmede de schrijver van het ‘Vakwoordenboek over de Lakenweverij’ zijn arbeid heeft aangevat en doorgezet. Tot zijn lof moet hier vermeld worden dat hij zijn opsporingen niet bepaalde bij de bronnen van zijn tijd: woordenboeken, vakboeken, vaktijdschriften en volksmond. Hij is ook ijverig gaan speuren in de voornaamste oude oorkonden. Dit mag tot een voorbeeld gesteld worden voor allen, die in de toekomst nog zullen mededingen in een prijsvraag over vakwoordenboeken. Wat een taalschatten kunnen gevonden worden in die oorkonden, blijkt uit de vondsten, die de steller van dit werk gedaan heeft in de stukken over de Ypersche lakennijverheid, door Espinas en Pirenne uitgegeven, en in die over de latere textielnijverheid, door de Vlamingen ingevoerd te Leiden, die aan het licht gebracht werden door de zorgen van Posthumus. De schrijver heeft zelfs de lofwaardge zorg gehad in de Koninklijke Bibliotheek te Brussel navraag te doen en heeft er een aantal fiches over weefnijverheid kunnen vinden, die hij in zijn arbeid verwerkt heeft.

Wat hij heeft kunnen ‘zanten’ lijkt mij zeker waard te worden gevoegd bij de reeks van Vakwoordenboeken, door de Koninklijke Vlaamsche Academie reeds uitgegeven.

Hij zal echter zijn arbeid nog eens duchtig moeten overwerken, eer het aan de drukkerij kan overgeleverd worden.

Er is te weinig systeem in het opstellen van de artikelen. I aarop heeft Prof. Vercoullie reeds terecht gewezen. Gaarne zag ik ook, ter vermijding van verwarring, de opgave Fr., D., Eng., Mnl. bij alle bijgevoegde termen verschijnen, en bij alle woorden het gebruikelijke geslacht gevoegd.

De schrijver haalt de gewestelijke woorden aan ‘in een meer letterkundigen vorm’, zegt hij. Woorden hebben geen letterkundigen vorm. Als de schrijver hiermee bedoelt: in de geldende spelling, dan kunnen wij hem begrijpen, doch laat hij

[p. 334]

zijn best doen om de gewestelijke woorden zoo juist mogelijk weer te geven.

Zijn bibliographische opgaven moeten naar wetenschappelijken eisch worden opgemaakt. Soms laat hij de voornamen weg, soms geeft hij ze. Soms geeft hij een datum van verschijning, meestal niet. De plaats van de uitgave ontbreekt teenemaal.

Wat hebben wij b.v. aan een opgave als: ‘(Naamloos), De Indigo- en Blauwbereider’ zonder meer? Tot mijn verbazing ontbreekt in de bibliographie H. Zondervan, Algemeen Verklarend Woordenboek, vijfae druk van Kramers' Algemeene Kunstwoordentolk, Gouda, G.B. van Goor Zonen, 1912.

De schrijver zal zijn werk beter moeten voorbereiden voor den druk door een systematisch onderstrepen, het juist plaatsen van de hoofdletters en vooral van de scheiteekens. De verbindingsstreep en de parenthesis wendt hij onoordeelkundig aan.

Zijn stijl en taal zal hij eveneens aan een herziening moeten onderwerpen, en met de noodige aandacht. De bepalingen, die hij geeft, meermalen in aansluiting met Nederlandsche vakboeken, zijn duidelijk en dikwijls zeer goed gesteld. Waar hij overgaat tot beschrijving wordt zijn stijl minder vast en is hij niet altijd aanschouwelijk. Bij een aandachtig overlezen zal de schrijver zelf wel taalfouten verbeteren als: de ingezamelde oogst bevat (voor: omvat) p. 5; weefsels die wel gekend waren (voor: bekend) p. 5; heeft voor doel (voor. tot doel) v^o Fabriekwassching, enz. Een eigenaardigheid van zijn taalgebruik is het veelvuldig foutief aanwenden van den genetief. Zoo schrijft hij b.v.: het opteekenen dezer (onderverstaan: woorden) p. 5; wat de gewestwoorden betreft, ik ben bijna overtuigd aan de volledigheid dezer niet te kort te komen, p. 6; het uitbreiden zijns technischen woordenvoorraads, p. 7; het meten des fabrikaats (bij ellemaat). Wat wonder dat hij dan ook komt tot een verwrongen zin als: een taak ter uitvoering derwelke.. (p. 3), die dan nog een gallicisme is op den koop toe.

