Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1864

Gids voor den Bijbellezer. Met vijf kaarten. Door T.M. Looman. Derde, geheel omgewerkte, veel vermeerderde en verbeterde druk. Te Amsterdam, bij H. Höveker, 1864. In post 8vo., XIX, 498 bl. Prijs ƒ 3.00.

De eerste druk van dit boek is ons even weinig onder de oogen gekomen als de tweede; wij hebben echter ook allee dezen derden aan te kondigen, die, naar in de voorrede word berigt, omtrent het dubbele der uitgebreidheid van de vorige heeft. Opdat het hierdoor niet te zeer in prijs zou stijgen, zijn sommige gedeelten met eene zeer kleine letter gedrukt. Ook overigens is de uitvoering uitmuntend en de prijs uiterst matig. De uitgever heeft daarom alle aanspraak op loffelijke vermelding, hoewel men toch ook moet toegeven, dat de uitgaven ‘door de vereeniging ter bevordering van christelijke lectuur’ al aanstonds het debiet van eenige honderde exemplaren vooruit hebben.

Het is een groote rijkdom van zaken, dien deze ‘Gids voor den Bijbellezer,’ of zoo als het in den tekst op bladz. 1 heet:

[p. 180]

‘eenvoudigen Bijbellezer,’ bevat. 't Is een soort van populaire inleiding tot het O. en N.V., eene bijbelsche aardrijkskunde, eene bijbelsche archaeologie, en nog al meer. Deze verscheidenheid maakt het noodig, dat wij een kort overzigt geven van den inhoud.

Na eene inleiding voor de natuurlijke middelen om God te kennen, en over de bovennatuurlijke openbaringen, handelt eene eerste afdeeling over den bijbel in het algemeen, zijne namen, oudheid, voortreffelijkheid, goddelijke ingeving, doel en bestemming, echtheid, onvervalschtheid, verdeelingen en overzettingen. Men ziet, dat de volgorde niet zeer wetenschappelijk is, want indien men de woordelijke ‘ingeving’ op den voorgrond plaatst, behoefde geen betoog van de ‘voortreffelijkheid’ des bijbels vooraf te gaan, als van zelv' uit de ingeving voortvloeijende. Maar de ‘ingeving’ ook eenmaal aangenomen zijnde, valt eigenlijk alle betoog weg van echtheid, onvervalschtheid, enz. der Schrift, omdat men gerust kan aannemen, dat, heeft God op wonderdadige wijze den bijbel doen schrijven, Hij dan ook zeker wel gezorgd zal hebben dat dit boek onverminkt tot de nakomelingschap werd overgebragt. Doch aan het bewijs voor die ingeving ontbreekt veel. De schrijver toch betoogt haar: 1) uit de Gode waardige begrippen van de godsdienst, door de bijbelschrijvers verkondigd; 2) uit de grootheid en majesteit, welke zij aan den almagtigen God toekennen; 3) uit de zuiverheid en zedelijkheid van hare zedeleer; 4) uit de majestueuse eenvoudigheid van den stijl; 5) uit den wondervollen invloed, welken zij op het gemoed der geloovigen uitoefenen; 6) uit de getrouwheid en onbaatzuchtigheid der schrijvers; 7) uit de wonderen, met welke zij hunne leer bevestigd hebben; 8) uit de overeenstemming der onderscheidene schrijvers van verschillende eeuwen; 9) uit de wonderbare bewaring van de onderscheidene boeken tot op onzen tijd; 10) uit de vervulling van de talrijke en onderscheidene voorzeggingen. Iedereen ziet, dat die bewijzen òf uitgaan van de voorstellingen die wij ons vormen aangaande het Opperwezen en de zedeleer, ten gevolge van het bezitten der goddelijke openbaring, òf dat men reeds vooraf aanneemt wat nog eerst uit het goddelijke karakter der H. Schrift moet bewezen worden. De ‘eenvoudige Bijbellezer’ nu moge deze bewijsgronden niet noodig hebben (doch waartoe ze dan hier geven?) de nadenkende bijbellezer

[p. 181]

vraagt betere, en dat met des te meer nadruk, naarmate hem het bijbelboek in betrekking tot zijne hoogste en eeuwige belangen dierbaarder is.

De tweede afdeeling handelt over het lezen van den bijbel, t.w. het regt en de verpligting daartoe, de gemoedsgesteldheid waarin de bijbel moet gelezen worden, benevens eenige regelen ter bevordering van het vruchtbaar bijbellezen. Hierbij behoort een in het aanhangsel gegeven ‘plan om den bijbel in een jaar door te lezen.’ Eenen soortgelijken ‘Kalender des Bijbels’ vindt men in vele folio-statenbijbels. Wij zien niet in, dat het aan een ‘vruchtbaar’ bijbellezen bevorderlijk kan zijn, zulks bij wijze van dagtaak te doen. En ware dan de verdeeling nog maar zoo geweest, dat men dagelijks ten minste iets van het N.V. te lezen kreeg! Maar b.v. in het laatst van Junij moet de Christen zich stichten met een paar kapittels uit het Hooglied en een paar gansch Israëlitische psalmen. Wij houden niet van al zulke bevorderingen eener doode letterdienst.

