Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1864

R.G. Rijkens' Taaloefeningen; eenvoudig schoolboekje voor het Lager Onderwijs. Tweede druk (;) herzien door H. Hemkes K.Z., onderwijzer der Nederduitsche school (,) te Voorburg. Te Groningen, bij F. Folkers, 1861. Kl. 8vo. 92 blz. Prijs ƒ 0.25.

Ofschoon de titel van dit werkje, bij de uitgave in 1861, waarheid sprak, is zulks op het oogenblik, waarop wij onze beschou-

[p. 251]

wing leveren, niet meer het geval. Wel is het waar, dat schoolmeesters in Nederland zelden rijk worden; doch het gebeurt toch nu en dan. De heer H. Hemkes, K.Z., gelijk hij zich zelven, op eene originele wijze noemt (K.Z.!.), is niet meer onderwijzer te Voorburg. Hadde hij geschreven Kz., dan zouden wij er uit verstaan hebben Karels- of Klaaszoon; maar nu weten wij er niets met zekerheid van te maken, want kwaadaardige Zoïlus zal het denkelijk niet moeten beteekenen? Welnu, men denke hierover naar welgevallen: geheel met het fait accompli overeenkomende is het, dat de heer Hemkes, door bijzondere omstandigheden begunstigd, (die, eenigzins uitgewerkt, naar men zegt, de stof tot eene aardige bijdrage voor het romantisch gedeelte van het Mengelwerk in een of ander Tijdschrift zouden opleveren), thans geen schoolmeester meer is. Hij heeft plak en bril weggeworpen, den schooljas aan den kapstok gehangen en leeft doodeenvoudigjes, vrolijk en wel in Friesland, waar hij, om toch iets te doen te hebben, Redacteur is van een Friesch blaadje, dat buiten de provincie niet gelezen wordt, alhoewel de heer H. den geesel eener would-be geestige (doch inderdaad flaauwe!) satyre daarin zwaait, en al wie maar eenigzins aan de schoolwereld annex zijn, van tijd tot tijd geduchte schimpscheuten toedient, als wilde hij daardoor zijne ware origine doen vergeten. De Duitscher zou in dat geval zeggen: ‘Schämt er sich nicht seines Betragens?’ Referent laat in dit geval het oordeel aan zijne landgenooten over. À bon entendeur, salut!

De oorspronkelijke schrijver van de ‘Taaloefeningen,’ R.G. Rijkens, is sedert eenige jaren overleden. Hij was in 't gansche vaderland bekend als een man, wiens hart warm klopte voor alles wat goed en edel is, en heeft vele werken geschreven, die zijnen naam nog lang in de dankbare herinnering zullen doen leven van allen, die een prijzenswaardig belang stellen in de opvoeding en het onderwijs van de Nederlandsche Jeugd. In hoe verre nu de heer H. den arbeid van wijlen den verdienstelijken Rijkens verbeterd of verslechterd heeft, kunnen wij onmogelijk met juistheid uitmaken, daar ons de eerste druk niet ter vergelijking is toegezonden, en wij het werkje niet in onze bibliotheek hebben gevonden. In alle geval, heeft bovengenoemde heer H., door de uitgave van den tweeden druk onder zijn verheven patronaat te nemen, geheel

[p. 252]

de verantwoordelijkheid van den inhoud der ‘Taaloefeningen’ op zich genomen, en de kritiek heeft alleen met hem te doen. Wij hebben te meer regt, om onze recensie op dien grond te vestigen, omdat Hemkes in het voorberigt zegt: ‘Ik heb dit werkje nagezien, en hier en daar de al te welige looten afgesneden.’ Nazien! afsnijden! en volgens den titel: herzien. Grootsche en veelomvattende taak, die men ons opgedragen heeft te beoordeelen, opdat het blijken moge, of de ex-schoolmeester iets goeds en degelijks geleverd heeft, of niet. Laat ons dus bedaardelijk en onpartijdelijk nagaan, wat de heer H. Hemkes, K.Z. ons, in 92 paginas voor 25 cent Ned. Courant, aanbiedt.

