Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Academie voor Nederlandse taal- en letterkunde. Jaargang 2007

[p. 223]

De auteur van de gedichten ‘Van de schoonheyt’.
Een nieuwe hypothese
Jean Weisgerber, lid van de Academie

De anonieme gedichtencyclus Van de schoonheyt, die deel uitmaakt van het liedboek Apollo of Gesangh der Musen (1615) geeft literatuurhistorici een raadsel op dat tot nu toe ondanks talrijke pogingen grotendeels onopgelost blijft. Zonder de verdiensten van recente onderzoekingen te willen ontkennen, ben ik de mening toegedaan dat het probleem nog op een andere manier kan worden gesteld en -misschien- in zekere mate opgelost.

In het liedboek staan twaalf sonnetten (S I-XII) in nauw verband met zes liederen (L 1-6), waarvan twee met een zinspreuk gesigneerd zijn (L 1: Ionghe spruyt en L 5: Na de Doodt Ionck-spruyten). De hechte samenhang van het geheel blijkt niet alleen uit de regelmatige afwisseling van gotische en romeinse drukletters die voor beide dichtsoorten worden gebruikt, maar vooral uit talrijke kruisverwijzingen. B.v. L 4 herhaalt letterlijk woorden uit S 1 (‘Vroech in den dagheraat’, ‘coleur’) en de recapitulatie van de vrouwelijke charmes in L 6 kondigt het slotsonnet (S XII) aan dat er onmiddellijk op volgt. Er is echter een groot verschil tussen sonnetten en liederen. Terwijl de sonnetten de geïdealiseerde bekoorlijkheden van een conventionele geliefde verheerlijken zoals in de ‘blasons du corps féminin’ gebruikelijk is, verstrekken de liederen nauwkeuriger informatie over de achtergrond van de zaak, m.n. de identiteit van de auteur en van de dame die hij bezingt. Aan de ene kant overheerst de renaissancistische beeldspraak van Ronsard¹ waar trouwens ook de opeenvolging van de beschreven lichaamsdelen in L 6 aan herinnert.² Aan de andere kant zijn in de liederen min of meer cryptische inlichtingen te vinden over de naam en de verblijfplaats van de persoon aan wie de cyclus opgedragen is.

1 Vooral in S I, IV, V, VI, XI en XII. Vgl. mijn artikel ‘Ronsard en de sonnetten ‘Van de schoonheyt’, in Verslagen en Mededelingen van de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde, 113, 2003, p.79-95.

2 De volgorde van de lichaamsdelen in L 6 komt ongeveer overeen met die van de Elegie a Janet en La Charite.

[p. 224]

Hier zijn de relevante plaatsen:

L2: Of ghy moet sijn Diana

Die Goddinne van de jacht/

U naam die wijst oock ane

Voor een dieder wel op acht.³

Het Diana-motief dat verder ook nog impliciet in L 3 (‘D'onsterffelijcke Goden’) en expliciet in L 5 wordt vermeld, weerklinkt al in L 1 in het citaat uit de Amours de Diane van Desportes (‘Een Heremijt vvil ick vvorden’ en ‘Je me veux rendre Hermite’).⁴

L 4: In 't midden van dit laghe Neder-landt/ bis

Niet verre van de Zee/ bis

Niet verre van de Rijn/ bis

Daar leyt een schoone stee

Daer woont een meysken fijn.

Maar dat sy is int vroulijck gheslacht/ bis

Van schoonheyt niet ghemeen/ bis

En Hemels sonder blaam/ bis

Behalven een alleen

Aanwijst oock haren naam/

Die Dochter-moer/

En Maghet-vrou

Haar/ Heer/ ter werelt bracht.⁵

Daarbij wordt de dame duidelijk geassocieerd met Maria, de Moedermaagd, en de geboorte van Jezus. Dat ze ‘Hemels sonder blaam’ is, wijst haar naam uit. De bijzin ‘Die Dochter-moer (...) Haar/ Heer/ ter werelt bracht’ hangt echter af van ‘Behalven een alleen’. Zieleman⁶ stelt terecht dat ‘die’ op ‘een alleen’ terugslaat en dat de woordvolgorde (‘Aanwijst oock haren naam’) ‘geïnverteerd’ is. De constructie zou dus luiden: ‘Maar dat sy is (...) Hemels sonder blaam Behalven een alleen Die Dochter-moer en

3 Verwezen wordt naar Apollo of Gesangh der Musen, red. A. Keersmaekers en K. Bostoen, Deventer, Sub Rosa, 1985 (FELL 4), p.73-83, p. 75.

