Van den doechden der vuriger ende stichtiger susteren van Diepen Veen

[p. 37]

II.
Van der eerweerdiger vrouwen van runen

[p. 39]

(Opzoomer, Het klooster van Diepenveen, 1^ste stuk, 's Gravenh. 1886, blz. 35-50; verg. ms. 8849-'59 der Bibliothèque royale te Brussel, fol. 185^r-192^r: Vita et conuersacio venerabilis domne zwedere de Runen fundatricis domus domni florencij ex parte).

Van der eerweerdiger vrouwen van runen^a).

DIe eerweerdige vrouwe van runen, onse gemynde suster swieder, was eens eersamen mans dochter Die genoemt was vrederick van rechteren, ende was ene van den besten van den lande. Ende doe sij tot horen⁺iaren gecomen was, soe waert sie toe gevoeget in echtschap ‖ enen seer eersamen man, een ridder¹⁾ in der drente^b), ende was here van runen ende een seer staetelick²⁾ man. Inden iersten doe sij horen heren toe gevoeget was· soe plach sie vaeke mede wt te rijden iagen dat wilt, als dat heerschap³⁾ pleget. Ende daer was hoer seer wal mede beholpen⁴⁾ ende hadde daer grote genoechte in - want sie noch ionck was - Ende plach vaeke der armer luyde saet te verderven myt horen honden. Ende hijr van plach hoer bijcht vader ofte cappelaen hoer te beryspen ende maecktet hoer swaer⁵⁾ Also dat sie daer mede tot kennyssen⁶⁾ quam also dat siet niet meer en dede Ende ock voert in anderen dingen, dat sie bekende daer sij quelke⁷⁾ an dede⁸⁾, allentelen⁹⁾ of liet. Ende daer na

a) Literatuur: Ms. 8849-'59, fol. 185r-192r (zie boven). Populair-wetenschappelijk en hoofdzakelijk uit ons hs. geput is de bijdrage Zwedera van Rechteren, Vrouwe van Ruinen, door Dr. J.S. van Veen (in den Nieuwen Drentschen Volksalmanak, jaarg. 1901, blz. 151-159).

+ 21c

1) rdder.

b) Lindeborn, Historia sive notitia episcopatus Daventriensis, Col. Agr. 1670, p. 162: Frederico de Rechteren et Margaretha de Culenburg parentibus prognata ac Joanni Runano apud Tencteros Toparchae nupta.

2) staetelick, aanzienlijk, deftig.

3) dat heerschap, de groote heeren.

4) ‘beholpen sijn’ (onpers. werkw., gevormd van het deelw. van ‘behelpen’), voordeel trekken; daer - beholpen, zij stelde er heel veel belang in. Het Mnl. Wdb. geeft op de bet. belang hebben bij, waaruit deze bet. zich geleidelijk ontwikkelt.

5) ‘enen iet swaer maken’ (term dev.), iem. het verkeerde van iets doen gevoelen.

6) ‘kennisse’, berouw; eig. het tot zelfkennis en inkeer komen.

7) quelke (= qualike), verkeerd.

8) andede.

9) allentelen, langzamerhand.

[p. 40]

⁺waert sie seer getagen totten armen, den gueder- ‖ tieren te wesen Soe dat men dat broet dat ter¹⁾ tafelen gebracht waert ende ontgonnen²⁾ waert, den armen plach te geven. Ende op dat die armen dan wal wat crijgen solden· soe plach sie te ontgynnen ende op te snijden³⁾ al dat sie af langen⁴⁾ conde Of sie dedet ontgynnen van den genen die by hoer seten.

- Sie hadde een enich kint, ende dat was een soenken; daer dede onse lieve heer sinen lievesten willen mede⁵⁾ ende haeldet tot hem. Doe waert die here ende die hem toe hoerden alte seer bedrucket· om dat sie haepten dattet sijn erfgenaem solde hebben geweest Ende sijn heerlicheit na hem besitten. Doe verblijde hoer die goddienstige vrouwe alte seer in horen herten· om dat sie dachte dat het hoer niet hinderen en solde onsen⁺lieven heren te dienen· weert dat hoer here ‖ voer hoer storve Mer sie toende hoer van buten⁶⁾ seer drovich te wesen. Ende een wijltijdes daer na starf hoer heer; ende doe hi⁷⁾ een⁸⁾ luttel tijdes doet geweest hadde Doe voegedet onse lieve here myt hoer als myt sante Elyzabeth van ongeryen^a)· also dat sie byna al bloet⁹⁾ van hore boerch verdreven waert myt hore sovene. Ende sie en hadden niet meer myt hem dan sie om ende an hadden. Want op een tijt, doe sie self sovende¹⁰⁾ ter kerken geweest hadde Soe quam hoer te gemoete ene seer rijke vrouwe, die vossynna geheyten was Die rijke van guede was mer van geenre comsten¹¹⁾, die niet veer van hore boerch en wonde. Dese rijke vrouwe hadde enen sone, die die edele⁺vrouwe van runen geerne in echtschap gehat hadde. Mer want ‖ sie van geenre geboerten en was, soe schaemde sie hoer ende ontsach hoer dat der edelre vrouwen te vergen¹²⁾ ende voer te leggen¹³⁾ Want sie was een

+ 21d

1) datter.

2) ontgynnen, aansnijden; Kil. incidere.

3) ‘opsniden’, afsnijden.

4) ‘aflangen’, krijgen; Kil. attingere atque proferre.

5) daer - mede (term dev.), d.i. onze L.H. haalde het tot zich, nam het weg; het is dus in bet. = het volg. ‘haeldet tot hem’.

+ 22a

6) bute.

7) Bijgeschreven.

8) Ontbreekt; zie 23b en elders: een luttel tijdes.

a) Elisabeth van Hongarije (geb. 1207), gemalin van landgraaf Lodewijk IV van Thüringen, is na den dood van haren echtgenoot in 1227 door diens broeder met hare kinderen van den Wartburg verdreven. Zij stierf te Marburg 19 November 1231 en werd in 1235 gecanoniseerd.

9) al bloet, van alles ontbloot, beroofd.

10) self sovende (ook 22d), zoodat zij zelve de zevende was, met zes anderen, dus met hun zevenen (= myt hore sovene). Eene zelfde constructie wordt gevonden in het Grieksch. Verg. Tijdschr. voor Nederl. Taal- en Letterkunde, jaarg. 1882, blz. 192 volg.

11) ‘comste’, afkomst.

+ 22b

12) vergen, vragen, verzoeken.

13) ‘voerleggen’ (= voreleggen), voorstellen.