De titel: Rijkens' Taaloefeningen (met eene apostrophe à l'anglaise!), klinkt ons verschrikkelijk hard in de ooren. Dit komt evenwel geheel voor rekening van den Herziener, aangezien Rijkens, gedurende zijn nuttig en werkzaam leven, te veel gevoel voor welluidendheid had en te nederig was, om die klanken zoo beotiaansch of boeotisch aan een te koppelen en zijn' naam vooraan op den titel uit te galmen.

Volzinnetjes, nu flaauw en onbeduidend, dan met eene echte schoolvossenvlugt; bepalingen, die niets om het lijf hebben, en foutieve opstellen, waarmede onze schoolknapen den spot drijven: ziedaar de quintescens (??) van Meester Hemkes' (hij ziet wij zijn leer- en volgzaam met de apostrophe!) arbeid. Wij laten enkele curieuse staaltjes volgen, ter staving van ons oordeel.

Blz. 10. De slechte school wordt verbeterd. - Eilieve! welke school? Hoogst onverstandig zijn dergelijke zinnetjes in een schoolboek voor kinderen, al zijn het maar boerenjongens en meisjes, als te Voorburg.

Blz. 17. De jenever, die door zoo vele menschen wordt misbruikt, waardoor het geluk van duizende huishoudingen wordt verwoest en de menschen worden verlaagd tot dieren, wordt vooral in Schiedam gestookt. - Laat staan het lamlendige van den volzin, in welken men viermaal het werkwoord worden aantreft, vragen wij den heer H. in gemoede, of hij geroepen is aan kinderen eener lagere school zulk een veroordeelend vonnis over de goede stad Schiedam, den jenever en de vele menschen die hem misbruiken (dit zegt hij immers?) te vellen? Van het gebruiken speeekt hij intusschen niet! In zoo verre Rec. be-

[p. 253]

kend is, behoort de heer H. ook niet tot de temperance-league. Dus, zeer wijsselijk overlegd, pour acquit de conscience.

Blz. 23. ‘Vrouwelijk is het woord Betje.’ - O! wie schön!!...Eene Betje in het bedje, klinkt zelfs in een courantje niet onaardigjes.

Blz. 27. ‘Geef tien voorbeelden als deze. Geef hiervan twintig voorbeelden.’ - Als wij die voorbeelden aanhaalden, zouden de lezers denkelijk vragen: ‘Woont Referent te Meer-en-Berg.’ Wij verwijzen hen daarom naar het boekje van Meester Hemkes: het kost maar 25 cent. Vijf en twintig cent maar? Boeren en burgerlui, laat de gelegenheid toch niet voorbijgaan; welligt komt zij nooit weêr terug!?...

Blz. 30. Ontneem uw kind het mes. - Algemeen protest der schooljongens, die eenen tol, een stuk touw, een mes en knikkers als heilige zaken beschouwen. Ontneem Franeker het planetarium, was nog mooijer geweest, maar laat H. met vrede.

Blz. 42 ten slotte; want het verveelt ons, langer de zotternijen van den heer H. Hemkes, K. z. wereldkundig te maken. Wij lezen aldaar dezen volzin, welke alleen voldoende is, om de gramaticale onkunde en den groven wansmaak van den Herziener te bewijzen. ‘De brave Noach, die de arke bouwde, die zeer groot was en drie verdiepingen bevatte, werd door God, die Noach zeer beminde, gelast dit te doen.’ - Begrijpe hij het, wien daartoe meer vernuft dan aan Ref. werd geschonken. Hij geeft het op.

Summa Summarum. Referent is van gevoelen, dat de heer H. niet behoorlijk heeft nagedacht bij het snoeijen der looten, en dat hij voorts, door eene aangeborene manier gedreven, eigene waar van slechte qualiteit in het huis van een' overledenen confrater heeft binnengesmokkeld. Hij raadt hem daarom ten sterkste aan, zich voortaan stilletjes bij zijne eigene schaapjes te houden, en het herzien van schoolwerken aan bekwamere handen dan de zijne over te laten.