Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1864

De kinderdoop, beschouwd met betrekking tot het bijzondere, kerkelijke en maatschappelijke leven, door J.A. Wormser. Tweede druk. Met een inleidend woord door Mr. G. Groen van Printerer. Te Amsterdam, bij H. Höveker, 1864. In gr. 8vo. 134 bl. Prijs ƒ 0.90.

‘Niemand’ - aldus getuigt Mr. Groen van Prinsterer aangaande den voor eenigen tijd overleden schrijver van dit opstel - ‘welligt heeft hem geëvenaard in het algemeen verstaanbaar maken van het christelijk-historisch beginsel, toepasselijk op Kerk, Staat en School.’ Geen geringe lof inderdaad in de pen van iemand, die bij alle onmiskenbare eenzijdigheid toch even onmiskenbare verdiensten heeft in het ontwikkelen en toepassen van dat zelfde beginsel. Wij willen het hier noch beoordeelen, noch veroordeelen, schoon het ons niet twijfelachtig is dat die toepassing in den tegenwoordigen toestand van zaken noch mogelijk noch wenschelijk is.

De schrijver gaat uit van de grondstelling, dat onze natie uit gedoopte christenen bestaat, en dat die feit het opnemen van depositief-christelijke beginselen in onze nationale instellingen medebrengt. Ook over deze grondstelling willen wij niet twisten, ofschoon niet kunnende inzien dat het juist voor een blijk van regtvaardigheid en symphatie moet gelden, te beweren dat de Israëliten eigenlijk niet tot de Nederlandsche natie behooren. Men ziet, hier reeds wordt een grondslag gelegd ten gevalle van den muur, een beginsel gesteld ten gevalle van de consequensiën. Dat is de aard, dat de strekking van de leer, die in Mr. G.v.P. haren voornaamsten, scherpzinnigsten, onvermoeidsten woordvoerder en verdediger vindt.

Zal het waar zijn wat de schrijver beweert: ‘leer de natie haren doop verstaan en waarderen, - en Kerk en Staa zijn gered!’ - dan moet men met hem aannemen al de dogmatische redeneringen die hij, uitgaande van het gereformeerdkerkelijke stelsel, ten grondslag legt, afgeleid niet alleen uit die weinige uitspraken des N.V. welke op den Doop betrekking

[p. 291]

hebben, maar ook op diens karakter als opvolger van de besnijdenis, alsmede op de gansche kerkleer zooals zij is nedergelegd in het Doopsformulier en in de Symbolische schriften der Nederlandsche Hervormde Kerk.

Maar aan dat alles ontbreekt een laatste grond, een uiterste hoeksteen. De gansche Doops-dogmatiek gaat, ook in dit geschrift, van eene onderstelling uit, die wij niet als valsch ontkennen, maar als onbewezen qualificeren: dat de Doop door Jezus is ingesteld tot eene blijvende uitwendige plegtigheid in den boezem zijner gemeente - dat de christelijke Doop naar oorsprong, aard en bedoeling iets meer zij dan een proselyten-doop. Jezus spreekt o.i. alleen over den Doop in betrekking tot hen die het geloof in Hem aannemende zich zouden voegen bij de belijders van Zijnen naam; maar het is in ons oog nog nooit met voldoende gronden bewezen, dat het naar de uitdrukkingen en bedoelingen van Jezus in het karakter van den Doop ligge, dien ook toe te dienen aan degenen welke uit Christen-ouders in een christelijk land zijn geboren en van der jeugd af deelen in de zegeningen, die het leven in eene christelijke maatschappij medebrengt. Alle bewijsgronden voor het tegendeel bestaan in willekeurige gevolgtrekkingen; zij kunnen slechts gelden voor zoo ver men de premissen aanneemt, - en dit is van niemand te vergen tenzij na voorafgegane duchtige betoogvoering.

Met dat opdiepen van den diepsten grond ten opzigte van het wezen des Doops heeft de schrijver zich niet ingelaten. Het ontbreekt dus in zijn gansche betoog aan genoegzame vastheid; want indien de Doop door Jezus niet is ingesteld ten behoeve van hen die door geboorte, opvoeding en maatschappelijken toestand tot zijne gemeente niet alleen feitelijk, maar ook regtens behooren, - dan vervalt ook al wat uit den Doop als zoodanig wordt afgeleid.

Maar daarmede is het steunpunt der kwestie wel verplaatst, niet weggenomen. Dan wordt de geheele keten van gevolgen ten aanzien van kerk, school en staat slechts verplaatst van den Doop naar het feitelijken bestaan der christelijke kerk op Nederlandschen bodem.

En er is veel waars, schoon dan ook veel eenzijdigs in hetgeen de schrijver hier en daar zegt, ook als men het losmaakt van zijn hoofddenkbeeld. Wij zeggen dit met te meer nadruk

[p. 292]

omdat ook ons de ‘fondamentele waarheden van het Christendom dierbare hoofdzaken zijn, wier belijdenis, verkondiging en verdediging’ wij onzerzijds ernstig wenschen te behartigen, ook al werd ons volkomen bewezen, dat de Doop niets is dan eene ‘kostelooze en onschadelijke plegtigheid.’ Voor den schrijver schijnt het eene met het andere onlosmaakbaar zamen te hangen. Ontvalt hem het voor geboren Christenen noodwendige karakter van den Doop, dan houdt hij geenen grond over. Ons ontvalt daarbij niets. De zaak is belangrijk genoeg om aanleiding te geven tot eene discussie, in aard en geest overeenstemmende met het onderwerp; doch daar de schrijver overleden is, bestaat hiertoe met hem geen gelegenheid. Behartigingswaardig - om dit nog te zeggen - is des schrijvers bekentenis, dat hetgeen door hem, kras genoeg, het ‘ongeloof der vrijzinnigen’ genoemd wordt, eene weldadige reactie heeft bewerkt op het confessionalisme; trouwens dit wordt dan ook algemeen erkend - het steile dogmatisme, versteend en zonder leven, neigt ten val, en dit moet ieder verblijden die het wel meent met Christus en Christendom.