Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1864

Godsdienst en deugd. Christelijke toespraken, door E.J.P. Jorissen, Predikant te Groningen. Groningen, J.B. Wolters, 1863. In groot 8vo. 276 bl. Prijs ƒ 2.90.

De preken, of zoo als zij doorgaans en ook beter door de opstellers genoemd worden: ‘Christelijke toespraken’ der moderne theologen onderscheiden zich niet alleen grootelijks van de gewone leerredenen door den inhoud, maar ook evenzeer door den vorm, die zich volstrekt niet stoort aan den tekst en zich niet inlaat met het opgeven der verdeeling. Het eerste is slechts de toepassing van een beginsel. De schrijver van dezen bundel verklaart zich in de voorrede bepaald tegen den

[p. 131]

regel, door prof. Muurling aldus geformuleerd: ‘de preek worde naauw aan den tekst verbonden en wasse uit het tekstwoord op, als een boom met zijnen wortel met stam en takken en bladen en bloesems.’ De eerw. Jorissen beroept zich ter bestrijding van dien regel op ‘verschil in de opvatting van de rechten en bevoegdheden eens christelijken predikers. De vorm breekt omdat de inhoud niet langer in hem past. Is de evangelieverkondiging alleen ontwikkeling van den tekst eener geschreven goddelijke openbaring, dan kan de prediker, wil hij zich zijner roeping waardig gedragen, iets anders als “- dan, maar deze taalfout schijnt bij den schrijver iets opzettelijks te zijn, althans zij komt meermalen voor -” in het gekozen tekstwoord vinden. Hij heeft zijn verband toe te lichten, hij moet naar de waarheid daarin uitgesproken volgens de regelen eener goede uitlegkunde, ook der aesthetische en physiologische, vorschen en brengen deze dan over op de omstandigheden van de hoorders die hem omringen. De mate zijner meerdere of mindere gebondenheid aan de letter van zijn tekst en aan zijn inhoud kan de mate zijns eerbieds voor de schrift doen kennen.’ Het gansch eenzijdige van den laatsten volzin valt zoozeer in het oog, dat het bijna overbodig wordt op te merken, dat slehts eene hoogst onjuiste voorstelling zulke slavernij onder de magt van den tekst kan plaatsen tegenover het ‘eigen geloof, het woord, de waarheid zooals God ze ons heeft geopenbaard,’ als die ‘het recht en de bevoegdheid geven om van den kansel tot de luisterende schare iets te zeggen.’ 't Is weder eene van die aanmatigingen der ‘modernen,’ over welke de bezadigde best doet stillekens te meesmuilen, als waren zij de eenige predikers uit den geloove, en als werd door diegenen voor wie de tekst de grond der preek is omdat en zooals hij een schriftwoord behelst, verkondigd wat buiten hen omgaat, wat het eigendom niet is geworden van hunnen geest door het geloof. Van zoodanigen prediker wendt Jorissen zich ‘met zeer grooten weerzin af.’ Nu, dat kan hem ook niet moeijelijk vallen, want hij ‘troost zich met de gedachte dat hij een voorwerp eener door schrik verhitte verbeelding is.’ Is dit zoo, dan had de geheele uitval ook kunnen wegblijven.

Overigens zou het zeer onregtvaardig zijn te verzwijgen, dat deze bundel veel schoons en belangrijks bevat. Naar inhoud en vorm eischen deze toespraken een ontwikkeld gehoor; zelfs bij de bedaarde lezing moet men zich nu en dan eens bedenken

[p. 132]

om den zamenhang niet te verliezen en de bedoeling wel te vatten - iets waartoe men bij het hooren de gelegenheid niet krijgt. Toch zijn het meestal geene afgetrokken redeneringen, maar in waarheid ‘toespraken,’ niet zelden in eenigzins dramatischen vorm, zoodat hij personen aanspreekt die hij zich voorstelt te zien; tijdgenooten van Jezus enz., tot zelfs ‘onhebbelijke betweters,’ tegen wie een toon wordt aangeslagen, die iets scherps, iets sarcastisch heeft, dat in eene preek - men vergunne ons even dien naam - misschien min wenschelijk is. Zijn de teksten niet zelden lang, de opschriften zijn des te korter. Zij behelzen soms eene duidelijke aanwijzing van het onderwerp, b.v.: ‘het evangelie eene prediking van (aangaande) God;’ soms ook zijn zij zeer onbepaald, gelijk: ‘de zaak van het christendom;’ soms eene soort van fragmentarische uitdrukking uit den tekst: ‘door engelen bediend.’

Hun die genoeg ontwikkeld zijn om zelfstandig in te zien in de waarheid welke in Christus Jezus is, bevelen wij dezen bundel ook dan nog aan, wanneer zij niet in allen deele met den schrijver instemmen; anderen, die welligt minder ingenomen zijn met het missen dan met het aantreffen van het een en ander, zij herinnert dat de Christen veelzijds en veelzins leering en opbouwing kan vinden zoo hij meer ziet op datgene waarin hij als lezer met zijnen schrijver overeenkomt dan op datgene waarin hij van hem verschilt. ‘In de gemeenschap met Christus,’ zegt de schrijver in de toespraak: ‘den kinderen gelijk,’ ‘is geen plaats voor dat hoogmoedig op elkanderen nederzien, geen plaats voor den laatdunkende die zich boven zijne medediscipelen stelt.’