De derde afdeeling heet: ‘ontleding van de boeken des bijbels’; het bestaat in eene korte, zeer oppervlakkige opgave van den inhoud van ieder boek, zonder eenig acht slaan op het licht, door de nieuwere oordeelkunde - ook zelfs door eene zoogenoemde geloovige kritiek - over de bijbelboeken verspreid. Het Hooglied b.v. is volgens L. buiten eenige bedenking van geestelijke beteekenis. Tusschen het O. en N.V. vindt men eene beknopte ‘geschiedenis der Joden gedurende het tijdvak tusschen het Oude en Nieuwe Testament.’ Het laatste hoofdstuk: ‘de apocryfe boeken,’ namelijk des O.V., is hoogst eenzijdig en onbillijk. Alleen het eerste boek der Makkabeërs heeft in het oog van den schrijver ‘eenige historische waarde.’ De wijsheid die door Jezus Sirach geleerd wordt, ‘is vaak aardsch, duivelsch, en leert ook het algodendom.’ Gansch anders is het oordeel van van der Palm, die toch waarlijk geen ‘moderne ongeloovige’ was; deze noemt dat boek eene verzameling, ‘waarin uitgebreide menschen- en wereldkennis doorstraalt, zoodat men de lezing niet alleen veilig aanraden, maar het ook als een nuttig huisboek voor alle levensstanden aanprijzen mag.’ In de plaatsen, die Looman ter staving van zijn ongunstig oordeel aanhaalt, hebben wij niet kunnen vinden wat hij er in leest. Wij zien b.v. niet hoe het algodendom geleerd wordt Jez. Sir. XLIII:27, waar staat, dat in de zee ‘schepselen zijn,

[p. 182]

ongeloofelijk wonderbaar, velerlei gedierten, het geslacht der walvisschen.’ Of ook het boek Tobias zoo vol is van ‘aardrijks-, tijd-, reken (zeker: tijdreken-) en geschiedkundige feilen,’ nemen wij de vrijheid grootelijks te betwijfelen; dat geographie, historie noch chronologie plaats hebben voor het boek Judith, laat zich beter verdedigen.

In de vierde afdeeling volgt: eene bijbelsche aardrijkskunde, daarna een overzigt van de godsdienst, staatsgesteldheid, zeden en gewoonten der Israëliten; voorts eene geschiedenis van den godsdienstigen staat der Israëliten; dan iets over de staatkundige en burgerlijke instellingen bij de Joden; dan over het maatschappelijk en huiselijk leven der Israëliten; eindelijk over de christelijke godsdienst, hare bediening, eeredienst instellingen en plegtigheden. - Deze afdeeling behelst eenen schat van zaken, en behoudens de aanmerkingen die wij op sommige bijzonderheden hebben, geven wij er eenen onbepaalden lof aan. Alleen zouden we vragen, wat de ‘eenvoudige’ bijbellezer wel moet denken als hem zulk eene menigte zaken te leeren gegeven wordt ‘tot regt verstand van de II. Schrift.’ Over de schriftbeschouwing in het algemeen, door den schrijver ten grondslag gelegd, behoeven we ons nu niet nader te verklaren. Hij houdt zich gestreng aan de letter, en moet dat wel ten opzigte van een boek, ‘waarvan God de auteur is.’ Maar van hoe diep ingrijpenden invloed dit is op zijne voorstellingen ten aanzien van de uitlegging des bijbels, blijkt duidelijk uit de

Vijfde afdeeling, die over deze uitlegging handelt. Het laat zich wel vooraf verwachten, dat de onderscheiding van den letterlijken en den geestelijken zin der H. Schrift wordt in bescherming genomen, gelijk ook de zoogenoemde geloofsanologie als regel bij de verklaring. Daarentegen komt natuurlijk het psychologische element niet in aanmerking, daar trouwens de individualiteit der schrijvers bij de inspiratieleer geheel en al op den achtergrond treedt. De schrijver handelt hier ook over de ‘schijnbare tegenstrijdigheden in den bijbel,’ en haalt daarbij eenige voorbeelden aan die al zeer gemakkelijk te vereffenen zijn. Maar wat te heet en te zwaar is laat hij liggen. Indien een oplettend bijbellezer Gen. XXXVI:31 vindt gesproken over koningen, die geregeerd hebben in den lande Edom, eer een koning regeerde over de kinderen Israèls, dan blijft zijn ‘gids’ hem het antwoord schuldig op de bedenking,

[p. 183]

dat dit vers kennelijk eerst in den tijd van Saul kan geschreven zijn, en dat bij gevolg het boek Genesis in zijnen tegenwoordigen vorm niet zoo onbepaald aan Mozes kan worden toegeschreven.

Als wij Jes. VII oplettend lezen, vinden wij dat het bekende: ‘zie, eene maagd zal zwanger worden’ enz., aldaar een waarborg, teeken of pand is, dat, eer dat zoontje onderscheid zal kennen tusschen goed en kwaad, het land verlaten zou liggen, welks koningen Achaz benaauwden - derhalve van eene zaak die binnen weinige jaren zou gebeuren; iets waardoor men genoodzaakt wordt naar eene andere verklaring, dan die nopens Jezus' wonderbare geboorte, om te zien, daar iets dat eeuwen later zou plaats hebben, kwalijk kan worden aangewezen als een teeken van iets dat binnen weinige jaren geschieden zou. Zie bladz 411.

Wij laten het den schrijver zeggen, dat ‘de ark groot genoeg was om al de diersoorten te bevatten met het voor hen benoodigde voedsel’ (gedurende een jaar). Wij zouden ‘de naauwkeurige berekening’ deswegens wel eens willen zien. Zie bladz. 445. Waarlijk, door zulke dwaasheden bevordert men de eer der H. Schrift niet bij iemand die eenigzins nadenkt. En die onnadenkend alleen op den klank af den bijbel leest, hetzij volgens hetzij zonder den kalender in een jaar, - de zoodanige heeft dezen gids niet noodig.

Met dat al erkennen wij gaarne het vele belangrijke dat hier gevonden wordt voor iemand, die wenscht te verstaan wat hij leest.