Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1864

Bloemlezing uit de Nederlandsche Dichters der negentiende eeuw. Bijeenverzameld en gerangschikt door dr. J. van Vloten. Te Deventer, bij A. ter Gunne, 1862. Twee deelen. Prijs ƒ 5.80.

Bloemlezingen: lokt de titel u aan, of heeft hij niet veeleer iets dat u afstoot? Wij weten het wel, bloemlezingen zijn zoo dikwijls niet veel meer dan bonte, ordelooze verzamelingen,

[p. 279]

grillige mozaïeken, waarin ge vergeefs naar orde en zamenhang zoekt, vergeefs ook menigwerf naar de leidende gedachte, die des verzamelaars hand mag hebben bestuurd. Ze leeren ons vaak zoo weinig, die bloemlezingen van allerlei dichtstukken; zij leeren ons noch den dichter kennen, uit wiens werken aldus eenige onzamenhangende, soms uit hun verband gerukte fragmen ten worden medegedeeld; noch een bepaald tijdvak der litterarische geschiedenis, dat uit den aard der zaak niet anders dan hoogst onvolledig kan worden vertegenwoordigd. Bloemlezingen zijn als encyclopediën als conversations-lexikons: handboeken der middelmatigheid, onbetaalbare voorraadkameren en bevorderaars van halve wetenschap en oppervlakkigheid, troetelkinderen onzer hedendaagsche vielwisserei, en daarom, even als dezen, gezochte producten onzes tijds. Behalve hare noodzakelijke onvolledigheid, lijden deze verzamelingen ook nog aan een ander euvel: zij gelijken bijna allen op elkander; en ge kunt er wel haast zeker van zijn, dat ge een groot deel der gedichten eener bloemlezing ook zult weder vinden in iedere andere, van ongeveer gelijken omvang. Daardoor wordt bij hen, die een zeker aantal dezer in alle zulke bloemlezingen voorkomende lijfstukjens kennen, de waan gewekt, dat ze vrij wel op de hoogte der poëtische litteratuur zijn, en wordt hun toch reeds onvolledig oordeel nog bovendien verminkt en verwrongen. In den regel zijn die bloemlezingen hoogstens dienstig, om enkele gedichtjens, die nu eenmaal in den smaak vallen of daarvoor bijzonder geschikt zijn, van buiten te leeren, en ze bij gelegenheid te doen voordragen; van daar hare groote nuttigheid voor onze nog zoo jeugdige en reeds zoo kwijnende rederijkerskamers.

Nu we zoo alles hebben uitgesproken wat ons op het stuk van bloemlezingen op het harte lag, zijn we zeker, dunkt u, in geene goede stemming meer om over de bundels van Dr. van Vloten te spreken. Toch wel: want onze grieven golden slechts het genre; en we zijn volkomen bereid te erkennen, dat er eervolle uitzonderingen kunnen zijn, die echter den regel slechts bevestigen. Wij hebben onze reserves gemaakt; en kunnen dus nu, waar wij te prijzen vinden, dit des te veiliger doen. En dan moeten wij erkennen dat de bloemlezing van Dr. van Vloten, hoezeer tot op zekere hoogte aan dezelfde kwalen lijdend die wij als aan zulke boeken gemeen beschouwen, toch in vele op-

[p. 280]

zigten tot de eervolle uitzonderingen behoort. Vooreerst heeft hier eene wezenlijk bevoegde hand de stukken gekozen en geordend; en zoo ge niet van alle hier vertegenwoordigde muzenzonen iets wezenlijk voortreffelijks vindt, dan is dit...niet de schuld van dr. van Vloten. Voorts maakte de omvang van het werk het mogelijk, om een groot aantal dichtstukken op te nemen; en daaronder dus natuurlijk ook velen, die anders vergeefs in bloemlezingen worden gezocht, waardoor deze verzameling in waarheid een overzigt kan geven van de poëtische litteratuur der laatste vijftig jaren: althans bij de studie van dat tijdvak uitstekende diensten kan bewijzen. Eindelijk wordt van iederen dichter, van wiens talent hier proeven zijn medegedeeld, eene korte, grootendeels biographische schets gegeven, die mede ter waardeering van 's dichters talent en ontwikkeling niet zonder waarde en beteekenis is te achten.

