Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1864

De godsdienst in haren oorsprong, hare bronnen en hare ontwikkeling, door Theodore Parker. Uit het Engelsch door J.J. Swiers, predikant te Havelte. 2 stukjes. Te Groningen, bij J.B. Wolters, 1863. In klein 8vo., 453 blz.

Met de vertaling van Parker's Discourse of mattiers partaining etc. - de Nederlandsche titel is ongelijk veel beter en duidelijker dan de Engelsche - heeft de bekwame Havelter leeraar eene belangrijke dienst bewezen niet alleen aan de eigenlijke geestverwanten van den genialen Amerikaan, maar ook aan allen die de christelijke waarheid willen onderzoeken uit

[p. 133]

liefde jegens haar en besef van haren nimmer uitgeputten rijkdom. Wij hebben al de schriften van Parker niet gelezen; die wij kennen hebben naar 't ons voorkomt niet veel dat eigenlijk nieuw wag heeten, maar veel oorspronkelijks in de opvatting, voorstelling en zamenvoeging van het bekende, waardoor men wordt uitgelokt om hem te volgen en ook daar nog van hem leert waar men niet instemt met de slotsommen van zijn onderzoek.

‘De godsdienst, - men lette op deze algemeene uitdrukking. Trouwens, Parker handelt eerst over de godsdienst in het algemeen, over het godsdienstig bewustzijn in den mensch en de wijzen waarop het zich openbaart, gelijk mede over de bronnen van het godsdienstig gevoel, waarbij ook rationalisme en supranaturalisme ter sprake komen. De voorstelling van het laatste gaat aan het gewone euvel des rationalisme mank: eenzijdigheid en daardoor onbillijkheid, waarop hij niet nalaat opmerkzaam te maken in eene aanteekening, gelijk over het geheel zijne aanteekeningen, spreken ze al niet zelden den schrijver tegen, de waarde des werks zeer verhoogen. Eerst na deze algemeene beschouwingen komt Parker tot het christendom, en heeft hij in de twee eerste boeken van zijn geschrift gehandeld over het godsdienstig bewustzijn in het algemeen, en over de betrekking van hetzelve tot God, - het derde handelt over de betrekking van het godsdienstig gevoel tot Jezus van Nazareth, of eene beschouwing van het christendom (ook hier wordt de hoogst eenzijdige schrijver door den hoogst schranderen vertaler menigmalen teregt gewezen); het vierde over de betrekking van het godsdienstig beginsel tot het grootste der boeken, of eene beschouwing van den bijbel; het vijfde over de betrekking tusschen het godsdienstig beginsel en de grootste van alle menschelijke instellingen, of eene beschouwing van de kerk, ook in hare verschillende afdeelingen, waarbij het natuurlijk niet aan eene krachtige apologie voor het renitarisme ontbreekt.

Wij gaven het reeds te kennen: dit geschrift heeft naar onze overtuiging hooge waarde voor hen die zelven wenschen te onderzoeken op het punt van de godsdienst in het algemeen en de christelijke in het bijzonder. Doch voorzeker zal niemand der zoodanigen blijven staan bij hetgeen Parker hem geeft. Wij houden het er dan ook voor, dat deze de eerste zou zijn om dit te ontraden.

Van denzelfden schrijver zijn ook Gebeden, door E.J.P.

[p. 134]

Jorissen, Predikant te Groningen, vertaald, aldaar bij denzelfden uitgever van de pers gekomen. 't Zijn twee stukjes, doch met doorloopende bladzijden. Het oorspronkelijke dezer gebeden ‘verscheen na Parkers dood als eene gave van de vrienden des ontslapene aan zijne echtgenoote. De gebeden waren ‘opgevangen in de lucht zoo als ze nedervielen van de lippen des sprekers, en met de naauwkeurigheid der daguerreotypie door vriendenhanden ter nedergeschreven, en als groote kostbaarheid bewaard. Uit het groote getal werden 40 als de meest eigenaardigen uitgekozen.’ Er is zeker veel schoons in, maar ook, gelijk dat in den aard der zaak ligt, tallooze herhalingen. Als men iemand heeft hoog geschat in zijn leven, bezit men gaarne zoo vele van zijne gesprokene en geschrevene woorden als maar mogelijk is, en dit is zeer natuurlijk. Maar daarom uitgeven, en vertalen?...Wat de dagteekeningen er bij doen begrijpen wij niet. Zij doen niets af.