Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1913

[p. 25]

Hoe moeten de Vlamingen, als ze Fransch spreken, hun eigen Vlaamsche familie- en plaatsnamen uitspreken?,
door den heer Kanunnik Amaat Joos.

Sommigen beweren, - zooals de vriend van M. Gailliard, onzen secretaris⁽¹⁾, - ‘dat een Vlaming, als hij Fransch spreekt, zich in alles naar den Franschen tongval moet weten te wenden, - dat, onder het Fransch spreken, Vlaamsche eigennamen op Fransche wijze dienen uitgesproken, net zooals een geboren Franschman ze uitspreken zou; - dat zulks heelemaal met de beginselen der onderwijskunde strookt; - dat beleefdheid zulks vergt; - en zoo wat meer’.

Wat zullen wij daarop antwoorden?.....

Laten we eerst de natuur van de familie- en plaatsnamen onderzoeken.

Zouden er namen bestaan die meer eigen zijn dan die van familiën en plaatsen?... Die namen zijn altijd een samenvatting van kenmerken, waaronder zulke uitzonderlijke dat ze met denzelfden inhoud, op geen andere familie, op geen andere plaats zijn over te brengen.

Wel gebeurt het dat zij op twee of meer familiën en plaatsen worden toegepast; maar, streng gesproken, zijn ze dan telkens een andere naam, omdat telkens hun inhoud noodzakelijk verschillend is.

Zeer verspreid is de naam Janssens. Maar waar ge dien iemand geeft, bedoelt ge een nakomeling van verscheiden vaders en moeders die nooit met die van een andere familie Janssens zullen samenvallen.

(1) Zie de motie van den heer Edw. Gailliard, in Verslagen en Mededeelingen, Sept. 1912, blz. 742 en vlgg.

[p. 26]

De Kouter is een plein, hier te Gent. Zoo is er maar éen, want de inhoud van dien naam bevat, onder andere, de ligging, de omgeving van het plein, en die zijn vast eenig in de gansche wereld.

_**_*

De ongewijzigde naam is een kostbare schat voor familiën en plaatsen: hij is voor hen gelijk een medalie aan den hals waardoor ze op alle plaatsen en alle tijden door herkend worden; hij is de groote wegwijzer voor 't opmaken van hun geschiedenis of hun geslachtsboom.

Voor bekenden is de ongewijzigde naam een soort tooverroede die heele tafereelen in hun verbeelding kan wekken.

Voor vreemden is de ongewijzigde naam een niet geringe inlichting. Bijna al de talen immers zijn onderscheiden door eigen klankgroepen en eigen accenten. Zoo wordt de onverbasterde uitspraak van de namen voor velen een vaste aanduiding nopens de herkomst van de familie of de ligging van de plaats.

Innig dus, zeker veel inniger dan in de meeste gemeene namen, is hier het verband tusschen zaak en naam.

Voor families en plaatsen is de naam een allerindividueelst eigendom, dat hun zoo eigen schijnt als de omgeving aan een plaats.

En zou ik niet mogen zeggen dat dit alles door de volkeren, ten minste zwijgend, wordt erkend, vermits ze van duizenden familiën en plaatsen den inheemschen naam, hoe vreemd ook, zoo goed mogelijk bewaren?...

Zijn de namen Lule-Burgas en Scutari niet de wereld rond gevlogen en worden die niet door iedereen gebruikt?...

't Is waar, de menschen spreken die namen niet overal gelijk uit, dus dikwijls verkeerd; doch ze handelen zoo, niet omdat ze niet anders willen, maar omdat ze niet anders kunnen.

Dikwijls hooren ze niet éens de woorden juist uitspreken. Ze kennen er dus noch de eigen klankgroepen, noch de eigen accenten van. De namen komen hun gewoonlijk enkel toe in hun geschreven vorm, die veelal een onnauwkeurige afbeelding

[p. 27]

is, volgens een ander alphabet geschreven werd en geen accenten aanduidt⁽¹⁾.

Maar al wie beter en meer weet en niet vreest voor anderen onverstaanbaar te worden, volgt de oorspronkelijke uitspraak van de namen.

Dat heb ik al tienmaal opgemerkt bij onze missionarissen, die, uit China komende, b.v. Peking op zijn Chineesch uitspreken, al gebruikten en hoorden zij hier vroeger in 't land alleen de verbasterde Fransche uitspraak.