4 Philippe Desportes, Les Amours de Diane, red. V. Graham, Genève-Paris, Droz-Minard, 1959, II, p. 207

5 Apollo, p. 78-79.

6 G.C. Zieleman, ‘Van de schoonheyt’ en zijn dichter, in Spiegel der Letteren, XXXVII, 1995, 2-3, p. 173-212, p. 185.

[p. 225]

Maghet-vrou Haar/ Heer/ ter werelt bracht, Aanwijst oock haren naam’. Waarom? Omdat het meisje, hoewel ‘sonder blaam’, toch niet kan rivaliseren met Maria tegen wie Gabriël zegt ‘de Heere is met u; gij zijt gezegend onder de vrouwen’ (Lucas, 1:28; vgl. ook 1:42; Statenbijbel; ‘boven alle vrouwen’ in het gebed). ‘Behalven’ drukt een uitzondering uit; als moeder van Jezus staat Maria helemaal apart. In dit verband denkt men liever aan Elizabet, een verwante van Maria en de moeder van Johannes de Doper (Lucas, 1). Déze Elizabet zou dan in het midden van Nederland wonen, niet ver van de zee en de Rijn.

Opvallend is bovendien de herhaling van een begrip als ‘bos’, ‘woud’ of ‘hout’ in de liederen, wat vanzelfsprekend met het Diana-motief overeenstemt:

L 1: ‘in 't diepe vvoudt’

L 2: ‘in het bos’

L 4: ‘grof van hout’

L 6: ‘Nu ben ick in dit hout alleen’.

Ook wordt men getroffen door bepaalde woord- en klankherhalingen: viermaal ‘wild’ in L 2 en één keer in L 6, ‘hase-vvinden’ in L 5 en de haast identieke rijmklanken in S 1 (-inden, octaaf), S III (-innen, octaaf; -inghen, sextet), S V (-innen, sextet, plus ‘wilde sinnen’) en ten slotte het binnenrijm (‘omringht’/‘dringht’) in S VII.

Samenvattend: ‘Elizabet/ het hartje van Nederland/ woud, bos, hout/ - inden, -inghen’. Het toeval wil dat Jan van Hout, de Leidse dichter, getrouwd was met Lysbet Reyersdr. van Wind of van Wing. Zijn kenspreuk luidde: Hout en wint. De familienaam van Lysbet is inderdaad verwant aan ‘Diana’ ‘voor een dieder wel op acht’: vAN wInD (DIAN) of VVIND/AAIND (DIANA). Hetzelfde geldt voor haar voornaam: DIana (dii, goden) en ELlzabet (Eli, God). De ‘spruyt’ van de zinspreuken hoort overigens thuis in dezelfde vegetale sfeer als de Diana-mythe: telg, tak. Ook daarom beven de ‘lieffelijckste winden’ zo ‘amoureus’ (S 1) in haar haar. En is Actaeon (uit de Diana-legende) geen geschikt pseudoniem voor iemand die klerk was en in 1564 stadssecretaris zou worden (Lat. acta, notulen)?