[p. 41]

schoen eersam persoen van lijve ende van zeden¹⁾ ende groet van geboerten. Ende als dit wijf der eerweerdiger vrouwen van runen die myt horen gesynde²⁾ te huys wolde gaen, te gemoete quam Doe waert dat wijf, des iongelinx moder, myt anxte ende myt schemten bevangen ❘ dat sie by na van hoer selven quam. Want sie wiste dat hoer sone mytten sijnen opt huys was, want dat hadde hij also gemaket myt des heren vrende Ende ock soe becande sie dat sie hoer seer ongelijck was. Doe dit die weerdige vrouwe van runen sach dat dat wijf also liet³⁾ Doe nam sie sij in den⁺arm ende sprack hoer ‖ vrentelike toe ende segede: ‘Wanne⁴⁾, lieve vrendynne, wat ist? wat begeerdy? hoe late gy aldus beanxtet?’⁵⁾ doe quam dat wijf te hant weder tot hoer selven. Ende doe storte sij wt dat in hore herten was ende dat sie begeerde Ende legede hoer voer dat sie horen sone solde nemen in echtschap: soe solde sie hoer borch beholden en in hore heerlicheit blijven. Hijr toe antwaerde die hillige oetmodige vrouwe van runen recht als een ander natalya^a) ende segede: ‘Hoe solde ic daer an comen, want ic niet vele en hebbe ende hij soe rijke is?’ Ende aldus versloech siet⁶⁾, dat sie mynlike scheyden. Ende aldus genck die vrouwe van runen myt horen gesynde te huys wert. Ende doe sie voer⁺die borch quam, soe en mochte sie daer niet op ‖ Want vossynnen sone was daer mytten sinen op ende ontweldichde hoer also die borch. Ende doe toech sie al heymelike van daer self sovende toe campen. Ende doe dat die luyde vernemen, doe togen sie hoer na ende wolden sie vangen· mer sie en vorderden⁷⁾ niet, alst onse lieve here wolde Want die hij bewaert die is bewaert, ende den en mach niemant deren. Doe sie toe campen quemen, doe coften sie eene runts tonge ende gengen in die kerke ende eten daer Lichte⁸⁾ daer omme, op dat⁹⁾ sie niet becant en wolden wesen. Doe toech sie tot horen vrenden, die sie eerlike¹⁰⁾ ontfengen. Ende die

1) eersam, voornaam; eersam van zeden, in manieren de levenswijze der groote wereld volgende.

2) gesynde, gevolg, stoet van dienaren.

3) ‘laten’, zich aanstellen.

+ 22c

4) Wanne, Wat nu, Hoe nu.

5) hoe - beanxtet, hoe ziet gij er zoo beangst, zoo bevreesd uit.

a) Natalia (gest. te Nicomedië 4 Maart 303, Chevalier, Répertoire des sources historiques du moyen áge) is de echtgenoote geweest van den martelaar Adrianus. De martelaarsakten, die alles mededeelen wat er van Nat. bekend is, ook hare ‘rechte antwoerde’, zijn te vinden in de Legenda aurea van Jacobus de of a Voragine bij Surius, Vitae Sanctorum, en in de Acta Sanctorvm der Bollandisten, steeds op 8 September (St. Nat. translatio en St. Adrian. martyr).

6) versloech siet, wees zij het aanbod van de hand.

+ 22d

7) ‘vorderen’, tot stand brengen, slagen.

8) Lichte, misschien.

9) Lees: om dat?

10) eerlike, met eerbewijzen.

[p. 42]

bisschap¹⁾ van utricht^a), onser gemynder suster gerieten van naehuys^b) oem Die halp hoer· dat sie hoer lijftucht²⁾ des iaers kreech, die hoer die⁺here van runen gemaket hadde. Doe die ‖ bisschop ende hoer vrende segen dat sie soe eersamen staeteliken persoen was· doe wolden sie hoer enen man weder geven. Doe waert die goddienstige vrouwe alte seer bedrucket ende segede: ‘Ic hebbe van anbegynne op geset³⁾, doe ic mynen heren niet lange gehat en hadde· weert dat hij eer storve dan ic Dat ic dan in den staet niet weder gaen en wolde.’ Doe waert die goddienstige bisschap⁴⁾ beweghet van herten· - want het was een goddienstich man ende een liefhebber⁵⁾ alre gueder menschen - Ende sprack tot hoer ende segede: ‘Het en is allen vrouwen niet gegeven dat u gegeven is· weest te vreden.’ Ende doe mosten hem ock hoer vrende te vreden setten⁶⁾, al deden siet node. Alte hants hijrna toech sie van horen vrenden te⁷⁾⁺deventer myt ene van ho- ‖ ren dienstionferen, die reckelixt⁸⁾ ende goddienstelixt was. Ende doe sie toe deventer gecomen was, doe cofte sie een groet schone huys daer wonde sie in myt hore ionfer. Ende die ionfer was wat al weeckelic⁹⁾; dier plach die oetmodige vrouwe te dienen ende bedienstich te wesen ende hadde sie seer lief.

- Ende doe sie daer een luttel tijdes te samen gewont hadden· soe dede sie hoer an¹⁰⁾ onse vaders Here florens^c) ende here iohan van den gronde^d), pater van meyster gerijts huys. Ende onse weerdige vader here iohan brinckerinck en was doe noch geen priester. Mer hij plach nochtans dicke totter vrouwen van runen te gaen, gelijck den anderen vaders, ende⁺segede hoer wat guedes Want sie hadde hoer ‖ geheel onder die vaders gegeven ende levede na horen rade. Ende als sij aldus tot hoer quemen, soe merckten sie hoer dienst ionfer, die sie myt hoer hadde· dattet geen

1) bisschap: zóó ook op ééne plaats in de volgende kolom.

a) Floris van Wevelinkhoven, die van 1379 tot 1393 bisschop van Utrecht geweest is.

b) Zie over haar 146a-d. Volgens 33c heet zij - wat misschien ook juister is - ‘griete van ahuys’; verg. Matthaeus, ‘Lijst van Diepenv. zusters’ (in zijne Vita .. Elis. v. Heenvliet), p. 228: Grete van den Ahues. Ob. die Remigii. 1458. Suppriorissa.

2) lijftucht, weduwgift, lijftocht voor eene vrouw, hetgeen toegezegd wordt aan of gevestigd op eene vrouw voor het geval dat zij weduwe wordt.

+ 23a

3) ‘opsetten’, besluiten, zich voornemen.

4) Zie de vorige kolom.

5) liefhebber, minnaar, vriend.

6) ‘hem te vreden setten’, zich tevreden stellen, ergens genoegen mede nemen.

7) te, naar.

+ 23b

8) ‘reckelijc’, deugdzaam, braaf.

9) weeckelic, zwak, sukkelend.

10) ‘hem doen aen’, zich voegen bij.

c) Florens Radewijns.

d) Gest. in zijne 1392. Thomas a Kempis heeft eene korte Vita d. Ioannis Gronde geschreven in zijne Opera omnia (ed. H. Sommalius, Lvgd. 1623, p. 973-975).

+ 23c

[p. 43]

mensche en was na hore manieren. Al wast een guet mensche Sie was nochtans meer geneyget te leven na horen eygenen willen dan na raede der vaders. Doe deden sie sij van hoer· ende sie genck int convent ende was een degelick¹⁾ mensche. Ende die goddienstige vrouwe hadde hoer seer te lijden²⁾ dat sie van hoer quam. Hoer geschiede als sante Elyzabeth· die hadde ock ene ionfer, die sie sunderlinge lief hadde· die hoer meyster conraet^a) nam ende gaf hoer een ander. Also deden onse vaders ock mit⁺deser hilliger vrouwen. ‖ Want sie nemen hoer die ionfer ende geven hoer weder ene oelde stichtige suster wt meyster gerijts huys· die een wijltijdes moder hadde geweest - Ende hiet suster eefse³⁾ hodden -· ende ock noch twie ander susteren myt hoer Op dat sie sij solden leren ende informeren⁴⁾ na raede ende wille der vaders. Ende ene corte tijt hijr na dede onse lieve here sinen willen myt⁵⁾ here iohan van den gronde^b) Dat hoer ende der susteren vader was, den sie seer lief hadden. Doe quam onse vader here iohan brinckerinck op een tijt tot hoer - doe en hadde hij noch niet lange priester geweest -. Doe vragede hem die goddienstige vrouwe ende segede: ‘Here, wien vermoedy dat ons te deyle vallen sal tot enen pater?’⁺Doe segede hij: ‘ic wolde dat my beyde myne bene of weren.’ ‖ Doe waert die goddienstige vrouwe seer verblijt ende segede: ‘Dy, god, love wy; dy, here, benedye wi;’ dat segede sie wt volheit hoers herten⁶⁾ van groter dancberheit^c). Want hij was een ionferlick⁷⁾ engels⁸⁾ man ende seer

1) degelick, voortreffelijk, deugdzaam.