Dit ter algemeene karaktisering dezer bloemlezing. Wat nu den eigenlijken inhoud aangaat: het spreekt van zelf, dat wij niet wel, zelfs indien wij er nu en dan reden voor meenden te hebben, kunnen gaan twisten met den verzamelaar over de keus zijner stukken: hem vragen, waarom hij dat wel en een ander niet opnam. Het is duidelijk, dat bij het verzamelen van een zoo rijken bloemkorf individueele smaak en gevoel, eigen sympathie, veelzins tot richtsnoer moeten strekken: en dat te meer, naar mate men zich meer van de plat getreden wegen verwijdert, en zijn gezigtskring verder wenscht uit te breiden dan de alledaagsche horizon der gewone bloemlezingen. Veeleer dan over enkele kleinigheden met den heer van Vloten te twisten - hij was ook niet altijd vrij in zijne keus - willen wij hem danken voor het vele voortreffelijke, het overvloedig goede en liefelijke dat hij ons schonk, en den wensch uitspreken, dat zijn boek den weg moge vinden in zeer ruimen kring. Maar deze wensch zal, vertrouwen we, wel reeds vervuld zijn, het boek zal wel bereids zijn weg en de zoo wel verdiende ontvangst gevonden hebben. Welnu, is onze aanbeveling, die wij toch met allen ernst herhalen, overtollig, niet overtollig zeker is de wensch, dat de heer van Vloten het edel doel moge bereiken, dat hij zich met de uitgave van dit boek voorstelt. ‘Let us say what we will, self-respect is a fine quality:’ met deze aan Trollope ontleende woorden opent dr. van Vloten zijn voorberigt en hij vindt er aanleiding in, om zich te beklagen over het gebrek

[p. 281]

dier eigenschap bij ons volk, dat maar al te zeer geneigd is zich zelven tegenover anderen klein te achten, al te zeer bereid ook, om den door vreemde hand achteloos toebedeelden, soms dubbelzinnigen en oppervlakkigen, lof, gretig en dankbaar aan te nemen. Dit onwaardig en ondankbaar gering schatten en miskennen van eigen krachten en gaven, eigen rijkdom en overvloed, of ze, vergeleken bij vreemd bezit, armelijke nooddruft ware; deze jammerlijke bekrompenheid en eenzijdigheid ondermijnt en verlamt onze krachten. Die zich zelven overtuigt zwak en magteloos te zijn, die wordt het weldra, en in waarheid en in anderer oog. Waar welhaast een vreemde naamsuitgang, eene vreemde afkomst tot aanbeveling strekt en voorrang verzekert boven den landgenoot van gelijke, zoo niet van meerder kracht: wat is daar te hopen voor de waarachtige nationaliteit van een volk? Die nationaliteit, vindt ze ook niet in de letterkunde eene harer edelste uitingen; en kan deze letterkunde inderdaad leven en bloeien, wanneer ze niet meer wortelt in het bewustzijn, in het eigen leven des volks, niet meer door 's volks liefde gedragen, door zijn eigen geest bezield wordt; waar de menigte haar niet kent, omdat ze zoo vaak der menigte vreemd blijft; waar de ontwikkelden en beschaafden haar niet kennen of miskennen, omdat zij de kennisneming van wat op eigen bodem werd geteeld beneden zich achten? Wij weten wel, dat dit groot en bitter kwaad thans welligt minder algemeen heerschend is, dan voor weinige jaren; wij weten en erkennen met blijdschap dat er zich krachtige stemmen tegen verheven hebben; maar toch, de booze geest is nog niet uitgedreven, nog voert hij heerschappij, in wijden kring. Daarom dan ook, daarom in de eerste plaats, den heer van Vloten dank gebragt, dat hij ons op nieuw wees op den schat, die ook op het gebied der poezij, nog als ons eigendom ter onzer beschikking ligt; dat hij op nieuw in ons de overtuiging wekte, dat het niet noodig is bij vreemden te gaan bedelen, wat wij zelven in milden overvloed bezitten, dat wij, waar er sprake is van kunst en poezy en litteratuur - deze edele goederen, zoo oneindig beter en schooner dan alle materieele bezittingen en industrieele voordeelen - ons niet tegenover anderen behoeven te schamen, noch ook te teren op een onherroepelijk verleden. Dat die overtuiging in veler harte worden gewekt, dat ze zich uitspreke in liefdevolle erkenning; deelneming, ondersteuning, dat de

[p. 282]

bezielende geest van sympathie weder van het volk uit ga, om de litteratuur te doordringen, tot nieuw leven te wekken: en noch is er, trots onwetende minachting, of valsch-humopolitische miskenning, geen gevaar voor Oud-Neerlands nationaliteit en schoone litteratuur. -