Tegen het auteurschap van Jan van Hout zijn bezwaren in te brengen:

1.	Het rijmschema van de sextetten in Apollo is niet hetzelfde als in de schaarse sonnetten van Van Hout die bewaard zijn gebleven. Vgl. S. III-XII: ccd eed (dit stemt niet overeen met de sextetten uit Rederijkerskaart

[p. 226]

	1577 en 1578). Bredero daarentegen gebruikte vaak die formule (ccd eed). Naar me dunkt, is dat bijzaak.
2.	De Zuid-Nederlands-getinte taal. Zieleman beschouwt dat als een soort streven naar distinctie en preciositeit.^7 Het is best mogelijk. Hoe dan ook, Van Hout gebruikte zo'n taal in zijn Loterij-spel.^8

Wat de Brabantse afkomst van Lysbet betreft, is Van Hout de kroongetuige. In 1609 maakte hij de stamboom op van ‘Lysbeth Reyniers dochter van Wing mijn za(lige) huysvrouwe’.⁹ Ze was de dochter van ‘meester Reynier van Wing, procureur te Zoutleeuw’.¹⁰ Uit een brief die hij in verband daarmee op 22 augustus 1609 schreef,¹¹ blijkt verder dat hij in 1562 te Zoutleeuw met haar in het huwelijk was getreden, waarschijnlijk in de kerk; was ze van huis uit katholiek? In S X heet het dat haar voeten ‘vol heylicheyt’ zijn ‘als sy gaan na 't aflaat’ (de plaats waar aflaten worden verleend). In 1569 bezocht hij nog - in ballingschap - zijn ‘schoonfamilie in Zoutleeuw’.¹² De vader van Lysbet, mr. Reynier van Wing, schijnt lid te zijn geweest van de jury van het Antwerpse landjuweel in 1561. Vast staat inderdaad dat een Reynier van Winde zitting had in de jury waar hij de Leeuwse kamer vertegenwoordigde.¹³ Nu was deze Reynier van Winde in 1562 ‘rechter’ (regeerder) van de Begijnen,¹⁴ dus katholiek, en was de vader van Lysbet van zijn kant ‘procureur’ d.w.z. administrateur of ‘rechter’. Vermoedelijk gaat het om een en dezelfde persoon. Het laatste rijmpaar (jonst/konst) en het laatste vers van S 1 herhalen letterlijk de zinspreuk van de Leeuwse rederijkerskamer ‘De Lelikens uten Dale’: ‘Ionst voor const’.

Hoewel ick 't liever sie wildt-golvich na sijn jonst/
Het schoone van natuyr passeert doch alle konst.

7 Ibid., p.210.

8 Van harte dank ik Karel Porteman die me daarop attent maakte en me bovendien in de loop van dit onderzoek telkens weer op het goede pad bracht.

9 K. Bostoen, Christoffel Plantijn en Jan van Hout in 1583-1585, in De Gulden Passer, 1988-1989, p. 61-85, p. 68.

10 Ibid.

11 Ibid., p.69.

12 Ibid., pp.69-70. Vgl. ook J. Koppenol, ‘In mate volget mi’. Jan van Hout als voorman van de Renaissance, in Spektator, 20, 1991, p. 55-85, p. 59.

13 Bostoen, p. 71 en E. van Autenboer, Het Brabantse landjuweel der Rederijkers (1515-1561), Middelburg, Merlijn, 1981, p. 130.

14 ‘Van Autenboer, ibid. Een ‘meester Reynier van Winde’ (dezelfde?) wordt vermeld in L. de Mecheleer, Rekeningen van de kerkfabriek van de Sint-Leonarduskerk van Zoutleeuw (1405, 1452-1599), Brussel, Koninklijke Academie voor Wetenschappen, Letteren en Schone Kunsten van België, 1997, (FHAN III), p. 530 (februari 1562).

[p. 227]

Ook ‘louw’ in ‘louwen muyr’ zou op Zoutleeuw en het rijm -inden in het octaaf op Van Wind(en) kunnen wijzen. Gelijkerwijs betekent het laatste vers van S V: ‘de schoonheid van haar gelaat doet me alles ondernemen’, wat aan de zinspreuk van de Leidse kamer ‘De witte Akoleyen’ doet denken: ‘Liefde is 'tfondament’:¹⁵ grondslag, oorsprong, drijfveer; vgl. reeds S II, v.14: ‘vraaght niet meer waar liefde my toedringt’. Volgens Bostoen¹⁶ is het aannemelijk dat Van Hout in 1561 aanwezig was op het landjuweel te Antwerpen waar hij zijn vrouw zou hebben ontmoet (hij was toen 19 jaar). Men weet¹⁷ dat de Leeuwse rederijkerskamer ‘De Lelikens uten Dale’ deelnam aan de wedstrijd van 1561. In S VI worden de ‘wanghskens’ van de dame in verband gebracht met ‘lelijs-wit’, v.9, een uitdrukking die eens te meer herinnert aan Maria, Elizabet en de boodschap van de engel, en bovendien de vereniging suggereert van Zoutleeuw (lelijs en De Lelikens) en Leiden (wit).