2) ‘hem te liden hebben’, ontstemd zijn.

a) ‘Meyster conraet’, d.i. de bekende Dominicaan Koenraad van Marburg (vermoord 30 Juli 1233), eerste inquisiteur in Duitschland en biechtvader van Elis. van Hongarije. ‘Magister quoque conradus sepe sibi [scil. Elisabethae] molesta et contraria imponebat et quos amplius diligere videbatur ab eius consortio separabat adeo ut duas fideles ancillas et predilectas quae a iuventute sua secum fuerant enutrite ab ea removerit: multis effusis lachrymis hinc et inde’. Dit citaat is ontleend aan De Sancta Elizabeth, cap. G (in de Legenda aurea); de Hoogleeraar Alph. Rijken te Huissen bij Arnhem heeft het met vriendelijke welwillendheid voor mij afgeschreven uit een ouden druk (Impressa Lugduni per Johannem de vingle: expensis vero Jacobi huguetan. mcccccvii. die x octobris), berustende in de kloosterbibliotheek aldaar.

+ 23d

3) Niet ‘Eeffe’, zooals Opzoomer hier en elders heeft; een enkele maal komt in het hs. de vorm ‘eefce’ voor, o.a. 35a.

4) informeren (8c: infermeren), onderrichten.

5) ‘sinen w. doen mit’ is een term der devoten; verg. 21d.

b) Gelijk reeds gezegd is, in 1392.

+ 24a

6) Bijgeschreven.

c) Meer uitvoerig wordt dit medegedeeld ms. 8849-'59, fol. 29v (Ned. arch. v. kerkgesch., N.S., dl. I, blz. 328). ‘Dy - benedye wi’ is de Latijnsche vertaling van ‘Te Deum laudamus: te Dominum confitemur’ (het begin van het ‘Te Deum’).

7) ionferlick (= joncferlijc, hetz. als ‘joncfrouwelijc’), maagdelijk; ms. 8849-'59, fol. 187r: virgineus.

8) engels (zie over het gebruik van dit woord nog in de 17de eeuw Mnl. Wdb. op ‘engelsc’), engelachtig; Lat. angelicus.

[p. 44]

vurich alle menschen te trecken tot zalicheit der zielen, waer hi conde en mochte Alsoe groete ende breede mynne hadde hij¹⁾.

- Ende doe sie een wijltijdes aldus te²⁾ samen gewont hadden in dat grote huys Doe waert sie van bynnen gedreven dat sie dat huys den vaders geven wolde. Mer die schepene ende die borgers van deventer weren den geesteliken luden also hart ende ongunstich Ende en woldens niet toe laten dat sie enyge besittinge hebben solden. Ende dese goddienstige vrouwe⁺hadde twie suster soens· die hoer erfgenamen wesen ‖ solden na hore doet· ende sie hadden³⁾ die moye seer lief. Dese twie liet sie tot hoer comen ende segede hem beyden hoer begeerte hijrvan. Die ene hiete wijnelt van arnhem^a), die ander swieder van rechteren. Ende doe gengen sie myt hoer voer die schepen· ende als sie daer quemen, soe vielen sie⁴⁾ hem⁵⁾ al hart. Doe spreken sie⁶⁾ trouwelike voer hoer ende segeden· sie gundent hoer dat sie daer mede dede wat hoer beliefde: Waer omme dat siet hoer dan niet gunnen en solden? Ende sie segeden soe vele, dat siet toe mosten laten· ende die eerweerdige vrouwe vercreech horen willen. Ende die schepen maeckten besegelde brieve van dat huys· ende sie gafvet den vaders tot⁷⁾ vier priesters ende ix clerken. Ende sie voer in een cleynre huys⁺niet veer van daer mytten ‖ susteren die sie myt hoer hadde. Sie was soe vol mynnen ende soe begerich tot allen gueden· dat⁸⁾ hoer leet was dat hoer yet ontgenck, dat guet gedaen was. Sie droech een wijltijdes witte hantschoen· doe segede hoer ene van onsen vaders, dat sie daer een vege vuer om hebben solde. Doe segede sie dat siet daer omme dede dat sie die boeke niet vuel maken en solde Also grote weerdicheit hadde sie totter hilliger schrift· ende also geerne las sie die. Mer doe sie hoerde dattet niet guet en was dat sie die hantschoen droech, soe en droech sij sie niet meer. Seer grote barmherticheit hadde sie over die armen· ende gaf soe myldelike om gods willen tot allen tijden.

⁺- Doe sie vernamen hadde van onsen weerdigen vader here Io- ‖ han

1) Verg. 32b: die vol ende breet was inder godliker mynnen.

2) te (einde reg.) te.

+ 24b

3) hadde.

a) Zie over hem en over het aandeel, dat hij gehad heeft in de stichting van het Windesh mannenklooster Mariënborn of Mariëndaal bij Arnhem, Busch, Chron. Wind., p. 157 (ed. Grube, p. 342).

4) sie, nl. de schepenen.

5) hem, nl. de Vrouwe. ‘De mannelijke vorm hem komt nu en dan ook voor het vrouwelijk enkelv. voor’, Mnl. Wdb. op ‘hi, 1ste art. n^o. 1’. Zie 32c: so schrief hij hem [nl. aan de Vrouwe van Vreden] hoer dienstknecht te wesen ende hoer camerlinck.

6) sie, de neven; het straks volg. ‘siet’ zijn de schepenen, het dan volg. ‘sie’ wederom de neven.

7) tot, nl. tot een verblijf voor.

+ 24c

8) dat, d.i. dattet.

+ 24d

[p. 45]

dat die vrouwe van vreden^a) een cleyn vonxken ontfangen¹⁾ hadde hoer te beteren· ende onsen lieven heren te dienen Soe waert sij so blijde· ende sie dede al hoer beste daer toe dat sie si geerne by hoer gehad hadde mytter wonne²⁾. Ende sie lovede³⁾ hoer dat sie hoer genoech maken wolde tot horen lijve⁴⁾, op dat sie comen wolde. Ende doe⁵⁾ onse lieve here der weerdiger vrouwen van vredens herte soe starcklike ruerde myt sijnre graciën· dat sie gehelick al horen staet achter liet⁶⁾ ende quam totter eerweerdiger vrouwen van runen. Ende sie dede hoer ene schone camer tymmeren an hoer huys Ende gaf hoer soe vele des iaers, dat sie genoech hadde van te leven. Ende woenden^b) suetelike ende mynlike te samen· ende hadden malcanderen seer hertelike lief. Want sie hadden één herte in⁺gode· ende grote begeer- ‖ te te wanderen enen sekeren wech⁷⁾ totter hoger stat van iherusalem Totten hoegen mechtigen conynck Ihesum cristum, die in hem storte seer grote gracie⁸⁾ Ende groete sueticheit tot allen dingen, die hem vorderlick⁹⁾ mochten¹⁰⁾ wesen tot zalicheit hore zielen, al hoe hart dat sie ock weren. Want dat waerachtige licht was in hem op gegaen ende hadde sie van bynnen verlichtet Ende het wt-brack van buten ende apenbaerde hem in al horen werken Want sij weren gront oetmodich¹¹⁾ ende gelaten¹²⁾ in allen dingen als cleyne kinderkens. Als sie aldus te samen wonden ende ock suster eefse ende die ander twie susteren Soe waert die eerweerdige vrouwe van runen myt soe groter begeerten van bynnen ontsteken· dat sie soe gerne in ene vergaderinge⁺geweest ‖ hadde Ende sie segedet onsen weerdigen vader here iohan

a) Zie over haar 31c-45c.