Hier echter nog een nuttige opmerking. 't Gebeurt wel meer dat, door onwetendheid of anders, een gewijzigde vorm van de eigennamen opkomt en door een algemeen of toch uitgebreid gebruik gevestigd wordt. Vermits in de talen het gebruik de opperste rechter is, volgt men in zulk geval het gebruik, in de taal waarin die gewijzigde vorm bestaat. Zoo, volgens dat we Vlaamsch of Fransch spreken, zullen we Luik of Liége, Gent of Gand, Brugge of Bruges gebruiken.

*

Nu het antwoord op de gestelde vraag: De Vlaming die Fransch spreekt, moet zoolang hij verstaan wordt en er geen erkenden Franschen vorm voor bestaat, zijn eigen Vlaamsche familie- en plaatsnamen op zijn Nederlandsch uitspreken.

Zoo handelende, doen we niet anders dan Duitschers en Engelschen die er zich wel voor wachten, als ze Fransch spreken, hun eigen familie- en plaatsnamen met Fransche klanken en Fransche accentuatie uit te brengen.

*

(1) Uit een artikel in de Reichspost, geschreven door den Balkankenner Gustaaf Schindler en waarvan de vertaling verscheen op blzz. 584-586 van Ons Volk ontwaakt: ‘Voorzichtigheidshalve doet men best thuis de ongeveer twee honderd woorden en vijftig uitdrukkingen van buiten te leeren, van welke men bij ondervinding weet, dat zij meest voorkomen. Dan heeft men nog slechts iemand noodig voor de uitspraak, die is wel het moeilijkste van de zaak. Behalve de vele medeklinkers, die in allerlei schakeeringen voorhanden zijn, heeft men nog een groot aantal klinkers, die den Europeaan onbekend zijn.’

[p. 28]

Spreken de Franschen misschien alle vreemde woorden op zijn Fransch uit?...

Ik lees in La vie du langage, par Albert Dauzat, blz. 272-273: Les termes étrangers... pénètrent autant et plus par la vue que par l'oreille. Dans les classes aisées, on s'efforce, par snobisme, de conserver, autant que possible, la prononciation originaire.’

Meer dan éen onder u heeft in de laatste tijden dagbladartikels kunnen lezen waarin er vastgesteld wordt dat er een groot getal Engelsche sport- en kleedernamen met eigen schrijfwijze en uitspraak in het Fransch sluipen en ja, sommige echt Fransche synoniemen verdringen.

Albert Dauzat mag er snobisme in zien; Figaro en andere Parijsche bladen mogen het betreuren, dat de huidige Franschen niet meer, gelijk de edele heeren der XVI^de en XVII^de eeuw, de trotsche stoutheid hebben al wat hun uit den vreemde komt, in een Fransch kleedje te steken en als eigen goed te behandelen; - hun woorden bewijzen ons niettemin dat tegen de meening in van veel Vlamingen en Walen, de geletterde Franschen de vreemde namen zoo goed zij kunnen op oorspronkelijke wijze uitspreken.

En hierin, zonder de dwaasheid te begaan hun onbeholpenheid na te volgen, moeten wij hun veel vergeven, zeker wat de Vlaamsche, Engelsche en Duitsche namen betreft. Ze hebben hier grooten last, niet alleen met veel klanken en geruischen, maar ook met het tijds- en krachtaccent van de lettergrepen⁽¹⁾.

Hun taal immers kent in 't algemeen aan alle lettergrepen bijna denzelfden duur toe en stelt altijd den klemtoon op de laatste lettergreep, telkens deze niet dof is.

_**_*

(1) ‘Les emprunts plus récents sont, au contraire, transposés tels quels - tout au moins les noms - dont on s'efforce même d'adopter le pluriel pour les derniers venus: piano, loto, solo ont encore le pluriel à la française, mais les grammaires recommandent de dire lazzarone, pluriel lazzaroni. Et, phénomène bien remarquable: dans tous ces mots, où on se pique de conserver l'exacte prononciation des sons étrangers, on transporte l'accent tonique sur la finale, ce qui les rend souvent absolument méconnaissables pour des oreilles italiennes.’ (Alb. Dauzat, op. cit., blz. 224-225.)