Een laatste wensch zou wezen dat de schrijver bij het overwerken van zijn arbeid een zeer lofwaardige moeite zou besteden aan het schiften van de verschillende synoniemen, die eenzelfde begrip aanduiden, en het beredeneeren welke van de onderscheiden gebruikte termen voor eenzelfde begrip het best geschikt lijkt voor de praktijk. Hij kan al de gevonden termen vermelden op hun plaats, doch daarbij telkens verwijzen naar

[p. 335]

den besten term. Dit zou de practische bruikbaarheid van het Vakwoordenboek zeer verhoogen.

Ik ben zoo vrij dezen wensch uit te spreken ten opzichte van al de vakwoordenboeken, die nog door de Academie zullen uitgegeven worden. Bij het geven van een cursus over de geschiedenis der bouwkunde in de Nederlandsche gewesten had ik het aanhoudend druk met de keuze van de Nederlandsche vaktermen. De Hollandsche wetenschappelijke taal kon mij hierbij weinig te hulp komen. Ook daarin heerscht een te kort en een al te groote verwarring, wat de termininologie van de bouwkunde betreft; bijzooverre dat de Nederlandsche Oudheidkundige Bond al sedert jaren een commissie heeft ingesteld tot het opmaken van een type van een vaktermenlijst. Ik meende een redding te vinden in de uitstekende vakwoordenboeken door de Academie reeds over de bouwnijverheid uitgegeven. Doch juist de groote verscheidenheid van termen voor eenzelfde begrip in deze woordenboeken bracht nog meer verwaring en ik was erdoor genoodzaakt mijn studenten, in een gedeelte van een practischen leergang, bijna uitsluitend bezig te houden met het wikken en wegen van al de vermelde termen en het opmaken van een beredeneerde lijst van termen, ten einde in een verstaanbare wetenschappelijke taal te kunnen handelen over bouwkunst.

Het aangeboden werk verdient overigens allen lof en gaarne sluit ik mij aan bij het verzoek om het den uitgeloofden prijs toe te kennen, op voorwaarde dat de schrijver zijn werk naar de aangegeven wenken zou verbeteren.

Losse aanteekeningen van de heeren Van Speybroeck en Van Vlaenderen, vakkundigen te Gent.

Aanboomen. Wordt door inzender aangeduid als 1^e, 2^e, 3^e beteekenis, doch is nog nooit in de techniek zoo voorgekomen; wel in den zin van b.v.: er is een ketting opgeboomd en deze zou er mogen aangeboomd worden, of deze moogt gij er bij op aanboomen, - surensoupler.

N.B. Al de woorden die geteekend zijn met blauw komen voor in de ververij en niet in de weverij.

[p. 336]

Aandraaien. Kan goed zijn, doch in den zin van: men moet die ketting aandraaien; als men van 't werk spreekt, zegt men: hij is bezig met aanwribbelen.

Aaneendraaien wordt nooit gebruikt, daar het verstaan is onder het voorgaande woord.

N.B. Er dient meer uitleg gegeven te worden aan de woorden met rood geteekend.

Aanhalen wordt beter verstaan onder colleteeren.

Aanhangijzers. Vraag naar het woord aan honderd wevers, ze zullen het niet kennen. Maar vraag naar looden of een lood, dat zullen ze weten.

Aanknoopingskruis. Behoort tot de kaartleekening.