1) ‘een vonxken ontvaen, ontvangen’ (ook ‘een inslach crigen’) is een term der devoten ter aanduiding van zich beginnen te verbeteren, beginnen godsdienstig te leven. Zie Moll, Joh. Brugman, dl. I, blz. 53.

2) mytter wonne (ook 25c), metterwoon.

3) ‘loven’, beloven.

4) tot horen lijve, voor haar leven, levenslang.

5) Ende doe - runen. Of deze zin loopt niet af, òf wij hebben hier te doen met eene slordige constructie.

6) dat sie - achter liet; verg. 1b: soe liet hij ... achter sijn ruterschap.

b) Ende woenden - cleyne kinderkens (volg. kol.). Met ongeveer dezelfde woorden komt dit gedeelte voor 33d-34a.

+ 25a

7) ‘wanderen enen sekeren (veiligen) wech’, enz. is een term der devoten.

8) ‘gracie instorten’ is een term der devoten; verg. ‘mit graciën bestert, overstort’.

9) vorderlick, nuttig.

10) mochte.

11) Verg. voor het begrip ‘gront oetmodich’ (term der devoten; zie ook 34a) Acquoy, Kl. te Wind., dl. I, blz. 181, aant. 6, en dl. II (Utr. 1876), blz. 285, aant. 1. In het Latijn luidt de uitdrukking: ‘multum humilis’ (Busch, Chron. Wind., p. 344; ed. Grube, p. 58) of ‘humilis valde’ (Busch, l.l., p. 374; ed. Grube, p. 75).

12) gelaten (term dev.), zelfverloochenend, onderworpen aan Gods wil, eenswillend met God.

+ 25b

[p. 46]

brinckerinck. Ende hij toevede sie¹⁾, omdat hi wille hadde noch een cloester te maken. Ende want dat wat vertoech²⁾, soe plach sie te seggen: Weert dat sie storve, sie haepte dat onse lieve³⁾ here den gueden willen ontfangen solde, als of siene mytten werken vollenbracht hadde. Ende niet langhe daer na soe began hij dat cloester van diepenveen toe tymmeren myt horen guede^a) Want onse weerdige vader here iohan brinckerinck ende sie· sijn fonderes⁴⁾ deses cloesters. Ende doet onse weerdige vader here iohan hijr also veer gebracht hadde datmen hijr wonen mochte Doe liet hij die vrouwe van runen ende die vrouwe van vreden myt suster⁺eefsen ende myt sommich an- ‖ der susteren ten diepenveen comen mytter wonne, diet daer vurchlike⁵⁾ begonnen. Ende arbeyden seer trouwelike in der tymmeringe van buten in den licham Ende van bynnen arbeyden sie vlijtelick om die doechden te vercrijgen· ende die voetstappen cristi na te volgen⁶⁾ In oetmodicheit ende in armoeden ende in anderen doechden. Sie hadden hijr groten swaren arbeyt van buten ende armlike te eten ende te drincken Mer van groter vuricheit ende bernender mynnen soe omhelsden sie dat myt groter begeerten. Ende het duchte hem al licht te wesen om der mynnen willen ons heren Ihesu cristi. Ende een yegelick pijnde hem naden swaersten arbeyde ende na den snoedesten rietschap⁷⁾ ende nader⁺snoedester spijsen ende der oetmodichster cledinge ende der ‖ legester stede, also vele als sie mochten. Ende suster eefse hodden waert hem gesat tot eenre meysterschen, want sie was een seer trouwe mensche· ende conde hoer seer wal behelpen⁸⁾ mytten wtwendigen dingen. Ende was seer nernstich⁹⁾ die menschen te trecken tot onsen lieven heren Also datmen van hoer segede datmen op die tijt alsulken vrouwen persoen hijr ommetrynt niet en wiste. Sie was seer mylde totten armen· ende soe wat dat hoer gegeven waert, dat gaf sie al den susteren int gemene. Ende dat was hoer alre genoechlixt ende vredelicxt.

- Sie was seer oetmodich ende cleyn in hoer selven· ende hadde¹⁰⁾

1) ‘enen toeven’, iem. terughouden, iem. ergens van afhouden.

2) ‘vertien’, vertragen.

3) lie (einde reg.): 36b, 108d, 191a. Verg. Mnl. Wdb. op ‘lie, 2de art.’

a) In 1401, op den 3den Juni (volgens 112c; verg. Acquoy, Kl. te Wind., dl. III, blz. 197, aant. 2). De Vrouwe van Runen heeft haar jaarlijksch inkomen van driehonderd gulden geschonken voor den bouw van Diepenveen (Dumbar, Analecta, tom. I, Dav. 1719, p. 16).

4) ‘fondere’ (= fondeerre), stichter; 73b: fondiere.

+ 25c

5) ‘vurch’- like: 1c, 45c, 51b; verg. 54c.

6) ‘die voetstappen Christi navolgen’ (ook ‘Christum navolgen’) is een term der devoten.

7) rietschap, gereedschappen in het algemeen.

+ 25d

8) ende - behelpen, en zij wist zich heel goed te redden; verg. 39a.

9) nernstich, naarstig, ijverig.

10) Ontbreekt; verg. in de volg. kol.: also grote mynne ende eerweerdicheit hadden sie.

[p. 47]

grote eerweerdicheit¹⁾ tot allen gueden menschen, ock²⁾ wan³⁾ sie weren Ende plach sie groetelike voert te setten⁴⁾· ende hoer selven te veroetmodigen.⁺Ende die susteren die onder hoer ‖ weren, die sunderlinge ynnich ende devoet weren Die plach sie te verschonen, dat sie in hore ynnicheit⁵⁾ bleven, als die anderen anders wat deden. Ende alst geviel datter twie myssen weren' soe hoerden die devote susteren twie myssen, als die anderen meer⁶⁾ ene en hoerden. Ende daer en was nyemant, die daer woerde van maeckte· also grote mynne ende eerweerdicheit hadden sie totter devociën ende totten dienste godes. Ende onse weerdige vader here iohan brinckerink hadde sie in groter weerdicheit ende mynde horen geest, want sie vol guedes was. Ende hij plach hoer en die ander susteren te oefenen, als hij goddienstelike wal conde. Want op een tijt hiet hij hoer doen⁷⁾ dat sij int water solde slaen· van daer hent tot nyenhoves huys. Ende sie dedet⁺oetmo- ‖ delike ende meende dat sie die vissche in die corve yaghen solde. Ende op een ander tijt hadde sie toe campen geweest, ende daer was hoer een doese gedaen⁸⁾· daer in was mennygerhande gebacken cruyt⁹⁾ Dat siet onsen weerdigen vader here iohan brengen solde· ende dat siet hem selven in die hant solde doen ende niemant anders. Ende doe sie te huys gecomen was· soe vertoeghet wal drie of vier daghe dat sie hem niet allene crijgen en conde. Doe begeerde sie hem ende hij quam tot hoer ende sie dede hoer baetschap van den cruyde, als hoer bevalen was. Doe hiete hij hoer doen dat siet in hoer pottay¹⁰⁾ solde doen. Ende dyt hadde sie alte noede gedaen· mer sie mostet doen. Ende hij gaf hoer oerlof⁺dat siet wal dey- ‖ len moste tot vier reysen¹¹⁾. Ende sie segede dattet alte quelke smakede int pottay, dat wal te geloeven is. Mer die oetmodige gehoersamheit gaet baven alle costelike cruyden ende duerbaer gesteente¹²⁾ Ende die edele doegede der ghehoersamheit was hem genamer¹³⁾ ende stont hem groeter voer¹⁴⁾ dan alle dat guet der eerden Want hij mynde

1) eerweerdicheit, eerbetoon.