[p. 29]

Tot onderricht van Walen en verbasterde Vlamingen, die wanen dat de Franschen alle vreemde plaats- en familienamen op zijn Fransch willen doen uitspreken, zal ik nog eenige regelen aanhalen uit Dictionnaire de la prononciation française par Louis Favre; en ik doe het des te liever, omdat zij de bevestiging zijn van den regel dien ik voorhield. ‘Le nom propre est en principe un nom qui, porté par une personne ou par un lieu géographique, est sujet à être prononcé par un petit nombre d'individus qui doit faire loi. S'il s'agit du nom d'une personne, par exemple (qu'elle soit française ou étrangère), on doit adopter pour sa prononciation celle qui est usitée dans la famille et dans le pays dont la personne est originaire⁽¹⁾.’

't Is daarom ook dat groote Fransche woordenboeken, nevens den geschreven vorm van voorname plaats- en familienamen, tusschen haakskens de oorpronkelijke uitspraak opgeven. Men zie in Larousse b.v. Shakespeare en Lord Byron⁽²⁾.

Verder⁽³⁾ zegt Favre: ‘... un certain nombre de noms de lieux étrangers - des capitales, en particulier - dont on a assez souvent à parler chez nous, doivent être considérés comme naturalisés. Pour ces mots, quand ils sont prononcés dans une phrase française, on doit adopter la prononciation française, même quand l'orthographe étrangère a été conservée. C'est ainsi que Berlin se prononcera en français bèrlin (avec in voyelle nasale).

Il est clair que Vienne, d'Autriche, dont l'orthographe étrangère a été changée, doit se prononcer viène, à la française, et non vin', comme lorsqu'il est écrit Wien, suivant l'orthographe allemande. De même Londres, qui a une orthographe française, et non comme lorsqu'il est écrit London, suivant l'orthographe anglaise. De même pour Copenhague, Lisbonne et nombre d'autres noms propres étrangers devenus d'un usage courant en France.’

_**_*

(1) Firmin-Didot, Paris, blz. A. 36.

(2) In Eenige Regeltjes, 8^ste uitgaaf, door eerw. heer Jan Bols, onzen collega, worden (blz. 60-65) zeer nuttige wenken gegeven voor de uitspraak van vreemde woorden.

(3) Blz. A. 37.

[p. 30]

Gansch eenstemmig met het mijne luidt het antwoord van de leeraars aan de Koninklijke Atheneums op de gestelde vraag.

In het verslag dat over hun vergadering vóor enkele maanden in het Staatsblad verscheen, staat aan het slot het volgende te lezen:

‘Onderricht in de geschiedenis en in de aardrijkskunde.

a In de Fransche taal.

De meeste vergaderingen achten het redematig, dat de Nederlandsche, Duitsche en Engelsche geschied- en aardrijkskundige namen, waar geen Fransche vorm voor bestaat, als in het land van herkomst worden uitgesproken

In feite spreken leeraars in de geschiedenis en aardrijkskunde, wier moedertaal het Fransch is, deze namen dikwijls naar eigen goeddunken uit En zoo wordt een zelfde woord op verschillende wijze uitgesproken, volgens de verschillende leergangen door dezelfde leerlingen gevolgd.

Sommige leeraars spreken van het eiland Wit, anderen weer van Wigt, en zij, die het beter weten, van Wait. Dit gebrek aan eenheid heeft ongelukkige misverstanden tot gevolg. Eenmaking der uitspraak zou hier dus zeer gewenscht zijn. Niets is gemakkelijker, wil men er toe besluiten zich naar de uitspraak van het land van herkomst te schikken.

Blijft te zien of dit mogelijk is voor de leeraars uit het Waalsch gedeelte van het land. De meeste vergaderingen meenen van ja De studie der vreemde talen wordt in ons land, evenals in andere streken van West-Europa, algemeen. Weldra zal men mogen zeggen dat al wie hoogere, of oudere of nieuwere humaniorastudien heeft gedaan - wat het geval is met bewuste leeraars, - de Germaansche talen genoegzaam kent om de vreemde namen behoorlijk uit te spreken.

b. In het Nederlandsch.

Dezelfde beschouwingen gelden voor de leeraars in de geschiedenis en aardrijkskunde die in eigen taal onderwijs geven; met dit verschil dat de Vlamingen steeds minder last hebben met het uitspreken van de Germaansche eigennamen, en zij in dit opzicht nauwgezetter dienen te zijn’.