Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1864

[p. 204]

Het heimwee, beschouwd als eene vingerwijzing op de bestanddeelen der menschelijke natuur. Eene voorlezing van dr. A.L. Poelman. Voorgedragen in de openlijke vergadering, van het zeemans-collegie Vooruitgang, te Sappemeer, den 3den Februarij 1864. - Te Groningen, bij F. Folkers, 1864. In post. 8vo. 34 bladz. Prijs ƒ 0.50.

Een gepast onderwerp is het halve succes voor den redenaar. Bespreek een onderwerp, dat uwe hoorders innige belangstelling inboezemt, dat hun leven raakt en gij kunt verzekerd zijn van hunne aandacht niet alleen, maar ook van hunne toegevendheid voor hetgeen daar in den vorm uwer toespraak te wenschen overig mogt blijven. - Is dat de waarheid, dan kan het ook niet betwijfeld worden of de keuze van dr. Poelman moest bijval vinden, toen hij in het zeemans-collegie spreken ging over het Heimwee; zijne hoorders behoefden echter geene buitengewone toegevendheid te betoonen om ten einde toe met aandacht naar hem te luisteren. Zijne taal is boeijend zoowel door den stijl als den inhoud zijner voorlezing. -

Schilderachtig en treffend is zijne beschrijving van het heimwee, die treurige zielekrankheid, inzonderheid zeker den zeelieden bij ervaring bekend; en belangwekkend is de wijze waarop hij deze aandoening of gemoedsgesteldheid in verband brengt met de drie bestanddeelen, waaruit de menschelijke natuur bestaat: het zinnelijke, het verstandelijke en het godsdienstig-zedelijke leven.

Ofschoon wij met dr. Poelman niet altijd eenstemmig zijn bij de uiteenzetting zijner gedachten; daar wij bijv. geen onderscheid kunnen vinden in de kwaal van den Indischen oudgast, die reikhalzend uitziet naar het moederland; en de onrust van den balling, die nergens zijn vaderland vergeten kan en in den vreemde zich ongelukkig gevoelt ook al geniet hij voorspoed en welvaart. De schrijver toch stelt het eerste op het gebied van het zinnelijke, het andere op dat van het verstandelijke leven. - Ook zouden wij nog al het een en ander wat hier heimwee genoemd wordt met andere namen bestempelen; als men spreekt van heimwee naar roem en glorie, heimwee naar het goddelijke enz., als men de vrijheidsliefde van den Pool, die zich genoopt voelt om ‘altoos op nieuw te worstelen tegen

[p. 205]

den reus, die hem met ijzeren hiel de borst verbrijzelt,’ heimwee noemt, dan wordt naar onze bescheiden meening de eigenlijke beteekenis van het woord vergeten of uit het oog verloren. - Doch ofschoon wij dan over het een en ander, dat hier gezegd is eenigzins anders denken, kunnen wij de verklaring niet terughouden, dat wij het werkje met uitstekend genoegen hebben doorgelezen.

Een enkele aanmerking zij het ons vergund uit te spreken, zij betreft niet het onderwerp maar den spreker. Op bl. 10 lezen wij: ‘Wat nu allereerst de vraag aangaat naar het aantal der verschillende elementen, wier som het menschelijke leven vormt, dan aarzel ik niet, op gevaar of van voor orthodox door te gaan, bij hare beantwoording mij aan te sluiten aan het gevoelen van den Apostel Paulus’ enz. - Waartoe dienen hierbij de door ons onderschrapte woorden? Is dr. Poelman zoo bevangen door orthodoxophobie of wil hij zijne hoorders doen gelooven, dat allen die met den apostel Paulus eensgezind zijn voor orthodox moeten doorgaan? Wat kwam de vermelding van orthodox of niet-orthodox hier te pas? De zeelieden behoefden er toch juist niet opmerkzaam op gemaakt te worden, dat de voor hen opgetreden voorlezer een niet-orthodox predikant was Wat hadden zij te doen met de theologische rigting van den auteur, de voorlezing zelve was belangrijk en boeijend, dat was immers genoeg. -

R.

V.