2) Zie over het gebruik van ‘ock’ in toegevende of concessieve zinnen Mnl. Wdb. op ‘ooc, 1ste art, n^o. 3’.

3) wan, van waar.

4) ‘voertsetten’, op den voorgrond plaatsen.

+ 26a

5) ‘ynnich’, ‘ynnicheit’ (termen der dev.), vroom, devoot; vroomheid, devotie.

6) Minder gewone vorm voor ‘maer, mer’.

7) ‘enen iet heeten doen’ komt in ons hs. gedurig voor; verg. Mnl. Wdb. op ‘heeten, 1ste art., n^o. 3’.

+ 26b

8) ‘doen’, gelijk nog tegenwoordig in de oostelijke provinciën van ons land: geven. Zie Gallée, Woordenlijst van de Taal, welke in de Saksische streken van Nederland gesproken wordt, Utr. 1881, op ‘dôn’.

9) gebacken cruyt, gedroogde oostersche vruchten, confituren.

10) pottay, eig. groente (Kil. olus coctum); bij uitbr. groentesoep, brij (Fr. potage).

+ 26c

11) dat - reysen, dat zij het wel over vier keeren verdeelen mocht.

12) duerbaer (= dierbaer), kostbaar; duerb. gesteente, edelgesteente.

13) ‘gename’, aangenaam.

14) ‘voerstaen’ (= vorestaen), voorkomen, toeschijnen.

[p. 48]

meer die doechden· als oetmodicheit, gehoersamheit ende mynne onder malcanderen· dan enych eerts guet. Want waer dese drie punten sijn, daer is een waerachtich fondament eens geesteliken levens Ende waer dat een waerachtich wt gaen ons selves¹⁾ is, daer is een seker vrede der zielen. Ende dese drie punten of doechden weren dat fondament der⁺weerdiger ‖ vrouwen van runen Want sie was seer oetmodich ende by den oetmodichsten ende ongeachsten²⁾ susterkens was sie alre lievest. Ende als men hoer wat reverenciën bewees ende wat vordels dede³⁾, want sie wekelick was· dat was hoer alte moyelick⁴⁾ Soe dat siet onsen vader here iohan^a) plach te clagen· soe segede hij hoer weder: ‘Sie willen ene vrouwe van u maken⁵⁾· siet daer toe dat sie u niet en brengen in der vrouwen hemelrijck.’⁶⁾

- Sie droech soe geerne oetmodige ende snoede cleder· ende hoer hoeftdoeken weren soe grof, als oft schorteldoeken⁷⁾ geweest hadden. Sie plach die schottelen te wasschen⁸⁾ ende plach mytter vrouwen van vreden draf⁹⁾ te dragen. Ende op een tijt was sie toe windesem; doe halp sie hem mes¹⁰⁾ in den coelhof dragen¹¹⁾.

⁺- Op een tijt hiete hoer suster eefse doen, die doe meystersche was, dat sie toe deventer solde gaen ende halen visch. Ende sie meende al waers¹²⁾ ende spoede hoer gerynge hen, om dat sie anxt hadde dat hoer suster eefse beraden¹³⁾ solde. Ende doe sie een groet stucke van den cloester gecomen was, doe dede sie suster eefse weder roepen ende segede: ‘Waer is u mande, daer die wissche¹⁴⁾ in sullen·’ doe en hadde sie niet. Doe sprack sie hoer soe nernstelike¹⁵⁾ toe ende segede· ‘hoe loepet dit wijf heen, of sie niet wijs en weer!’ Doe segede die hillige oetmodige vrouwe·

1) ‘een utegaen van hem selven’ (term dev.), zelfverloochening.

+ 26d

2) ‘ongeacht’, onaanzienlijk, niet in tel zijnde.

3) als - dede, als men aan haar wat meer gaf dan aan de anderen; in verband met het vervolg en met de bet. van ‘vordel’ (= voredeel, eig. deel vooruit), misschien juister: als men wat meer voor haar deed dan voor de anderen.

4) dat - moyelick, dat was haar zeer onaangenaam, bezwaarlijk.

a) Johan Brinckerinck.

5) Sie - maken, d.i. zooals wij zouden zeggen: Zij willen eene dame van u maken.

6) in - hemelrijck, in den hemel der dames, waarmede hier wel de hel zal bedoeld zijn.

7) ‘schorteldoec’, boezelaar.

8) Na ‘wasschen’ zijn doorgehaald de woorden: ende plach die schottelen te wasschen.

9) draf, draf, beestenvoeder, afval.

10) mes, mest.

11) coelhof (= coolhof), moestuin.

+ 27a

12) sie meende al waers (verg. 29b), zij meende dat het ernst was, zij nam het ernstig op; ‘alwaers menen’ en ‘alwaers wanen’ komen beide zóó in het Mnl. voor.

13) ‘hem beraden’, zich bedenken.

14) wissche, d.i. vissche.

15) nernstelike, ernstig, streng.

[p. 49]

‘aldus haven¹⁾ gy my alle weghe.’ Ende sie hadde hoer alte hertelike te lijden dat sie dat oetmodige werck niet doen en moste Ende ock om dat⁺sie daer geerne soe oetmodelike weder gecamen had- ‖ de, daer sie soe staetlick plach te wesen. Sie hadde soe grote mynne penetencie te doen ❘ ende dat men sie soe niet en liet vasten ende waken ende anderen arbeyt doen als die ander susteren Daer hadde sie hoer seer in te lijden; ende dat waert gelaten om hoere weeckelicheit willen.

- Op een tijt was hijr hoer neve sweeder van rechteren^a) tot hoer gecamen, die sie seer lief hadde ende hij hoer weder, ende was een degelick guet man. Ende doe sie hem toe sprack, doe was suster eefse hodden by hoer. Doe clagede die oetmodige vurige vrouwe horen neven over suster eefsen Als dat sie hoer niet veroetmodigen en moste²⁾ als die ander susteren, als die schottelen te wasschen· ende swarte of grave hoefdoeken te⁺dragen of der geliken. Doe segede die guede man ❘ ‘suster ‖ eefse, dat gy myn moye die schottelen niet en laet wasschen, des dancke ic u, want sie oelt ende wekelic is Mer het is u schult³⁾ dat sie hoer niet veroetmodigen en moet in swarten ende graven hoeftdoeken te dragen of dier gelijck.’ Als sie des winters hoer hande plach te warmen, soe plach sie die susteren tot dancberheit te verwecken ende segede: ‘Laet ons onsen lieven heren dancber wesen dat hij ons desen winter verleent heeft dat wy penetencie mogen doen.’ Op een tijt waert hoer ene rulle⁴⁾ gesant myt gueden punten^b)· Ende onder den was één punte, daer sie alte vurich mede was, ende dat punte was dit: ‘Armoede sonder gebrec is als een brief, die onbesegelt is, den men enen groten heren senden sal.’ Ende dit punte⁺plach sie den ‖ susteren wt vuricheit te seggen: also seer mynde sie die hillige armoede. Sie plach dat guet godes nauwe te raede te holden⁵⁾· ende plach te seggen dat onse weerdige vader here iohan op een tijt segede Dat eens een brueder vege vuer leet om iij erwyten, die hij verroekeloest⁶⁾ hadde.

