Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1864

Redeneerkunde. Eene handleiding bij de beoefening dezer wetenschap (.) door F. C de Greuve, hoogleeraar te Groningen. Te Groningen, bij P. van Zweeden, 1862. 346 en X blz., in gr. 8vo.

Het moge oppervlakkig eenige verwondering baren dat wij nu eerst een werk aankondigen, dat het jaartal 1862 als jaar van uitgave op den titel draagt, doch het volgende berigt van den uitgever, dat wij te gelijk met de toezending ontvingen, heldert dit op. Wij deelen dit berigt te gereeder mede, omdat het ook invloed op onze beschouwing gehad heeft.

‘Toen de schrijver van het werk der redeneerkunde het handschrift aan den drukker overgaf, waarvan hij in vroeger jaren zijne beste krachten had gewijdt, verlangde hij daarvoor geen lof te ontvangen. Zoo meende de uitgever in den geest des schrijvers te handelen om geen exemplaar aan een beoordeelend tijdschrift in te zenden. Daar een goed of afkeurend oordeel den schrijver nu niet meer kan bereiken, zoo neemt de ondergeteekende de

[p. 151]

vrijheid, een exemplaar van bovengenoemd werk ter beoordeeling aan de Vaderlandsche Letteroefeningen in te zenden.’

Uit dit berigt zien wij dus, dat de schrijver zelf geen lof, maar ook geen aanwijzing van gebreken, die zijn werk mogten aankleven, begeerde; dat nu hij overleden is, zoodanigen lof, of zulk eene aanwijzing overbodig is, daar hij geen zelfvoldoening van de eerste kan smaken, en geen nut met de tweede kan doen. En daaruit kan dus van zelf, om een term uit het voor ons liggende werk te bezigen, de volgende sluitstelling worden afgeleid, dus behoeven we niets van het boek te zeggen.

Evenwel willen wij enkele opmerkingen, die ons zijn voorgekomen, niet achterhouden. Over het geheel is het boek ons zeer bevallen; de voorstelling zijner gedachten van den schrijver is helder en juist. Hij heeft een goed inzigt gehad van het onderwerp dat hij wilde behandelen en onze letterkunde met een voortreffelijk werk verrijkt. Zijn boek is in drie hoofdafdeelingen, deze weder in onderafdeelingen en deze laatste op nieuw in paragraphen verdeeld, waardoor het gemakkelijk is, om iets, wat men zoekt te vinden. Wij achten eene opgave der hoofden onderafdeelingen niet overbodig, om daardoor eenig begrip van den inhoud te geven.

I. Over het denken in het algemeen. 1. Over het ontstaan van het denken als werkzaamheid des geestes. 2. Over de hoofdvormen, waaronder alle bijzondere denkvormen zich in het denken openbaren. 3. Over de grondbeginselen, waarop de zekerheid van het denken berust, of over de denkwetten. II. Over de hoofdverrigtingen van de werkzaamheid des denkens. 1. Over de begrippen. 2. Over de oordeelen. 3. Over de sluitreden. III. Over het hoofddoel van het denken: wetenschappelijke kennis. 1. Over de grondslagen van alle wetenschap. 2. Over de middelen ter volmaking der wetenschappelijke kennis. 3. Over de voltooijing der wetenschappelijke kennis als wetenschap.

Of evenwel elke stelling des schrijvers den toets eener naauwkeurige critiek zou kunnen doorstaan, durven wij niet beslissen. Zoo trof ons op blz. 201, waar over verkorte sluitreden gehandeld wordt, de aanhaling van een paar voorbeelden, waarin de hoofdstelling verzwegen is, t.w.: ‘Opregtheid is eene deugd, derhalve lofwaardig;’ ‘weelderigheid maakt ons voor ernstig

[p. 152]

nadenken ongeschikt, derhalve verzwakt zij de krachten des geestes.’ De schrijver zegt nu verder: men kan echter zulke redeneringen nog eenvoudiger aldus uitdrukken: ‘opregtheid is eene lofwaardige deugd; weelderigheid, die ons tot ernstig nadenken onbekwaam maakt, verzwakt de krachten des geestes.’ Wij gelooven dat de omzetting een groot verschil in het begrip en de bedoeling maakt. In het eerste geval zegt men, ons bedunkens: omdat opregtheid eene deugd is, is zij lofwaardig; omdat weelderigheid ons tot ernstig nadenken ongeschikt maakt, verzwakt zij de krachten des geestes, terwijl in de laatste uitdrukking als het ware ligt opgesloten, dat er ook andere deugden, dan lofwaardige zijn, en van weelderigheid twee gevolgen worden medegedeeld. Bovendien om ons nog alleen met de stelling omtrent de weelderigheid te bepalen, bovendien leest men in de eerste uitdrukking ook nog deze gevolgtrekking, dat ernstig nadenken de krachten des geestes versterkt, welke in de laatste niet gevonden wordt.

Wat de schrijver van stelling en voorstel en het onderscheid tusschen beiden zegt, beamen wij ten volle. Doch punctum met onze opmerkingen.

Op enkele correctiefouten, zoo als o.a. op bl. 36 onderaan, willen wij niet letten.

Wij hopen dat het werk van den ontslapen hoogleeraar door de studerende jongelingschap, waarvoor het hoofdzakelijk bestemd werd, niet alleen, maar ook in uitgebreideren kring een gunstig onthaal moge vinden.

H.