Aanknoopingspunt wordt maar gebruikt in de kaartteekening, om aan te duiden waar b.v. een ander gedeelte van het karton moet beginnen om er een andere teekening in te brengen.

N.B. De woorden die met aniline aangeduid zijn, komen meest voor in de kaartleekening en niet in weverij. Werd een andere en betere uitleg gegeven, dan zouden die woorden wellicht met den tijd in de weverij als nieuw kunnen aangeleerd worden.

Aanscheren en Aanschering. In den uitleg over deze woorden het doorhalen.... door schachten op den weefkam; aanhechten.... op den weefboom enz. Dit alles is niet de aanschering maar wel het opstellen van het getouw.

Wat verstaat schrijver dan door scheren?

Aanslag. Heb ik nog nooit gehoord of weten gebruiken in de weverij; zelfs aanslaan wordt maar zelden gebruikt in handweverij, en nooit in mekaniekweverij.

Aanslagkam. Onbekend.

Aanslingering. Wordt nooit gebruikt, wel Opbinden.

Aanmoeren. Zelfde bemerking als op Aanslingering.

Aanmoering. Uitleg en teekening komen bij dat woord niet te pas, daar het de eigenlijke plankstelling beduidt.

Aba en volgende woorden van stoffen of wollen weefsels worden in techniek niet gebruikt.

[p. 337]

Achterstoel is niet wat de uitleg zegt.

Achterstoel is een stoel die bijgebracht wordt wanneer er twee of meer garenboomen aan 't getouw moeten zijn voor éen en hetzelfde weefsel; alsook om den schoot langer te maken; maar dit is dan een afzonderlijk stuk dat niet aan 't getouw gehecht is.

Afmeetteeken wordt nooit gezegd, maar wel afsmetten.

Armuur. Te weinig uitleg en ook niet de uiste beteekenis van 't woord in de techniek; want Armuur wordt gezegd van een mekanisch deel van 't getouw; - als het het weefsel zelf betreft, dan zegt men b.v.: dit is uitstekende damast ‘Toile damassiée.’

Beet. Opening gevormd door de kettingdraden die opgetrokken en deze die neergetrokken zijn, en waardoor de schietspoel (met den inslag) geschoten wordt. - Ook gaap genoemd.

Weefmachine. Beter weefgetouw.

Bobijnmachine. Beter bobijnmoten. Bommolen wordt te Gent meest gebruikt.

Bobijnprijs. De gegeven uitlegging past niet op bobijnprijs. Dat woord is misschien wel overbodig.

Bobijnwederstand?... is ver gezocht evenals bobijnprijs.

Boom. Houten of metalen rol of cylinder met of zonder schijven, waarop de geschoren ketting is opgeboomd om afgeweven te worden.

(Het weefsel gaat op het getouw over een ruwen cylinder, die onderlooper wordt genoemd, en rolt op een tweeden cylinder, die men de rol noemt. Deze twee rollen heeten noch boom, noch weefselboom.)

Borstboom. Houten of metalen dwarsstuk (volgens het een hand- of mekaniekgetouw is), gewoonlijk vast, waarover het weefsel naar den onderlooper of de rol geleid wordt. Ook buikboom genaamd. Fr. Poitriniere.

Aanmerking. De wever leunt niet tegen den buikboom geduiende het weven; soms wel met den buik (niet met de borst), wanneer hij over het getouw moet rekken om gebroken draden te herstelien. Om het weefsel dat er over loopt niet te bevuilen, is er aan de mekaniekgetouwen (ook aan sommige handgetouwen) vóór den buikboom een plank aangebracht.

[p. 338]

Bovenlade = Opperlade. Houten of metalen dwarsstuk, vast aan de ladestanders en gemaakt met een groef, waar de bovenkant van het weefriet in gevangen zit.

Bovenvak? Duistere uitlegging.

Wanneer een deel der ketting opgehaald en het andere deel ter plaats blijft of neergetrokken wordt (volgens stelsel), dan vormt men den gaap of beet (la foule). De bovendraden noemt men bovengaap; de andere ondergaap.