Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Academie voor Nederlandse taal- en letterkunde (nieuwe reeks). Jaargang 1973

[p. 187]

Welkomstgroet
ter gelegenheid van het eerste bezoek van de heer Minister van Nederlandse Cultuur en Vlaamse Aangelegenheden, Mr. J. Chabert, aan de Koninklijke Academie voor Nederlandse taal- en letterkunde op woensdag 16 mei 1973
door Ger Schmook Bestuurder van de Academie

Mijnheer de Minister, U heeft deze Academie een grote vreugde bereid door zo spontaan te willen ingaan op haar verzoek om U te mogen ontvangen, ook door zo snel uw inzicht tot uitvoering te brengen. Alle leden danken U voor dit blijk van belangstelling.

Dat de bijeenkomst van heden samenvalt met de herdenkingsplechtigheden welke de zogenaamde ‘Thérésienne’ te Brussel terecht inricht, is ons een bijzondere aanleiding om er op te wijzen hoe oud wijzelf zijn. Wij hebben vooralsnog geen twee eeuwen achter de rug, maar wel zullen vele collega's het genoegen smaken ons eeuwfeest te mogen beleven. Daarom is het gewenst ons te bezinnen over de twee feiten zelf. De stichting van de ‘Académie impériale et royale des sciences et belles lettres’ viel immers in die eeuw samen met de officiële beklemtoning van de verfransing van het wetenschappelijk leven, óok in onze eigen gewesten. Wel waren nog tekenen merkbaar van een autochtone beoefening van het Nederlands, maar zij liggen spaarzaam, en zonder gezag, over de jaren gespreid. De tijd van het Nederlands bewind viel te kort uit om veel meer sporen na te laten dan de stevige opzet om een aanvang te maken met de publicatie van ónze ‘Monumenta’, terwijl merkwaardig blijft om constateren, dat quasi onmiddellijk na het consolideren van de nieuwe Belgische werkelijkheid in 1834, in twee van onze voormannen - U is tussen hun marmeren beeltenis de trap naar ons toe opgeklommen, Mijnheer de Minister, - in Jan Frans Willems en Jan Baptist David, het voornemen rijpte de ‘Vlaamse’, dat wil zeggen de nog steeds Nederlandstalige gemeenschap, te doen begiftigen met een op haar wezen in te spelen Academie. Alvast ontwierpen zij, naar analogie van het Brusselse destijds wél bevruchtend inwerkende voorbeeld - de ‘Société littéraire’ - óok een letterkundig cenakel.

[p. 188]

Door interne en externe omstandigheden, die wij langzamerhand meer en beter beginnen te kennen en te doorgronden, bleef elke officiële consolidering achterwege. Van een taalbeoefening was, op hoge uitzonderingen na, geen sprake; de ‘letteren’, zij bestonden niet meer; enkel de kunsten getuigden nog voor zichzelf en konden op buitenlands vlak uitgedragen worden. Toen het na een halve eeuw zo ver was, dat Minister Beernaert in 1886 - hoogstnodig trouwens - het tot de stichting van onze Academie bracht, waren de eerste twee herauten van onze wederopstanding reeds heengegaan: Willems in 1846, veertig jaar vroeger dus; David in 1866, twintig jaar daarna.

Ons blijft het heden nog steeds een vraag of het overlijden van onze Europese roemdrager, Hendrik Conscience, in 1883, na het gevoelig verlies door het afsterven van de positief ingestelde figuur Ferdinand Snellaert in 1872 - beide peiswillers hebben deel uitgemaakt van de ‘Thérésienne’ - niet de ultieme aanleiding is geweest tot de oprichting van het Gezelschap dat U heden mag ontvangen.

Merkwaardig genoeg voor het bestel van dit landje: de beginfase van het bestaan van de instelling werd gekenmerkt door een pijnlijk ideologisch incident, in de overigens troebele atmosfeer dier dagen. Twee wereldoorlogen moesten over de hoofden heen, vooraleer een tastbaar evenwicht, prefiguratie van huidige algemene betrachtingen, gevonden kon worden, dat, naar wij allen zonder enige uitzondering hopen, bestendigd zal blijven.

Zou de Belgische Staat in de jaren '30 van de vorige eeuw van zichzelf hebben kunnen verkrijgen, naast de ‘Thérésienne’ een evenwaardige, volledige, Nederlandstalige Academie op te richten, allicht zou het land veel onheil en onrust bespaard zijn gebleven, en dat op velerlei gebied; de verdeelsleutels op begrotingshoogte zouden rechtvaardiger gehanteerd geworden zijn. Maar goed, het gewerd zo in België, dat pas na een eeuw van zijn bestaan, onze drieledige zusteracademie voor ‘wetenschappen, kunsten en letteren’ kon ontstaan, waaraan wijzelf enkele heel bijzondere elementen met trots hebben overgedragen. Ondertussen was, terwille van het linguïstisch evenwicht, de ‘Académie royale de langue et de littérature françaises’, ontloken, in welk corps talentvolle Vlamingen, zo mannen als vrouwen, door de aard van het door hun milieu gebruikte idioom, daar nog terecht moesten komen.

Alles wel beschouwd bleef in verloop van jaren precies onze Academie heel in het bijzonder de taak toegewezen de belangen van de Nederlandse taal- en letterkunde in België direct te dienen én te verdedigen.