De halfzuster van Lysbet woonde een tijdlang in Luik,¹⁸ en de naam Van Wing zou evenals veel familienamen op een toponiem terug kunnen gaan, nl. Winge, St.-Joris-Winge, Tielt-Winge in Brabant, tussen Leuven en Diest, niet zo ver van Zoutleeuw en in de nabijheid van Houwaart, waar in de 16de eeuw (en nu nog) druif werd verbouwd (zou ‘groene wijngaart loof’ in S I daarop zinspelen?). Van Wing, aldus Debrabandere,¹⁹ is een variant van Van Winden, een vorm die eveneens refereert aan plaatsnamen die in dezelfde (wijn)streek te lokaliseren zijn (Overwinden en Neerwinden). Bostoen²⁰ vermeldt ook nog dat Van Hout van ‘etymologische’ woordspelingen hield, b.v. Nembrot/nam 'tbroot (Nimrod), of Actaeon/acta en Diana/Elizabet. Met zijn Zuid-Nederlands getinte taal zou Van Hout alles wel beschouwd Lysbet een hommage hebben willen brengen.

In principe bestaat nog steeds de mogelijkheid dat de auteur iemand anders zou zijn dan Van Hout. Een derde, een Vlaming of een Brabander, een ‘rivaal’ van Van Hout? In de vier citaten in verband met ‘hout’ wordt aan

15 Arjan van Dixhoorn, Repertorium van rederijkerskamers in de Noordelijke Nederlanden 1400-1650, dbnl, 2005.

16 Bostoen, p. 70-71.

17 A.-L. van Bruaene, Repertorium van rederijkerskamers in de Zuidelijke Nederlanden en Luik 1400-1650, dbnl, 2005.

18 J. Prinsen J. Lzn., De Nederlandsche Renaissance-dichter Jan van Hout, Amsterdam, Maas & Van Suchtelen, 1907, p. 18.

19 Fr. Debrabandere, Verklarend woordenboek van de familienamen in België en Noord-Frankrijk, ll, Brussel, Gemeentekrediet, 1993.

20 Bostoen, p. 83.

[p. 228]

dit begrip een min of meer pejoratieve bijbetekenis gehecht. Deze hypothese houdt volgens mij geen steek. Deze nieuwe auteur zou nota bene Lysbet in S XI op weinig na voorstellen een kind te maken terwijl hij toch voortdurend de nadruk legt op haar deugdzaamheid (L 4) en haar zelfs met de kuise Diana vergelijkt! Overigens verwijst Actaeon naar de ‘ik’, d.w.z. Van Hout (acta).

In L 4 preciseert de dichter dat zijn meisje niet ver van de zee en de Rijn woont. Steenbeek situeert dan ook de woonplaats van Maria Arents, die volgens hem de geadresseerde is van de door Comelis Schooneman, haar latere man, geschreven gedichten, in Amsterdam.²¹ Zoals gezegd, zou Lysbet zich daarentegen in Leiden moeten vestigen: Leiden aan de Oude Rijn, dus veel dichter bij de Rijn dan Amsterdam en ongeveer even ver van de zee. Een Leeuws meisje in Leiden, vóór haar huwelijk? Het is inderdaad niet uitgesloten dat ze na hun ontmoeting in Antwerpen samen met Van Hout naar Leiden ging en daar een paar dagen of weken verbleef alvorens naar Zoutleeuw terug te keren om daar later met hem te trouwen. Aan de andere kant zou L 4 ook slechts de weergave van een wensdroom kunnen zijn: in str. 4 spreekt de dichter van ‘Sijn lust en sijn begeer, Sijn wenschen’.

