Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1913

[p. 414]

Kleine verscheidenheden

I.
Bestendige Commissie voor Middelnederlandsche Taal- en Letterkunde.
155. - Elcken ghereedtscepe doen.

Dit ‘Elcken ghereedtscepe doen’, uit den hieronder volgenden tekst, beteekent niet: Remplir chacun son devoir’ maar wél: De ‘ziecken lieden’, - nl. de personen die meenen door melaatschheid te zijn aangetast, en die zich derhalve voor de ‘ghezworenen’ van ‘'t Hof van den hooghen ziecken’, te Iperen, zullen aanbieden ‘omme de’ voorgeschreven ‘examen ende visitacie’ te ondergaan⁽¹⁾, - ten dienste staan, te wille zijn, Fr. Être à leur disposition, Être prêt à leur service, d.w.z. ze aan de gewenschte ‘visitacie’ onderwerpen:

L. Gilliodts-van Severen, Cout. d'Ypres, II, 446-447: ‘Item, omme de voornoemde examen ende visitacie te doene, zyn gheordonneert twee daghen de weke..., ten welken daghen de ghesworene ende oick den meester medecyn ende cirurgien (zie hierover op. cit., II, blz. 446) ghehouden werden ten hove te zyne ende aldaer elcken ghereedtscepe te doene...’ (1520.)

Zie overigens over Gereetscap doen, bij Verdam, h.v., 2.

(1) Of: ‘de persoonen die begheeren zullen ghevisenteert te zyne ten voornoemden hove ... (op. cit., II, 447.)

156. - * Anders meinende.

Bovenstaande woorden werden aldus door een schrijver, in stede van Anders niemende, gelezen:

L. Gilliodts-van Severen, Cout. d'Ypres, II, 447: ‘Item, zullen de voornoemde ghezworene (van “'t Hof van den hooghen ziecken” te Iperen) ende medecyn visenteren ende vonnessen de persoonen daer commende - (nl. om de door de wet voorgeschreven “examen

[p. 415]

ende visitacie” te ondergaan), - behoorende t'huerlieder kennesse ende berechte, ende anders niemende, al volgende den appoinctement ende verbanden daerof wesende...’ (Reglement van 30 October 1520.)

Behooren t'huerlieder kennesse ende berechte, uit dien tekst, beteekent niet: Être soumis à leur examen et jugement, maar wél: Ressortir à... - Anders meinende (echter te lezen: anders niemende) werd ook verkeerd door Ou se croyant malades vertaald. - Immers, het art. 5 van het Reglement van 1520, waaraan bovenstaande tekst ontleend is, luidt: ‘Item, werden de persoonen, die begheeren zullen ghevisenteert te zyne ten voornoemden hove, ghehouden te betooghene lettren van certificacien van den steden ende plaetsen daeronder zy wonachtich zyn, inhoudende de plaetse van huerer domicilie ende residentie, ten fyne dat by dien men weten mach te wiens kennesse ende examen zy behooren zullen.’

157. - Verwaten.

Dit woord werd ten onrechte door Dettes vertaald. Het is eenvoudig hetzelfde als Verwatenesse, Fr. Excommunication. Zie ons Gloss. à l'Invent. Archives Bruges, v^o Verwatenesse, alsook onze Keure van Hazebroek, V^e deel, v^o Verwatenisse.

L. Gilliodts-van Severen, Cout. Bruges, II, 113: ‘Item, zo en zal niement int voornoemde godshuus ende hof (de lazarij “ter Magdaleenen” buiten Brugge) moghen commen ende de aelmoesenen hebben, ten zij dat hij zuver ende net zij van allen verwaten ende schulden. Ende bij alzo dat hij int voornoemde godshuus ontfanghen zijnde, eeneghe sculden maecte, daer en zal tzelve godshuus niet inne ghehouden zijn noch die betalen.’ (Regl. van 1480.)

Zuver zijn van alle verwaten vergelijke men met de verplichting voor iemand ‘die verwaten’ was, vooraleer ambacht te mogen uitoeffenen ‘derof ghezuvert’ te zijn:

Vorsterman van Oyen, Rechtsbronnen Aardenburg, blz. 165: ‘Voort dat hem zijn ambocht verboden zal werden te ghebrukene, die gheprouft putier es of die verwaten es, tot ander stont, dat hy hem derof ghezuvert ende ghebetert zal hebben...’ (1442.)

[p. 416]

158. - Gheganst Werden.

Dit Gheganst werden, in zake van lazarij, beteekent in den grond: Gezond verklaard worden. De tekst luidt:

L. Gilliodts-van Severen, Cout. d'Ypres, II, 455: ‘Taux ende sallaris... ter causen van visitacien ende examen... Eerst, elck persoon...., die by den hove ofte ghezworenen van den hooghen ziecken (de melaatschen) ghevisenteerdt ende uutghegheven werden over besiect, zal betaelen elcken ghesworenen... ij s.p.

Inschelycx zal men ontfaen van elcken persoon die ghevisenteert ende gheganst werd, ij s.p.

Ende van den ghenen die in veursten ghestelt werden, zal men alleenlick ontfaen visitacieghelt....’

De rangschikking is de volgende: eerst hebben wij de personen die wezenlijk ziek waren; - vervolgens, dezen die, na, onderzoek, ‘gheganst’ werden, of gezond verklaard, - en ten slotte, dezen die ‘uitgesteld’ werden, die zich aan een nader onderzoek moesten onderwerpen en derhalve waren ‘mis en observation’, zooals de heer L. Gilliodts-van Severen zegt.

Men vergelijke met den hieronder volgenden tekst, waarin de uitdrukking Ghesont blyven ook op Gezond erkend worden uitkomt:

L. Gilliodts-van Severen, Invent. Archives Bruges, V, 105: ‘Van viij paer hanscoen, die hi droech viij personen (nl. personen die huutywyst waren van laserscepe’), dats te wetene..., ende Callen, den erweet vercoopighe, ende dese Calle voorseit bleef ghesont als soe gheproeft was....’ (1318.)

Gheganst werden is niet door Genezen worden uit te leggen, daar het onderzoek met ‘cureren’ of dokteren niets te maken had: den onderzoekers was alleen opgedragen, vast te stellen of de voor hen verschijnende persoon al of niet ziek, ‘besiect’ was; zij beslisten over het ‘gezond verklaren’, d.w.z. over het ‘gheganst werden’ of ‘ghesont blven’ van de verdachte persoon.

Edw. Gailliard.