[p. 189]

Aan de hand van onze statuten, zo stichtingsbesluit van 1886 als huishoudelijke reglementen van 1886 en 1951, is woordelijk te bewijzen, hoe Bestuur en leden zich te gedragen hebben om b.v. de ‘ontwikkeling’ van taal- en letterkunde ‘te bevorderen’ in ‘gesloten’ en ‘openbare’ vergaderingen. Aan ‘studie’ en ‘beoefening’, zoals dat in de artikelen heet, omvat deze opdracht letterlijk ‘alles’. Daarnaar gedraagt zich onze gemeenschap dan ook, zelfs zodanig dat sedert enkele jaren precies in deze ‘Salon’ de scheppende literatoren om beurten hun collega's van de andere twee geledingen, de filologische en de literatuur-historische, in nauw contact brengen met hun werk en inzicht, in een vrije atmosfeer gekenmerkt door wederzijdse waardering. De levende zowel als de historische en anderszins gestratificeerde taal verkeren hier dan ook in een onderhouden contact met elkaar, zodat geen probleem ons onberoerd laat.

Twee van onze meest eminente leden - Stijn Streuvels en Herman Teirlinck om ze met name te noemen - hebben zich derhalve op 23 oktober 1959 plechtig en met ons aller instemming, tot alle verantwoordelijken in de natie gewend om de onaantastbaarheid van het ‘Vlaamse grondgebied’ en zijn patrimonium te vrijwaren.

Sedert enige tijd is - U weet het, Mijnheer de Minister - in ons openbaar leven bovendien enige ongerustheid, zelfs een deining ontstaan in verband met de hartstochtelijke steekspelen omtrent onze zo beweeglijk bevonden spelling. Ook ten opzichte van dit bestaansprobleem is deze Academie - haar opdracht indachtig - niet bij de pakken blijven zitten. Weer twee van onze meest tot oordelen bevoegde leden, de professoren J. Pauwels en A. Van Loey, brachten o.a. een door de Academie op 21 juni 1967 bekrachtigd advies uit, waarna een tweede advies volgde op 23 februari 1971, ditmaal in overleg met de ‘Klasse der Letteren’ van de Nederlandstalige wetenschappelijke academie gepubliceerd.

Dergelijke gedraging - het nemen van advizerend initiatief - staat de Academie vrij, volgens sub 3 van art. 1 van het ‘Huishoudelijk Reglement’, wat overigens aansluit op sub 1 van ditzelfde artikel, houdende dat de Academie er toe ‘bestemd is’ het ‘raadgevend lichaam te zijn’ voor de Regering ‘in verband met alles wat tot de studie en beoefening van de Nederlandse taal- en letterkunde behoort en tot bevordering hiervan strekken kan’, en waarover ‘de Regering advies wenst in te winnen’.

Met blijdschap heeft de Academie dan ook op 28 april 1973 het verschijnen mogen constateren van het Decreet van 20 november 1972

[p. 190]

betreffende ‘de officiële schrijfwijze van de Nederlandse taal’, houdende o.a. dat ‘ten minste twee leden’ van onze Academie geroepen zullen zijn deel uit te maken van het ‘bestendig college van advies’, dat, voor de toekomst, onder welke vorm ook, de opdracht toegewezen krijgt over, zeggen wij, het uitzicht van een zo voor wijzigingen vatbare spelling, als de Nederlandse, te waken.

Wij danken voor dit inzicht en voor dit blijk van vertrouwen. Zij voorkomen immers alle mogelijke kortsluitingen op elk vlak, het menselijke vlak niet het minst. Voorlichting en inspraak zijn stricte noodzaak, inderdaad.

Weet, Mijnheer de Minister, dat twee hoofdprincipes het voorwerp zijn van onze werkelijke bekommernis, het zijn: een maximum gelijkvormigheid van ons taalbeeld voor alle gebieden waar het Nederlands als moedertaal, als omgangstaal geldt en dit met de waarborg dat, van een nader, maar snel te bepalen ogenblik af, deze na te streven gelijkvormigheid voor een ook nader te bepalen periode officieel gehandhaafd zal blijven.

Ondertussen kan in gemeenschappelijk overleg en door de vertegenwoordigers van daartoe voorhands aangeduide, als bevoegd erkende, instituten en organismen in Noord en Zuid, de evolutie van het taalgebeuren bestendig gevolgd worden.

Op deze wijze moet het U mogelijk zijn, in verstandhouding met uw Nederlandse collega of collega's, nuttig en met gezag te beraadslagen, want, met de komende dagen en jaren in het verschiet, zal het nodig blijken als vertegenwoordigers van één enkele taalgemeenschap samen op het Europese plan te verschijnen. Aldus handelen wij trouwens naar de intiemste inzichten van de vele ‘trekkers’ die, om ons daartoe in staat te stellen, in het verleden soms zware, al te zware offers hebben gebracht.

Hierbij moet ik het laten - zeker beleefdheidshalve, Mijnheer de Minister - evenwel niet zonder U, individueel en in naam van onze collectiviteit, te danken voor de tijd die U voor ons op een toch wel overladen agenda, heeft willen uitsparen. Wij houden ons heden en in de toekomst te Uwer beschikking en certifiëren U, dat wij, oude en jonge leden, vrijmoedig en met passende eerbied, het volbrengen van onze opdrachten zullen blijven betrachten in het belang van de ondeelbare gemeenschap, die meer en meer tot bloei geraakt.

Met belaangstelling zullen wij de woorden opnemen en verwerken, die U ons in het huidige werkelijk voor ons allen historische ogenblik, wel zal willen toerichten.

[p. t.o. 190]

[p. t.o. 191]