Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1864

[p. 257]

Boekbeschouwing.

De realiteit van Christus' opstanding uit de dooden, volgens de nieuw-testamentische berigten, gehandhaafd door L. Paul. Uit het Hoogduitsch vertaald en met enkele aanteekeningen voorzien. Met een inleidend woord van J.H. Sonstral, predikant te Helder. Te Amsterdam, bij Joh. W. Braun, 1864. Gr. 8vo., 57 bl. Prijs ƒ 0.60.

Men zou kunnen vragen was het noodig, na al hetgeen er in ons land over de opstandings-kwestie is geschreven, dit boekje uit het hoogduitsch te vertalen? Doch al zouden wij aarzelen een toestemmend antwoord te geven op die vraag, willen wij daarom evenwel niets afdingen op de waarde van het werkje, waaraan wij gaarne met den eerwaarden Sonstral den naam geven van een ‘degelijk apologetisch geschrift.’ Nieuwe of onder ons nog onbekende argumenten vinden wij hier niet, en wie zich bekend gemaakt heeft met de werkjes van den hoogleeraar Prins, betreffende hetzelfde onderwerp, kan het boekje van Paul gerust ongelezen laten. Een beknopt verslag van den inhoud zal dunkt ons voldoende zijn om deze uitspraak te regtvaardigen. Wij zullen ons daarbij echter onthouden van vergelijking en bepalen ons tot het te bespreken werk alleen.

De heer Paul is geen behoudsman quand même, integendeel hij tracht zich bij zijn onderzoek volkomen onpartijdig te houden en vrij te maken van dogmatischen invloed en andere vooroordeelen; hij beweegt zich op exegetisch gebied. Wordt nu de vraag gesteld: ‘is de ligchamelijke opstanding van Christus met het oog op de Nieuw-Testamentische berigten geschiedkundig en dus geloofwaardig?’ terstond erkent de auteur dat dit niet slechts beteekent: wordt de opstanding in die berigten als een feit verhaald? maar tevens: zijn die berigten te vertrouwen, zijn ze geloofwaardig? - Om zich niet te moeten verdiepen in de twisten der kritiek, wil hij uitgaan van die getuigenissen, die tot hiertoe door alle schriftverklaarders als echt en betrouwbaar zijn erkend, de uitspraken van Paulus in de vier boven allen twijfel verheven brieven aan de Romeinen, Corinthen en

[p. 258]

Galaten. - Eerst komt in aanmerking 1 Cor. IX:1. Paulus handhaaft te dezer plaatse zijne aanspraak op gelijk gezag en gelijke waardigheid als aan de overige apostelen wordt toegekend, en geeft de redenen op, waarom hij teregt verlangt met de anderen gelijk gesteld te worden, o.a. ὀυχὶ Ἰησõυν χϱιστὸν χὸν ϰύϱιον ἡμῶν ἑώϱαϰα; (heb ik niet J.C. onzen Heer gezien?) Wat beteekent hier nu dat gezien? Dat moet uit het verband der rede worden opgemaakt, en dit leidt er ons toe om de eigenlijke beteekenis vast te houden en te verklaren dat Paulus hier verzekert dezelfde voorregten deelachtig te zijn als Petrus en de andere apostelen, op dezelfde wijze als dezen den Heer te hebben gezien, dus werkelijk, feitelijk.