De sonnetten zouden dus geschreven zijn door Jan van Hout toen hij nog jong was en het hof maakte aan Lysbet van Wing (of Wind), een meisje van Brabantse (Znl.) afkomst, d.w.z. vermoedelijk omstreeks 1561-1562. Uit de liederen blijkt dat het meisje - traditiegetrouw - aanvankelijk niet zeer inschikkelijk was (L 1); in L 3 spreekt hij de hoop uit haar te mogen huwen en in L 4 ziet hij ze reeds (als in een droom?) in Leiden, maar jammer genoeg heeft hij vooralsnog de ‘roos’ niet geplukt (str. 4); Lysbet is weg (L 5: terug naar Zoutleeuw, vóór hun huwelijk?). De tweede prent uit Apollo, tussen S X en S XI, toont een alleenstaande man die blijkbaar om een verlies treurt terwijl op de achtergrond drie paren gezellig aan het praten zijn. Hoe dan ook, daarbij onderging Van Hout de invloed van de Amours de Cassandre en de Amours de Marie (1552-1556).

De bewerking van Desportes in L 1 en de zinspreuken in L 1 en L 5 stellen problemen. Desportes schreef zijn sonnet naar een model van Pamphilo Sasso: ‘Dherba mi pasco: e sto come heremita’.²² Sasso was in 1527 over-

21 J.W. Steenbeek, De dichter van de ‘Sonnetten van de Schoonheyt’, in Traditie en vernieuwing, opstellen aangeboden aan A.L. Sötemann, red. W.J. van den Akker e.a., Utrecht - Antwerpen, 1985, p. 11-23.

22 J. Vianey, Un modèle de Desportes non signalé encore: Pamphilo Sasso, in Revue d'Histoire littéraire de la France, X, 1903, p. 278-282, p. 279.

[p. 229]

leden, maar de bundel van Desportes, Amours de Diane, verscheen pas in 1573 en de Nederlandse tekst staat dichter bij het Frans dan bij het Italiaans. Zou de hele cyclus dus daarna zijn geschreven of zouden slechts de liederen, àlle liederen of een paar liederen, toen zijn ontstaan, later dan de sonnetten? Daar komt nog bij dat Van Hout verklaarde in de rede over poëzie die hij tot de Leidse Universiteit richtte en die uit 1578 zou dateren, dat hij pas sinds minder dan twee jaar (dus ca. 1576) de nieuwe jambische versmaat gebruikte, d.w.z. de regelmatige afwisseling van beklemtoonde en onbeklemtoonde lettergrepen in de alexandrijn (met cesuur in het midden). En hij voegde eraan toe dat hij reeds sonnetten in die trant had geschreven. Alle gedichten, de twaalf sonnetten incluis, zouden dus na 1576 zijn ontstaan. Maar zou hij zich na meer dan 10 jaar huwelijksleven (na 1576) hebben uitgedrukt zoals hij doet in de sonnetten? Daar treedt hij op als de schuchtere aanbidder van een ‘ferne Geliebte’. Het is mogelijk: we weten dat Dichtung geen synoniem is van Wahrheit. Het is m.i. ook best mogelijk dat de gedrukte sonnetten een verbeterde redactie zijn van vroeger (omstreeks 1561-1562) geschreven gedichten. Zelfs in de Apollo-redactie worden de metrische regelmaat en de normale accentuering af en toe niet gerespecteerd. B.v.:

S.VII, v.2: Men sìeter 't lìcht, van hàre làchskens sòet (er ontbreekt één heffing)
S II, v.14: Sìet ghyse, vràaght niet mèer waar lìefde mỳ toedrìngt
S X v.11: Sy zìjn vol hèylichèyt, als sý gaan nà't aflàat

