Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1864

De hoogste beschaving, weldadigheid en godsdienst. Christelijke studiën. Door Dr. B. Doorenbos, predikant te Peins en Zweins. Te Leeuwarden, bij H. Kuipers, 1863. Prijs ƒ 1.70.

Zie hier wederom een van de tallooze schriften, tot hetzelfde genre behoorende, welker uitgave totaal overbodig mag heeten. Het zijn eenige verhandelingen, door Dr. Doorenbos nu en dan gehouden, welke ons nu in een bundel worden aangeboden. Niet gaarne zouden wij het in iemand misprijzen, dat hij, wanneer hem daartoe in zijne woonplaats of elders de gelegenheid wordt gegeven, zijne stem doet hooren over zaken, waarin de mensch het hoogste belang behoort te stellen. Integendeel, wij vinden dat lofwaardig, vooral in den prediker des evangelies, wien vooral de hoogste belangen zijner medemenschen naauw aan 't hart moeten liggen.

Meestal bevindt hij zich tegenover een publiek, dat weinig leest over zulke onderwerpen, en komt het er meer op aan, dat hij wat goeds, dan dat hij wat nieuws zegge. Een streng oordeel over zijn werk, op die wijze volbragt, is ongepast. Is het wenschelijk en noodig, dat zijne toespraken blijken te zijn de vrucht van wetenschappelijke studie en naauwgezet nadenken, dat zij zoo populair mogelijk van vorm zijn - gij moogt hem niet verwijten, dat hij niet veel anders te borde brengt, dan zeer veel anderen reeds vóór hem gedaan hebben.

[p. 68]

Iets anders is het, wanneer men aan dergelijke geestesvruchten een uitgebreider bestemming geven wil, wanneer men zulke toespraken laat drukken en in den handel brengt. Dan heeft men geen aanspraak op toegevendheid meer, en roept als het ware het oordeel des publieks over zijn werk in. En als men dan niet iets nieuws gezegd, of iets ouds in een buitengewonen vorm voorgesteld heeft - dan wordt daar zonder deernis gevraagd: wat doet dit boek in de wereld, waartoe hebt gij het uitgegeven? Vindt gij het zelf bijzonder mooi? Wij vinden er niets merkwaardigs in. Hadt gij andere beweegredenen tot de uitgave? Ons oordeel verandert niet, al hadt gij uw boek niet alleen om 't honorarium, maar ook ten bate van schipbreukelingen laten drukken. Wij zijn geen jezuïeten; het doel heiligt bij ons de middelen niet.

Is het ongepast, onwelvoegelijk, onverantwoordelijk, als wij den heer Doorenbos uitnoodigen, de voorafgaande regels op zich zelven toe te passen? - Gij oordeelt misschien, dat het bar is, lezer, vooral als gij merkt, dat zulk een ongunstige aankondiging niet door proeven uit het veroordeelde boek gestaafd wordt. - Laat ons u zeggen, dat wij moeijelijk in dit geval van iets anders konden verslag geven, dan van de totaal-conpressie welke het boek op ons maakte. Van een werk, dat 170 bladzijden groot is, is het onmogelijk met aanhalingen te bewijzen, dat er niets nieuws of opmerkenswaardigs in te vinden is. Zegt gij, dat het onaangenaam moet zijn voor een referent zoo ongunstig en op deze wijze te oordeelen - wij stemmen het u van ganscher harte toe. Waar men kan prijzen, is de taak van den verslaggever benijdenswaardiger. Minder ongenaam is zij ook, waar gelegenheid gevonden wordt, en het de moeite waard is, degelijke, met proeven gestaafde kritiek te leveren. Maar waar zou het heen, als dit van ons gevergd werd ten opzigte van al de weinige beduidende geschriften, welke in 't genre van het boek des heeren Doorenbos schier dadelijks het licht zien?

Wij nemen daarom de vrijheid, ons hiermede van onze tegenwoordige taak af te maken. Niets merkwaardigs, niets nieuws hebben wij gevonden in deze voorlezingen. Het gaf ons niets te leeren, terwijl de dorre en drooge vorm - iets naar de lamp riekends - het bijna onmogelijk maakte, dat wij er door gesticht werden. De titel doet zien, dat een en

[p. 69]

ander niet te wijten is, aan de weinige belangrijkheid der onderwerpen, welke de auteur zich koos.

Tusschen de verschillende verhandelingen over die onderwerpen bestaat - zegt de schrijver in zijne voorrede - het naauwste verband. De lezer oordeelde, of dat verband wel zoo bijzonder naauw is, bij het lezen van het volgende resumé, dat de heer Doorenbos in zijn slotwoord geeft: ‘de geestelijke mensch is het, welke volgens het eerste stuk te veel uit het oog wordt verloren bij de heerschende beschaving, terwijl zij (?) zoo beschaving goed zal zijn, er in de eerste plaats het voorwerp van moet wezen, en de heerschappij moet ontvangen over alle uiterlijke beschaving. - In het tweede stuk, over de christelijke weldadigheid, komt hij voor in zijn waar leven, bedoelen, werken en voortreffelijkheid ten opzigte van de menschheid. - In het derde stuk, over de hoogste godsdienst voor den mensch, wordt door een verdicht verhaal voorgesteld, hoe hij trapsgewijze tot bewustheid konde komen. Daarna wordt aangetoond, hoezeer hij tot bewustzijn gekomen, zich geheel moet aansluiten aan Christus, en eindelijk, hoe hij in de christelijke godsdienst de (?) hoogste vrede en zaligheid vindt.’