1) ‘havenen’ (hier nog in zijne oorspronkelijke bet.), behandelen. De verklaring van Opzoomer, Kl. v. Diep., I, 43, aant. 5 (haven, reinig) is onjuist.

+ 27b

a) Zie 24b.

2) moste, mocht.

+ 27c

3) het is u schult (ook 3c), het is niet goed van u.

4) rulle, rol; Lat. rotula (ms. 8849-'59, fol. 189r).

b) Bekend is het, dat sommige devoten datgene wat zij noemden ‘goede punten’, ‘devota exercitia’, op strookjes papier (verg. 41c: lepperkens van pappijr) of perkament als ‘rollekens’ (rullekens, 28b, 28 c) of ‘briefkens’ (parvae scedulae) in hunnen zak droegen en mitsdien op hoogen prijs stelden.

+ 27d

5) ‘iet nauwe te r. houden’, met iets nauwgezet omgaan, iets conscientieus behandelen.

6) verroekeloest, veronachtzaamd, met minachting behandeld, niet gewaardeerd.

[p. 50]

- Op een tijt quam tot hoer ene gebuertige¹⁾ vrouwe om hoer te vijsitieren²⁾ Ende sie vragede der vrouwen van runen, of sie altoes wat pleghe te doen. Doe antwaerde sie weder· ‘en dede ic niet³⁾ noch en lese ic niet³⁾ ende en dachte ic niet³⁾ guedes· die duvel mochte my nemen ende voeren my ter hellen.’

- Op een tijt lachgede een suster al seer⁴⁾, die by hoer was; doe viel die vrouwe van runen op hoer knien ende segede myt gevoelden⁵⁾ handen:⁺‘Lieve here, behoedet ons yo⁶⁾ voer ‖ sunde ende voer dat ydele lachgen!’ Die eerweerdige vrouwe van runen hadde die vrouwe van vreden hertelike lief ende sie hoer weder. Ende suster eefse, die doe meystersche was, verboet hem dat sie malcanderen niet toe spreken en mosten⁷⁾· om dat sie hem daer in sterven⁸⁾ solden. Op een tijt was suster eefse toe deventer; doe gaf hem suster elsbe haesenbroecks oerlof dat sie malcanderen toe spreken mosten. Doe hadden sie alte grote vroude te samen· ende lieten⁹⁾, als of sie twie blijde kinderkens geweest hadden. Ende die vrou van runen segede totter vrouwen van vreden· ‘hoe gaedet dy mit dinen potkens?’ Ende die vrouwe van vreden segede¹⁰⁾: ‘also wal.’ Het was op die tijt⁺seer coelt weder ende het was der vrouwen van vreden hoer officie ‖ dat sie der susteren bedde potten plach te wasschen ende te verwaren¹¹⁾. Doe spreken sie voert te samen wat guedes· ende maeckten doe malcanderen noch vuriger in onsen lieven heren· ende dat en was geen wonder. Want als twie grote vueren te samen comen, dat wort één groet geweldich vuer Want sie branden van daegen toe daegen meer ende meer in der mynnen hoers brudegoms Ihesu cristi, die een besitter was hoers herten ende hoers gemoedes Ende alle dinge oerlof gevende¹²⁾, die hem daer an hinderlick mochten wesen.

- Soe grote mynne hadde sie totter hilliger schrift, dat sie cleyne rullekens in horen budel droch· die sommich soe cort weren als een vinger. Die⁺hiete sie hoer schilde te wesen ‖ Mer die boeken hiete sij die schatte van diepen veen. Ende wanneer die susteren tot hoer quemen ende beden hoer

1) ‘gebuertich’ (= geboortich) van (aanzienlijke) geboorte. Onjuist is de verklaring van Opzoomer, Kl. v. Diep., I, 44, aant. 4 (gebuertige, in de buurt wonende).

2) vysitieren, bezoeken (hetzelfde dus als ‘vanden’). Het woord komt ook voor in de bet. van kloostervisitatie houden.

3) niet, niets.

3) niet, niets.

3) niet, niets.

4) Lees: alte seer, zeer erg?

5) gevoelden, gevouwen.

+ 28a

6) yo, toch.

7) mosten, mochten.

8) ‘hem sterven’ (term dev.), aan zichz. afsterven, de zinnelijke natuur dooden.

9) ‘laten’, zich aanstellen.

10) sege (einde reg.).

+ 28b

11) verwaren, zorg dragen voor.

12) oerlof gevende, vaarwel zeggende.

+ 28c

[p. 51]

dat sie hem omme gods willen enen schilt wolde lienen Soe segede sie ❘ ‘ia suster, geerne·’ ende dede¹⁾ hem dan ene van horen rullekens. Dit was ene van horen schilden· ‘soe wat onse oversten seggen, dat is al guet ende waerachtich· ende wie daer tegen seggen, dat is quaet ende valsch.’ Ende sie plach hoer weke te holden te reventer²⁾ te lesen^a) ❘ ende sie verwaerde die boeken.

- Onsen weerdigen vader here iohan brinckerinck hadde sie in groter weerdicheit. Ende soe wat hij hoer doen of laten hiet, dat nam sie, als oft hoer god selven gebaden hadde. Sie plach den susteren te vermanen dat sie⁺troulike voer hem solden bidden Dat hem onse lieve here die last ‖ wolde helpen dragen· ende dat hij hem starckheit der naturen wolde geven, op dat hem die last te lichter worde.

- Twie iaer voer hore doet hadde sie onse vader hieten vaeren tot eenre stat om een saeke, die sie daer te doene hadde, ende onder wegen waert hoer quelke³⁾. Doe waert hoer toe gesecht, of sie weder kieren wolde· onse vader solde daer wal in te vreden wesen⁴⁾. Doe segede sie weder: ‘vaert voert, sijn gebot en waert my ny swaer noch ten sal my nummer swaer wesen.’

- Op een tijt veroetmodichde hoer een suster ende belyde hoer dat sie van den daege op dat lijden ons heren niet gedacht en hadde. Doe antwoerde sie hoer weder wt volheit hoers herten ende segede: ‘Ic wolde liever alre martelaers pijne lijden dan ic dat niet over en dachte.’⁺Op een tijt ‖ quam sie totter selver suster ende segede hoer: sie hadde een punte, dat hoer alte seer prekelde⁵⁾. Ende dat punte was dit ❘ dat onse lieve here hem den menschen altoes boet ende dat hore soe luttel sijn, die hem ontfangen. Hijr in machmen merken dat sie was ene vlijtige waernemster hoers herten ende der graciën godes Op dat onse lieve here hoer altoes bereyt ende bequame vonde sine gracie in hoer te storten.

- Sie leerde eens een suster· wat werke dat sie dede, altoes solde sie int begin des werkes in horen herten hebben dat siet ter eren godes wolde doen ende tot sinen love: daer solde sie sunderlinge gracie mede vercrijgen. Ende want sie wekelick was ende swaren arbeyt niet en vermochte· soe⁺plach sie hoer soe oetmodelike te beclagen dat sie der susteren ‖ vleysch ende bloet ete Also cleyn ende oetmodich was sie in hoer selven. Sie conde hoer soe wal veroetmodigen· als hoer yemant vragede hoe dat sie

1) dede, gaf.

2) reventer (ook ‘reefter’), eet-, spijszaal; Lat. refectorium.

a) Verg. de Constitutiones, pars III, cap. 19 (Arch. v. Ned. kerkgesch., dl. V, blz. 305-307; verg. blz. 407-409).