Het petrarkisme van de sonnetten kenmerkt in zekere mate ook de liederen, waarvan de thematiek een opmerkelijke samenhang vertoont. Behalve informatie over Lysbet en verwijzingen naar de sonnetten (L 2, 4 en 6) bevatten ze haast allemaal uitingen van de deemoedige verering van de dichter. In L 6 wordt het meisje een ‘wreede Maghet’ genoemd, net zoals in L 1. Nu kan L 1 niet ouder zijn dan 1573, de datum van de Amours de Diane, en in L 2 staat een raadselachtige allusie op de Parcen: zou de auteur aan de dood zijn ontsnapt tijdens het beleg van Leiden (1573-1574) waarvan Van Hout in zijn Dienstbouc de verschrikkingen zo raak beschreven heeft? Het is plausibel dat hij na 1576 de sonnetten omwerkte, en dat hij die in dezelfde petrarkistische toonaard wou aanvullen; dit zou dan na de dood van Lysbet in 1605 zijn gebeurd (vgl L 5: kenspreuk: Na de Doodt en L 6: de Parcen), en voor 1609, toen hij zelf overleed, Op de hulde aan de jonge bruid (de sonnetten) volgde een hulde aan de afgestorvene (de hele cyclus). Ook de bundel Amours de Marie was tweeledig: in deel I bezong

[p. 230]

Ronsard de levende Marie, in deel II, dat veel korter is, treurde hij om haar dood.

Ionghe spruyt uit L 1 zou kunnen verwijzen:

1)

naar Van Hout zelf zoals hij zichzelf zag na 1576 in een terugblik op de jonge man die hij was toen hij het hof maakte aan Lysbet. In dat geval zou de eerste versie van de sonnetten uit 1561-1562 dateren. Zoals gezegd, is het niet waarschijnlijk dat hij die later schreef, maar hij wou ze intussen niet uitgeven (vgl. de aansporing van Ianus Dousa Filius, in 1596 overleden, Ad Ianvm Havtenvm ‘dat hij zijne gedichten het lichte gunne’^23). L 1 zou dus van de hand van een weduwnaar zijn die zijn vrouw wilde herdenken. In Zacharia, een van de kleine profeten, staan twee belangrijke passages over de ‘spruit’, nl. 3 (Profetie van den Spruite) en 6:12 (‘Ziet, een Man, Wiens naam is SPRUIT’). Nu is Zacharia op één letter na (Zacharias) de naam van Elizabets echtgenoot (Lucas, 1). Het is net alsof Jan van Hout op die indirecte manier had willen tekenen als man van Lysbet van Wind, waarbij hij evenals Plato, Donne en Marvell vergeestelijking aan erotiek paarde. Per slot van rekening bleef de hele cyclus voorlopig bestemd voor ingewijden (de familiekring?); pas 6 jaar na de dood van Van Hout werd hij gepubliceerd.

2)

naar een erfgenaam van Lysbet (overleden 1605) en Van Hout (overleden 1609) die nieuwe gedichten (o.m. L 1 en L 5) aan het geheel zou toevoegen. De ‘Heremijt’ uit L1 vertoont trouwens overeenkomst met Johannes de Doper, de zoon van Zacharias (Matth. 3:4 en 11:18). Van al hun kinderen was in 1609 alleen nog Maria in leven (overleden 1612). In 1615, toen Apollo verscheen, kon haar man, Dr. Pieter Pauw (overleden 1617), nog voor de uitgave zorgen.^24 Hij en Maria zouden dan de Ionck-spruyten (meervoud) uit L 5 zijn. Daartegenover staat dat in L 1 en L 5 dezelfde ‘ik’ (enkelvoud) aan het woord blijft als in de overige gedichten.

Of moeten we Ionck-spruyten anders interpreteren? Ionck- schijnt geen gewone vorm te zijn: is het een bijwoord en spruyten een werkwoord? D.w.z.: jonge, jeugdige uitlopers krijgen? Volgens het bekende recept van Horatius (‘Exegi monumentum aere perennius’), Ronsard en Shakespeare zouden deze (onsterfelijke) verzen aan Lysbet een nieuw leven schenken: ze zou herboren zijn in de poëzie. Het is niet duidelijk.

