Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1913

[p. 362]

Over bibliographie
door Victor Dela Montagne.

Wanneer ik, vóor enkele maanden, uit naam der Koninklijke Vlaamsche Academie, hulde bracht aan de nagedachtenis van ons binnenlandsch eerelid, Jhr. Ferdinand vander Haeghen, mocht ik, de menigvuldige verdiensten aantoonende welke de aflijvige zich op het gebied van geschiedenis en bibliographie verworven had, in het bijzonder de aandacht vestigen op zijn omvangrijk werk, een monument van geduldigen speurzin en bijna overdadige documenteering: ik bedoel de Bibliographie Gantoise, waarin de productie der Gentsche drukpersen gedurende vier eeuwen, chronologisch ingedeeld en zorgvuldig beschreven werd.

Ik wees er ter loops op hoezeer dergelijke arbeid voor de lokale geschiedenis van belang is, hoeveel licht er door geworpen wordt op menige in het duister gebleven episode; hoeveel verkeerde opvattingen erdoor kunnen worden terecht gewezen, doordien het bekend maken van onbekend gebleven bescheiden er zeker kan toe strekken aan menig historisch feit een veranderd aanzien te verleenen.

En ik betuigde hoezeer het te bejammeren is dat voor andere onzer Vlaamsche steden eene dergelijke documenteering niet bestond. Ik wees inzonderheid op Antwerpen en Leuven, onze voornaamste drukplaatsen inzonderheid in de 16^e eeuw.

Wel bezitten wij voor enkele andere steden in ons land min of meer volledige bibliografieën: wijlen ons medelid Jan Broeckaert bezorgde onder den titel: Dendermondsche Drukpers (1899) de bibliografie van de stad die hem lief geworden was door een langdurig verblijf; A. Van der Meersch gaf ons de lijst van de te Oudenaarde gedrukte werken; de Iepersche archivaris Diegerick schonk ons in Bibliographie Yproise een overzicht van hetgene door de persen zijner geboortestad werd voortgebracht.

Maar die bijdragen, hoe belangrijk zij mogen wezen, betreffen plaatsen waar de productie beperkt en voor de algemeene

[p. 363]

geschiedenis en de algemeene wetenschap van minder beteekenis was.

Anders was het met Antwerpen, anders met Leuven, beide centra waar de werkzaamheid van geleerden, van literatoren van heel Europa toegestroomd kwam om door de pers te worden vermenigvuldigd.

En nochtans in dat Antwerpen der 16^e eeuw, in de eerste helft der eeuw een centrum van rijkdom, van kunst, van handelsverkeer, in dat Antwerpen dat later zoo tragische en troebele tijden zou beleven, welke drukkersbedrijvigheid op ieder gebied! Naar de opgaven van Frans Olthoff in Boekdrukkers, boekverkoopers en uitgevers in Antwerpen (1891) - en ik heb reden te denken dat hij eerder beneden de werkelijkheid blijft, - waren in den loop der 16^e eeuw te Antwerpen ruim 200 boekdrukkers werkzaam. Sommigen onder hen oefenden hun bedrijf uit gedurende jaren en jaren: zoo drukte de bekende Symon Cock ‘op die Lombaerde Veste teghen die gulden Hant over’, van 1521 tot 1562; en zijne werkzaamheid was geene geringe voorwaar: ik was in de gelegenheid na te gaan dat het getal zijner uitgaven gemiddeld vijftien per jaar, en dikwijls meer bedroeg; zoodat voor dezen eene reeds een 600 tal drukken zouden te beschrijven zijn, Willem Vorsterman drukte 43 jaar lang, van het begin der eeuw tot 1543; Hans de Laet van 1545 tot 1567; Michiel van Hoochstraeten ‘achter het O.L.V. Kerckhof; in de Cammerstraet, in de drie Kandelaers’, gedurende eene halve eeuw, tot 1558. Wat de persen van Plantin voortbrachten, grenst aan het ongelooflijke: zijne drukken zijn legio!

Wanneer men bedenkt wat eene Antwerpsche Bibliografie zou kunnen zijn, in den aard der Bibliographie Gantoise, - al zou ze dan slechts de 16^e eeuw omvatten - dan moet men tot het besluit komen dat dergelijke arbeid, mocht hij kunnen tot stand komen, onschatbare diensten zou bewijzen, eene onuitputtelijke bron van studie en navorsching zou kunnen zijn.

Wanneer we nu nagaan in welke mate de productie van de beide beroemde drukplaatsen tot een onderwerp van studie werd gemaakt, dan komen we tot een weinig bevredigenden uitslag: voor Leuven, buiten eenige hier en daar verspreide fragmentarische aanteekeningen van wijlen Edward van Even, hebben we zoo goed als niets; voor Antwerpen slechts eenige monografieën: drie uiterst onvolledige lijsten der uitgaven van

[p. 364]

Steelsius, Nutius en Sylvius, door J.N. (d.i.J. Nuyts); de bibliografie der Van Ghelen's, door Vorsterman van Oyen; de eveneens incomplete Bibliographie Plantinienne, van Ruelens en De Backer, en de opgave van de drukken van Jan van Waesberghe (1548-1589) in het werk van Dr. Ledeboer: Het Geslacht van Waesberghe.

Maar zal het tot stand komen eener Antwerpsche, eener Leuvensche bibliografie mogelijk blijken? Voor Antwerpen zijn, meen ik, de bouwstoffen voorhanden, al liggen ze heinde en ver verspreid; voor Leuven zou misschien niet zoo boud mogen worden gesproken. De arbeid nu van Jhr. Ferdinand vander Haeghen beslaat 7 deelen, waarin ± 14000 nummers worden behandeld. Hoeveel deelen er voor eene zestiendeeuwsche Antwerpsche bibliografie zouden noodig zijn is zelfs bij benadering niet te ramen. En hier nader ik de kern van mijn betoog: eene Antwerpsche bibliografie is er, in het belang van wetenschap en geschiedenis, broodnoodig, maar die te bezorgen is eene taak die de krachten van het privaat initiatief verre te boven gaat: een menschenleven zou niet toereikend zijn om die taak te verwezenlijken.

Waar nu niet kan verwacht worden dat iemand voor Antwerpen zou kunnen doen wat Jhr. Vander Haeghen voor zijne vaderstad heeft kunnen tot stand brengen, zouden de openbare machten moeten ingrijpen, diegenen talrijk aan het werk stellen wier medewerking wenschelijk zou geacht worden, in ruime mate de geestelijke en stoffelijke uitvoering steunen en voorthelpen: zoodoende zou het mogelijk zijn in een afzienbaren tijd, voor het belangrijkste tijdperk van Antwerpens geschiedenis, een overzicht te verkrijgen van wat zijn drukpersen hebben voortgebracht.

Dames en Heeren,

Wel was het een saai onderwerp waarop ik de eer had u te onthalen; edoch, en dat zal tot toegevendheid stemmen, het is zeer in het kort behandeld geworden. Maar ik heb gemeend dat de zaak te dezer plaatse diende behandeld, dat woorden te dezer plaatse gesproken wellicht de verwezenlijking zouden kunnen bevorderen van wat ik acht te zijn een gewichtig nationaal belang.

Zoo zij het!