+ 28d

3) ‘mi wort quelke’ (= qualike), ik word onpasselijk, ongesteld.

4) solde - wesen, zou daar wel genoegen mede nemen.

+ 29a

5) ‘prekelen’, steken, prikkelen; hier ongeveer bekommeren (verg. ons het piqueert mij). Ms. 8849-'59, fol. 190r: Est aliquid quo valde doleo et mente affligor.

+ 29b

[p. 52]

mytter cost heen conde comen, want sie soe wekelick was Soe berichte¹⁾ sie sij eersamlick ende segede: ‘Lieve vrent, ic hebbe vaeke mytten honden gegeten, doe ic noch inder werlt was.’²⁾ Soe meenden sie al waers, alst oc was· mer sie meendet van den cleynen dertenen³⁾ schoet huntkens, die dat heerschop pleghet te hebben Of die winthonde, die ock guede dinghe plegen te eten· die sie in hore heerlicheit plach te hebben. Sie hadde dat fondament der waerachtiger oetmodicheit in horen herten seer vaste gelecht⁺Daer om soe wies in hoer die vollencomenheit alre doechden. ‖ Ende soe gelaten was sij, dat sie niet anders en wolde dan sie solde. Als men hoer vragede hoe dat sie sommyge dinghe hebben wolde· om datmen horen willen daer geerne van geweten hadde Soe en conde men anders niet van hoer vercrijgen· dan: ‘ic wil als ick sal.’ Want sie hadde horen willen geheel over gegeven⁴⁾ gode ende horen oversten. Ende want sie horen willen over gegeven hadde, soe en wolde sies niet weder nemen⁵⁾, want hij en hoerde hoer niet toe.

- Op een tijt waert hoer gevraget in eenre sieckten, of sie enych mandelen melck⁶⁾ mochte⁷⁾· sie segede: ‘ia.’ Doe waert hoer gevraget, of men hoer wat maken solde; doe segede sie ❘ ‘alle vleys begeert die dinge⁺die den vleysche toe behoeren ende genoechlick sijn ‖ Mer ons hoert toe dat wy den brant des lustes bedwingen doer die mynne die wy tot Ihesum hebben.’ Ende op een ander tijt, doe sie mandelen mellick at, doe bad sie onsen lieven heren ende segede: ‘lieve here, bewaert ons yo⁸⁾ voer sunde!’ Doe sie aldus sieck lach, soe quam ene suster tot hoer om hoer toe te spreken· doe haspelde⁹⁾ sie. Doe segede hoer die suster· ‘wat sal dat, daer gy aldus sieck sijt, dat gy wat doet?’ Doe antwaerde sie hoer weder: ‘al bin ic sieck van licham, die arme doen daer omme nochtans wal wat.’ Ende also vuerichlijck als sie begonnen hadde onsen lieven heren te dienen ende hem allene te leven Noch vele vuerichlijcker hevet siet geëyndet. In hore lester sieckten lach sie vaeke myt beslaten⁺oghen ende rustede· mer sie waeckte van bynnen ende gaf hoer tot ‖ onsen lieven heren. Ende als daer yemant quam, soe remsede sie hoer¹⁰⁾,

1) ‘berichten’ (= berechten), terechtwijzen.

2) doe - was, toen ik nog een wereldsch leven leidde (op mijn kasteel).

3) ‘derten’, dartel.

+ 29c

4) ‘enen sinen w. overgeven’ is een term der devoten.

5) soe - weder nemen, zoo wilde zij niets daarvan (van dien wil) terugnemen; zij wenschte m.a.w. geen eigen wil meer te hebben.

6) ‘mandelenmelck’, amandelmelk. Verg. Teuth: mandelmelc (spysc van melck off mandelmelck gekoickt, lactatum).

7) mochte, hield van.

+ 29d

8) yo, toch.

9) ‘haspelen’, garen winden.

+ 30a

10) Er staat duidelijk ‘remsede’, maar dit geeft geen zin. Ms. 8849-'59, fol. 190v, heeft: Si vero strepitum cuiuspiam intrantis audisset voce aliqua facta vigilare se prodidit ut videlicet satisfaceret introeunti si forte quid peteret. Waarschijnlijk moet dus gelezen worden òf ‘veinsede sie hoer’ òf ‘reinsede sie hoer’ (verg. Lübben e. Walther, Mnd. Handwörterb.: reinsen, sich räuspern, screare). [N.B. ‘Em’ als verschrijving van ‘ein’ komt in ons hs. meer voor, o.a. 36a (remsberge i.p.v. reinsberge, Rijnsburg)].

[p. 53]

of¹⁾ sie yet wolden, dat totten ghemenen orber droege²⁾. Ende sie segede eenre suster toe: ‘al slape ic van buten, ic wake nochtans van bynnen.’

- Op een tijt hadde sie onsen lieven heren ontfangen³⁾; doe bad sie suster eefsen dat sie hoer van den daghe niet toe en spreke dan die dinge die noetdruftich weren Sie wolde hoer die ontfanckenisse⁴⁾ ende die verenynge des hilligen sacramentes in swijgen te nutte maken. Onse lieve here begavede⁵⁾ sie op een tijt, dat sie lach als of die geest wt horen licham hadde geweest Mer sie lach myt enen blijden ansichte ende myt enen lachgenden gelate, dat die gene die daer by weren, schreyende⁺worden van groter ynnicheit ende sueticheit hoers herten. Ende also ‖ lach sie ene lange tijt. Daer na sloech sie hoer oghen weder op ende sach dat suster salomee^a) schreyde, die namaels onse mater waert. Doe sprac sie hoer mynlike toe ende segede· ‘wanne⁶⁾, moederken, schreystu?’ Doe sprack hoer suster eefse toe ende segede· ‘suster, hoe ist? heeft die here hijr geweest?’ Doe segede sie: ‘ia hij·’ ende sie bleef alle den dach liggende myte nen sueten mynliken ansichte. Des selven avendes ommetrint vj uren doe begavede sie onse lieve here echter⁷⁾. Ende sie lach ene wijle myt beslaten oghen ende myt schoenre varwen ende myt blijden gelate. Doe sloech sie hoer oghen weder op ende sach salomee an ende segede tot hoer: ‘Hoe meenstu, hoe lange wil onse lieve here dit spil myt my⁺spoellen?’ Sie antwaerde hoer weder ende segede· ‘aldus ‖ danich spyl pleget hij myt sinen vrenden te spollen.’ Doe sloech sie hoer oghen weder neder· daer na sloech sie weder op hoer oghen ende sach dat cruce an, dat tegen⁸⁾ hoer stont, ende segede: ‘Is dit dat spyl dat hij myt synen vrenden spoelt ❘ wat is dan sine rechtverdicheit?’ Sie sloech hoer oghen weder neder ende sweech en luttel. Daerna segede sie: ‘die here comet myt salven, die here comet myt zalicheit, die here comet myt gloriën; Ihesus en comet niet sonder zalicheit noch cristus sonder salve noch die

1) of, voor het geval dat, ingeval.

2) dat - droege, dat ten algemeenen nutte strekte.

3) ontfan (einde reg.); hadde - ontfangen, had zij communie gedaan.

4) die ontfanckenisse, het ontvangen, het tot zich nemen, het gebruiken (nl. van de hostie).

5) ‘begaven’, met Gods geest, met Gods tegenwoordigheid vervullen, in geestvervoering brengen. Vandaar nog heden in het Geldersche: begavenis (begàves) voor toeval; zie Gallée, Woordenlijs: begaves, begavung, vallende ziekte, ook beroerte.