23 J. Koppenol, Ianus Dousa Filius, Ad Ianvm Havtenvm, dbnl., 2002.

24 Stamboom opgemaakt door J. Prinsen J. Lz., Bronnen voor de kennis van leven en werken van Jan van Hout, III, in TNTL, 25, nieuwe reeks, 17, 1906, p. 161-189, p. 167.

[p. 231]

Mijn hypothese komt uiteindelijk op het volgende neer. Er zijn twee, wellicht zelfs drie chronologische stadia:

1)	De sonnetten werden oorspronkelijk omstreeks 1561-1562 geschreven (en na 1576 genormaliseerd) door de Ionghe spruyt, zoals Van Hout zichzelf retrospectief noemt, als een soort huwelijkscadeau voor Lysbet;
2)	Minder waarschijnlijk is dat ze van recenter datum zijn (na 1576, ca. 1605);
3)	De liederen zouden latere toevoegingen (tussen 1605 en 1609) zijn van dezelfde hand. Terwijl ze de petrarkistische toonaard van het geheel in acht nemen, verschaffen ze informatie over Lysbet en over de auteur van de cyclus, Jan van Hout. Op die manier zou Lysbet, na haar dood, dankzij zijn poëzie herleven.

Ten slotte mag men zich afvragen of de auteur van deze maniëristische poëzie zijn werk soms niet gedateerd heeft. Cijfers en getallen zouden daarop kunnen wijzen.

Laten we met de sonnetten beginnen. Opmerkelijk is de herhaling van 2 (in nauw verband met de symmetrie van het beschreven lichaam). 2 wordt inderdaad haast overal gebruikt. In S II, III, VII en IX komen ook andere getallen voor, nl. respectievelijk 4 (S II), 5 (S III), 50 (S. Vll) en 10 (S IX). Alles bij elkaar krijgen we de volgende reeks te lezen:

4 5 50 10 2 (andere cijfers of getallen zijn er niet).

In S II, v.4 worden de irissen van de dame vanzelfsprekend vergeleken met ‘Vier reghen-boghen, die aan tween te samen kanten’, d.w.z. vier regenbogen die twee aan twee (paarsgewijs) tegenover elkaar staan. Twee tegenoverstaande regenbogen vormen een kring of een nul; vier regenbogen zijn dus twee nullen (00).

Tevens worden aanwijzingen gegeven over de manier waarop we nu te werk moeten gaan. Men wordt b.v. getroffen door de herhaling van de wending ‘'t isset altemaal’ in S II (v.9) en S III (v.12); letterlijk: ‘het is dat alles tezamen’. M.a.w.: we moeten gegevens uit S II (00) met gegevens uit S III (5) combineren; bovendien wijst ‘maal’ op vermenigvuldiging, hetgeen overigens door L 1 (‘Drie reysen’: driemaal) bevestigd wordt. Dus 500 (5 × 100).

In S V (v.4) wordt ‘malen’ nog eens herhaald: ‘al te malen’, d.w.z. allemaal tezamen. Het komt er nu op aan gegevens uit S IV (éénmaal 2) en S V (tweemaal 2) te combineren: 1+2=3. Driemaal 500 is 1500. De oorspronkelijke

[p. 232]

reeks neemt uiteindelijk een andere vorm aan: 1500 + 50 + 10 + 2 = 1562, waarbij alle vermelde cijfers en getallen in deze som voorkomen: de datum van het huwelijk in Zoutleeuw. En van de sonnetten?

Wat de liederen betreft, wordt de 2 in L 1 niet vermeld. Daar wordt de voorkeur gegeven aan 4 (‘vier-kante steen’) en 3 (‘Drie reysen’). 4 en 3 komen in de bron van het lied, het sonnet van Desportes, niet voor. Nu staat vast dat Van Hout en Lysbet al 43 jaar getrouwd waren toen Lysbet in 1605 overleed (1562+43=1605).

Wellicht zou het Leidse archief over deze zaak uitsluitsel kunnen geven. Nuttig zou ook een taal- en stijlonderzoek zijn waarbij het werk van Van Hout zou worden vergeleken met de gedichten uit Apollo.