Vergelijkt men nu hierbij de andere plaats 1 Cor. XV:4, dan wordt deze opvatting bevestigd. Paulus verhaalt wat hem zelv' is meêgedeeld, -dat Christus opgewekt is, en om de geloofwaardigheid van dat berigt te bewijzen, voegt hij er bij: ὅτι ὤφθη (dat Hij verschenen is), terwijl hij zich beroept op de authentieke getuigen: Kephas, de twaalve, de vijfhonderd broeders op eenmaal, Jacobus, nog eens al de apostelen en eindelijk: ὤφθη ϰἀμοὶ. Datzelfde werkwoord bezigt hij dus van de verschijningen aan allen die hij noemt, zoowel als van de aan hem zelv' te beurt gevallene. Derhalve kon hij onmogelijk met dat woord iets anders willen aanduiden, dan hetgeen de andere apostelen er onder verstonden, wanneer zij van hunne onmiddellijke aanschouwing des Heeren spraken. ‘Onontwijkbaar is dit alternatief: òf de apostel heeft de verschijning, welke Petrus en de andere apostelen gehad zeggen te hebben, voor eene niet werkelijke, maar voor een visionaire gehouden en heeft dan zoowel hun als zijn eigen visioen aangeduid met ὤφθη, òf hij heeft het er voor gehouden, dat Petrus eene werkelijke, reëele verschijning van den Heer heeft gehad, waarmeê de zijne identisch was; eene derde opvatting bestaat er niet.’ Het tweede lid kan niet worden aangenomen, want ‘om het berigt naar waarheid terug te geven, hebben wij van de Christusverschijning aan Petrus, in den zin waarin Paulus haar moest opvatten, tot die van Paulus zelven te besluiten.’

Men weet echter dat velen juist andersom redeneren en uitgaande van de verschijning aan Paulus geschied, die zij als een visioen voorstellen, de verschijningen aan de overigen daaraan gelijk maken, dewijl Paulus alle die verschijningen aanduidt

[p. 259]

met hetzelfde woord. - Onze auteur het goed regt zijner verklaring willende handhaven, verzet zich in de eerste plaats tegen de uitlegging van Strauss, die het getuigenis van Paulus algemeen en zwevend heeft genoemd. Daartegen wordt ingebragt, dat juist de uitdrukking: ὅτι ἐγήγεϱται τῆ τϱίτῃ ἡμέϱᾳ wijst op een bepaald feit, eene werkelijke gebeurtenis; tot staving van dat berigt wordt daar vervolgens bijgevoegd: ὅτι ὥφθη. ‘Het woord ἐγέιϱειν wordt gezegd van iets, wat bepaaldelijk met de zinnen waargenomen, met de handen getast kon worden; het woord ὢφθη, dat dit uitwendig handtastelijke als waargenomen aanduidt, moet dus van een concreet zien of verstaan worden.’ Tegenover Holsten, een ander godgeleerde, die hetzelfde gevoelen als Strauss met betrekking tot de opstanding is toegedaan, wordt door onzen schrijver opgemerkt, dat al geeft men toe, dat hetgeen van de Christus-verschijning aan Paulus gemeld wordt, als een visioen beschouwd kan worden; er dan nog met geene mogelijkheid aan gedacht kan worden om bij de overigen, bijv. bij Petrus te spreken van een visioen ten derden dage.

Vervolgens komt nog de plaats 2 Cor. XII:1 ter sprake, die bij de hier behandelde zaak van gewigt moet geacht worden, dewijl zij duidelijk leert, dat Paulus zeer goed een visioen wist te onderscheiden van de waarneming eener werkelijke verschijning. Baur zelf geeft dan ook toe, dat bij de hier beschreven ekstase niet te denken is aan het feit van Paulus' bekeering in de Handelingen vermeld.

Doch wij moeten ons bekorten, en deelen daarom zoo beknopt mogelijk nog alleen mede, hoe de auteur de berigten aangaande de opstanding, in de evangelien beschouwt. Het komt hierop neder: De kanonieke evangelien zijn het product van oorspronkelijke overlevering en omwerking der overgeleverde stof uit verschillende gezigtspunten. 't Is hoogst moeijelijk de oorspronkelijke authentieke berigten af te scheiden van die elementen, welke daarin door omwerking mogten gekomen zijn. Evenwel zijn de pogingen, door onderscheiden geleerden daartoe aangewend niet vruchteloos geweest en kan men nu te regt vaststellen ten minste het volgende: Vóór de schriftelijke berigten bestond de mondelinge traditie, deze bevatte natuurlijk herinneringen uit het leven van Jezus, en wel de meest merkwaardige voorvallen, benevens eenige treffende woorden en