+ 30b

a) Salomee Sticken.

6) wanne, hoe nu, wat nu.

7) echter, andermaal.

+ 30c

8) tegen, tegenover.

[p. 54]

gods sone sonder glorie.’ Hoer waert gevraget, of sie dat lijden ons lieven heren ock in horen herten hadde· sie antwaerde· ‘ya, anders nyettes¹⁾ niet.’²⁾ Des sondages voer dat sie starf, was moder beerte^a) van meyster⁺gerijts huys by hoer onder ‖ myssen³⁾ ende sie las hoer wat vanden lijden ons lieven heren. Ende doe sie quam an dat punte, dat onse lieve here sijn moder sante Iohannes beval, doe bad hoer die goddienstige vrouwe dat sie daer een weynich toeven⁴⁾ solde Op dat sie dat wat ederkauwen⁵⁾ mocht. Ende te hants daer na sprack hoer moder beerte toe· doe begeerde sie van hoer dat sie hoer noch niet toespreken en solde Op dat sie hoer wat oeffenen mochte in der passiën ons lieven heren. Daer na bad hoer moder beerte dat sie hoer wat geven moste, daer hoer herte mede gesterket⁶⁾ mochte warden. Doe antwaerde sie hoer ende segede: ‘ic hebbe soe suete spijse te eten ❘’ - dat was spijse der zielen ende niet des lichams -. Alte hant hijr na gaf hoer onse weerdige vader here iohan dat hillige sacrament,⁺‖ doe hij die gemene susteren berichtet⁷⁾ hadde. Ende doe die mysse wt was, quam hij tot hoer ende segede datmen hoer wat geven solde, daer hoer⁸⁾ herte mede gelavet⁹⁾ ende gesterket worde· doe segede sie wt enen vullen herten: ‘Och here, ick hebbe also suete spijse te eten,’ dat ock in der waerheit also was Want hoer brudegom onse lieve heer Ihesus cristus was hoer spijse in ziele ende in licham. O wonderlike ende onsprekelike¹⁰⁾ overvloedige vette wersschap¹¹⁾· daer die brudegom mytter bruyt vereniget is! Doe gaf hoer onse vader oerlof dat sie noch een weynich beyden¹²⁾ moste, eer sie wat in nam.

- Op den selven dach des avents ommetrint vijf uren quemen die susteren gemeenlick¹³⁾ tot hoer ende vandeden¹⁴⁾ sie. Ende sie stonden

1) Achter ‘nyet’ (einde reg.) staat een afbrekingsteeken.

2) anders nyettes (zelfst. naamw.) niet, totaal niets anders. Opzoomer, Kl. v. Diep., I, 48, aant. 4: anders zou het niet baten, geen nut doen; deze verklaring is verkeerd

a) D.i. Beerte Swijnkes, over wie tal van bijzonderheden in hs. G (zie boven, blz. 3, aant. b).

+ 30d

3) onder myssen, onder kerktijd.

4) toeven, ophouden.

5) ederkauwen, overdenken, overpeinzen.

6) Verg. ons hartsterking.

+ 31a

7) ‘enen berichten’ (= berechten), in iemands zielsbehoeften voorzien, zijne geestelijke behoeften vervullen; vooral aan stervenden de sacramenten toedienen, hetwelk ten onzent bedienen, in Vlaanderen nog berechten genoemd wordt. Hier bet. ‘berichten’ de communie toedienen.

8) Bijgeschreven.

9) ‘laven’, laven, verkwikken.

10) ‘onsprekelijc’, onuitsprekelijk, onbeschrijfelijk.

11) wersschap, gastmaal, bruiloft.

12) beyden, wachten.

13) gemeenlick, gezamenlijk, te zamen.

14) ‘vanden’, bezoeken.

[p. 55]

⁺om hoer bedde op hoer knien ende begeerden van ‖ hoer¹⁾ dat sie hem een testament besetten²⁾ solde, daer sie hore by gedachten. Doe sette sie hem dese punten Als oetmodicheit, gehoersamheit, mynne· verduldicheit³⁾, reynicheit ende armoede^a). Ende sie verhief hoer stemme ende segede: ‘yo caritas, carytas!’⁴⁾ Die susteren begeerden dat sie hem noch meer guedes seggen wolde. Doe verhaelde⁵⁾ sie die voergenoemde punten eensdeels weder ende segede: ‘Dese punten moety selven van onsen lieven heren bidden· want sij en warden niemant gegeven, hij en kier hem van alre herten tot gode Want niemant en mach sie crijgen, god en moet sie hem geven.’ Doe sie alte hant daer na starf, segede sie: ‘dat sien ontgaet my so seer.’ Doe waert hoer toe gesecht: ‘gy siet doch onsen lieven heren van bynnen.’ Doe segede sie: ‘dat is waer.’ Doe sweech si⁶⁾ een luttel⁺ende ‖ daer na segede sie: ‘ic en can niet verscheyden.’ Doe segede onse weerdighe vader here Iohan brinckerinck, die daer by stont ende verwachte dat zalighe eynde: ‘Vrouwe, en lates u niet verdrieten· gy hebt doch van den begynne uwer bekieringe gebeden ende begeert van onsen lieven heren dat die doet u leste pijne moste wesen Ende dit is luttel genoch.’ Doe sweech sie voert. Ende ommetrint xj uren gaf sie gode horen zaligen geest myt enen mynliken sueten ansichte Op sante peters avent dat hij pawes waert^b) Int iaer ons heren m cccc ende vij.⁺

+ 31b

1) hoe.

2) een testament besetten, een testament maken; hier een woord of spreuk ‘als nalatenschap vermaken’ (Opzoomer, Kl. v. Diep., I, 49, aant. 6).

3) verduldicheit (term dev.), geduld.

a) Zie over de sterfbedden der devoten en hunne z.g. ‘testamenten’ (het ‘testari’ der stervenden) Acquoy, Kl. te Wind., dl. II, blz. 302-303.

4) Men kan hier lezen ‘segede yo: caritas, carytas’, zeide altijd (maar): liefde, liefde, of ‘segede: yo caritas, carytas’, zeide: altijd liefde, liefde. Aan het laatste geef ik de voorkeur, vooral in verband met het Latijn: ms. 8849-'59, fol. 191 v, heeft: clamauit Yo caritas caritas. Bij Opzoomer vinden wij ‘segede yo: caritas, carytas’, zeide almaar: liefde, liefde (Kl. v. Diep., II, Voorrede, vii), door hem verbeterd uit ‘segede: yo, caritas, carytas’, zeide: ja, liefde, liefde (a.w., I, 49).

5) ‘verhalen’, herhalen.

6) Bijgeschreven.

+ 31c

b) Bij ‘sante peters avent dat hij pawes waert’ hebben wij te denken niet aan 17 Januari, maar aan 21 Februari. Zie H. Grotefend, Zeitrechnung des Deutschen Mittelalters und der Neuzeit, Bd. I, Hannover, 1891, S. 153: Petersdag als he pawes wart, als he gehoghet wart, als he up den stol quam 1437 (Hoyer Urkb.), 22. Febr., Cathedra Petri; verg. S. 154: Peterstag als er gesetst wart auf den stuel zu Rom 1351 (Helwig), ist gleichfalls der 22. Febr., da die im frühesten Mittelalter zwar schon bestanden habende Scheidung zwischen der Stuhlfeier zu Antiochia (22. Febr.) und Rom. (18. Jan.) erst im 15. Jahrh., und zwar nur ganz vereinzelt in deutschen Diöcesen ... vorkommt.

+ 1407