Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1864

[p. 75]

Tusschen de keerkringen. Schetsen uit het dieren- en plantenrijk, door dr. G. Hartwig, vertaald door dr. J.J. Hupscher, O.I. ambtenaar. Te Arnhem, bij H.A. Tjeenk Willink. Prijs ƒ 3.60.

Wie kent Hartwig's ‘de zee en hare wonderen’ of het hooge Noorden’ niet, werken die in den laatsten tijd, en met regt, zooveel opgang gemaakt hebben bij dat gedeelte des publieks dat gaarne iets meer van de aarde wil weten dan wat het alleen van de lagere scholen heeft medegebragt. Het onderhavige werk ‘Tusschen de keerkringen’ zal daarom, even als de beide opgenoemde, aan zeer velen hoogst welkom zijn, zoowel om den aangenamen onderhoudenden schrijftant als om zijne erkende degelijkheid. Het is in den waren zin des woords een echt volksboek voor onderzoeklievende beminnaars der natuur en eene aangename verpozingslectuur voor den wetenschappelijk gevormden man of jongeling, zoodat wij dan ook niet twijfelen of het zal door onze studerende jongelingschap aan de verschillende Hoogescholen gretig ter hand genomen worden. Wij erkennen met den schrijver dat het geene gemakkelijke taak is, in eene beperkte ruimte zulk eene verscheidenheid van vormen - van den olifant tot de mier, van den palm tot de orchidee - tot een ligt te overzien geheel te brengen, doch wij geven hem tevens gaarne den lof dat hij die taak met eere volbragt heeft. Als een getrouwe gids, als een deelnemend vriend voert hij ons rond door het maagdelijke oer-woud, over zeeën en rivieren en door de alles verzengende woestijn en hij doet dit met zulk eene zielskalmte en met zulk een edel gevoel bezield, dat hij ons een innig gevoel van dankbaarheid afperst. Overal heeft hij een ernstig woord ten beste waar hij meent dat mensch of dier onregt wordt aangedaan. Roerend b.v. schetst hij ons den toestand der apen waar hij zegt: ‘Arme gevangene apen! wij bespotten u, maar wie zou niet uw vrije leven in het woud benijden! Omgeven van al de wonderen der plantenwereld, baadt gij u daar voortdurend in genot! Tegen de verzengende stralen der zon wordt ge door het groene loofdak bedekt, dat in alle jaargetijden boven uw hoofd zich welft. De geuren van de kostelijkste bloemen die de mensch slechts uit de verte bewonderen, niet bereiken kan, omdat ze hemelhoog bloeijen, ze omgeven u op uwe wandelingen van den eenen boom op den anderen. Een onuitputtelijke voorraad van noten en vruchten

[p. 76]

behoedt u steeds voor gebrek; is de voorraad in de nabijheid op, slechts een kleine uitstap naar een ander punt van uwe bezittingen en op nieuw hebt gij overvloed. De matroos kan wel langs het dunste touwtje tot op duizelingwekkende hoogte in den top der masten klimmen, maar gij beweegt u nog vrij wat sneller langs de lianen, die als touwen tusschen de zuilen van den majestueuzen tempel gespannen zijn, die u tot woonplaats is aangewezen. Tijger noch slang kunnen u volgen, uit de hoogte bespot gij deze tyrannen van de lagere woudstreken, en gij had naauw een vijand te vreezen, indien niet de mensch u dikwerf vervolgde, hetzij om u tot spijze te gebruiken, om zijne wetenschappelijke verzamelingen te verrijken of ook wel uit moordlust alleen. Maar dikwerf hebt gij het hart van den gruwzaamsten jager geroerd als hij het menschelijke in uw wezen zag, als gij den doodstrijd streedt en gij, de eene hand op de wond gedrukt, met de andere uwe tranen afwischtet en uw smeekend oog zacht scheen te vragen: ‘waarom mij gedood, mij, die u nimmer leed deed?’ Op eene meesterlijk dichterlijke wijze beschrijft hij op eene andere plaats een storm in het oerwoud. ‘Vreeselijk is het als er een orkaan in het woud loeit. Een wild en dof gesuis in de bovenste luchtlagen even als of de wilde jager met zijn ganschen spookachtigen jagtstoet voorbijtrok, gaat de naderende uitbarsting vooraf, terwijl de onderste luchtlagen nog in rust zijn. Het ruischen en suizen daalt al lager en lager. Reeds slaan de bovenste takken der magtige reuzen tegen elkander; sissende bliksemstralen breken de duisternis af; door honderdvoudige echo's teruggekaatst, rolt de donder door het sidderend geboomte, door den huilenden storm ontworteld storten duizendjarige boomen hevig krakend ter aarde en knakken in hun val de rondom staande stammen als zwakke stroohalmen doormidden of rukken ze met wortel en al uit den grond, zooals een koning valt en met hem allen die hem omgeven. Huiveringwekkend begeleidt het angstgeschrei de verschrikte dieren, die wilde stemmen van de in oproer gekomen elementen en van het krakende woud.’

Zie! zoo zouden wij nog een aantal voorbeelden kunnen aanhalen van de meesterlijke wijze waarop de groote Hartwig het dieren- en plantenrijk schetst. Hoe eentoonig en vervelend sommige leer- of handboeken over de natuurlijke geschiedenis ook zijn, Hartwig leert ons, dat de meest dorre beschrijving

[p. 77]

zich aangenaam laat lezen, wanneer men even als hij weet te schilderen. Met onuitsprekelijk genoegen hebben wij dan ook de ons van tijd tot tijd toegezondene afleveringen gelezen en herlezen en sommige interessante fragmenten aan anderen medegedeeld. Weinige in populairen stijl geschreven werken brengen dan ook zulk een aangenamen indruk bij het lezen te weeg als de werken van Hartwig en wij achten den uitgever gelukkig, die zulke voortbrengselen van een natuurkundige als Hartwig, het belangstellend publiek kan aanbieden. Dat onze Arnhemsche uitgever hierop gerekend heeft, blijkt uit den goedkoopen prijs van ƒ 3.60 voor bijna 600 bladz. druks, waarvoor men een hoogst nuttig werk ontvangt op deugdzaam papier gedrukt en een duidelijke heldere letter. Op de vertaling zelve hebben wij nagenoeg geene aanmerkingen; de vertaler heeft zich met eere van zijn werk gekweten en hier en daar eene enkele niet onbelangrijke noot ter opheldering bijgevoegd, waartoe hij vooral geregtigd was die zelf vele indrukken gevoeld had die de schrijver in zijn werk mededeeld. Vooral ook heeft de vertaler velen aan zich verpligt door waar dit te pas kwam de vreemde maten, munten enz. naauwkeurig in Nederlandsche te herleiden. In één woord het geheele werk verdient den hoogsten lof.

Jesse.