[p. 260]

lessen. Hoe zeer men nu echter toestemme, dat deze traditie al gaandeweg minder eenvoudig en zuiver, meer opgesierd is geworden en onnaauwkeurig welligt in de bepaling van tijd, plaats, namen van personen enz. blijft dit nogtans altijd zeker, dat de ‘zich ontwikkelende traditie geene gebeurtenissen kon scheppen, waarvoor zich geen aanknoopingspunt aanbood.’ - Stellen wij nu ook, dat in het verhaal der opstanding menige dichterlijke trek is ingevlochten; zoo moeten wij niettemin vasthouden: ‘het feit moet er zijn, 't welk het ontstaan dier bijzonderheden verklaart, en dit feit kan geene verdichting, sage of mythe zijn.’ - De apostelen zelve stellen de opstanding voor als een werkelijk feit; heeft die nu evenwel niet werkelijk plaats gehad, dan is hun berigt òf zelfmisleiding òf misleiding van anderen. - Wat nu het laatste betreft, dat de apostelen opzettelijk bedrog zouden hebben gepleegd; dit is eene onderstelling, die geene weêrlegging noodig heeft en dan ook door geen bevoegden wordt verdedigd. Strauss zelf heeft het voldoende weêrlegd en duidelijk bewezen, ‘dat de jongeren zelven de overtuiging hadden den Herrezene gezien te hebben.’ - Maar het eerste: zouden zij zich zelven hebben misleid, is er ook grond om aan te nemen dat datgene, wat zij voor reëele verschijningen hielden, niets anders was dan het gewrocht hunner overspannen verbeelding? Deze vraag wordt ten laatste nog vrij uitvoerig besproken, doch de uitslag is: al wat bijgebragt wordt om zulke zelfmisleiding te verklaren is in onoplosbare tegenspraak met de vermelding, vooral ook door Petrus en Paulus, dat het feit is geschied op den derden dag. ‘Zelfmisleiding bij de jongeren aan te nemen is onmogelijk, hetzij wij de voorstelling van zulk een zelfmisleiding psychologisch of historisch, of psychologisch-historisch willen construeren. Want noch de toestand der jongeren, noch die der eerste Christengemeente, noch in het algemeen de toenmalige tijden en omstandigheden wijzen daarvoor eenigen grond aan.’

Het overzigt leidt ons tot dit oordeel. Wij ontvangen hier eene verdediging van de realiteit der opstanding van den Heer, die belangrijk te achten is, omdat de auteur bewijzen geeft van grondige geleerdheid, zich vrij houdt van dogmatische vooroordeelen en bekrompenheid en op echt wetenschappelijke wijze te werk gaat; omdat hij bovendien zich geen vijand toont van de nieuwere theologie in het algemeen, maar hare resultaten over-

[p. 261]

neemt, indien zij hem na zelfstandig onderzoek, proefhoudend gebleken zijn. - Het werkje is degelijk en zal, waar het met aandacht gelezen wordt, zeker nut doen. Wij hopen, dat de lezers zich niet zullen laten afschrikken door den minder aangenamen stijl en het houterige hollandsch van den vertaler, dat nog overal de sporen van zijn afkomst draagt. Ook in dit opzigt staat het ver beneden de helder geschreven werken van prof. Prins. Moge het min of meer gebrekkige van den vorm voor velen geen beletsel zijn om kennis te maken met den degelijken, belangrijken inhoud! Moge de lezing menigeen opwekken tot ernstig nadenken en onpartijdig onderzoek, dat ook dit boekje iets meêwerke tot bevordering van zelfstandig geloof en echte godsdienst!

R.

V.