Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1864

Aemstel's Oudheid of Gedenkwaardigheden van Amsterdam, door Dr. P. Scheltema, Archivaris der Hoofdstad en van Noord-Holland. Met eene ptaat. Vde Deel. Amsterdam, bij J.H. Scheltema, 1863. 248 bladz. in gr. 8vo. Prijs ƒ 2.90.

De ijverige en kundige Archivaris Dr. P. Scheltema gaat rusteloos voort met aan het publiek de gedenkwaardigheden van Amsterdam mede te deelen. Aan velen zal die arbeid welkom zijn. Dit Vde Deel bevat zeventien stukken of opstellen.

Het eerste handelt over Kornelis van Haemrode en zijne beschrijving van Amsterdam, gevolgd door een onderzoek naar de plaats, waar het slot der heeren van Amstel gestaan heeft. Van Haemrode leefde in de laatste helft der XVIde eeuw. Van zijne korte beschrijving van Amsterdam wordt o.a. door Wagenaar melding gemaakt in zijne voorrede voor Amsterdam, bl. XVI der uitgave in 8vo. In die beschrijving wordt gezegd, dat ‘Engelbert heer van Amstelland een slot heeft gebouwd aan den oever van den Amstel, nagenoeg op dezelfde plaats en regt tegenover het gebouw, dat het huis van Spanje heet, waar nu het huis Hinlopen staat.’ Deze woorden gaven den heer Scheltema aanleiding tot een breedvoerig onderzoek naar de plaats waar gezegd slot zou hebben gestaan. Hij komt tot het besluit om te stellen, dat zij het naast aan de waarheid zijn, die vermeenen, dat voorn. slot heeft gelegen aan den Nieuwendijk

[p. 53]

in den omtrek van de Dirk van Hasselt-steeg; een gevoelen, door Wagenaar mede omhelst, in zijne Amsterdam, Iste Deel, bl. 14 en vlg. van de uitgave in 8vo.

In de tweede plaats levert de heer Scheltema de door hem in het IVde deel ons toegezegde Geschiedenis van ‘het Cellebroeders-klooster te Amsterdam,’ gelegen in de Nes aldaar en dat tot den jare 1584 heeft bestaan.

Eene kleine ‘bijdrage tot het leven van Ferdinand Bol,’ de beroemde leerling van Rembrand, volgt in de derde plaats. Het leven van Bol heeft ons de schrijver in het IIIde deel geleverd.

Het vierde stuk is getiteld: ‘De omgang der Leprozen door Amsterdam op koppermaandag,’ en geschreven naar aanleiding van eene schilderij, thans op het stads-archief berustende. Eene naauwkeurige afteekening in kleuren van die schilderij is, als plaat, aan dit deel toegevoegd en verstrekt het tot sieraad. Beschrijving en afteekening zijn belangrijk en strekken om ons een blik te doen werpen op Amsterdam en de zeden en gebruiken aldaar in het begin der XVIIde eeuw.

Een hoogst belangrijk iets over den beroemden schilder Meindert Hobbema levert het vijfde stuk. Uit dat stuk blijkt dat Hobbema in 1638 te Amsterdam werd geboren, en dus de plaats zijner geboorte, tot dusverre zoo verschillend opgegeven, wordt bepaald. Dit iets is een vernieuwd bewijs voor de belangrijkheid der openbare registers.

Het zesde stuk bevat de ‘Namen der schilders, die in de eerste helft der achttiende eeuw te Amsterdam poorters zijn geweest.’ Het getal is meer dan 470. Men bedenke echter, dat te Amsterdam onder de benaming schilders ook worden begrepen, zij die elders veelal verwers worden genoemd. Het stuk is een vervolg op de in het IVde deel voorkomende naamlijst.

‘Een zonderling grafschrift’ dient op blz. 84, in de zevende plaats tot bladvulling.

Hierop volgt blz. 87-157, in de achtste plaats, de door den heer Scheltema in het IVde deel beloofde ‘Brieven van Nicolaas Witsen, aan Burgemeesteren van Amsterdam uit Londen geschreven, na de verheffing van Willem III tot koning van Engeland.’ Die brieven, geschreven van 28 May/7 Junij 1689 tot 11/21 Junij van dat jaar, behelzen weinige van elders niet bekende wetens-

[p. 54]

waardige bijzonderheden en strekken niet om ons Witsen als een ferm staatsman of groot diplomaat te doen kennen. De aanteekeningen van den heer Scheltema (bl. 158-166) op die brieven, zijn naar ons inzien belangrijker dan de brieven zelve.

‘De Jan Rooden-poortstoren’ is het onderwerp van het negende opstel. Het verwondert ons dat de kundige schrijver geen melding heeft gemaakt van de lotgevallen van dat gebouw op den merkwaardigen 16den November 1813 (Zie o.a. H. Bosscha, Gesch. der Omwent. I, blz. 127).

Met niet minder genoegen zal de lezer, vooral wanneer bij een Amsterdammer is kennis maken met het tiende stuk, waarin de geschiedenis van ‘het oude doolhof’ wordt geleverd. Met belangstelling zal hij vernemen, dat na de slooping in 1862 van deze voor de jeugd zoo vermakelijke instelling, ten minste eenige voorwerpen zijn bewaard gebleven, en dat o.a. de reus Goliath op het stads-archief is overgebragt.

Vermelding van eenen door ‘Joost Janszoon, Beeldsnijder en Landmeter’ vervaardigden plattegrond van Amsterdam, geeft de heer Scheltema in zijn elfde opstel.

Als eene bijdrage tot het leven van Rembrand van Rijn, strekt, in de twaalfde plaats, een opstel, getiteld: ‘de kinderen van Rembrand.’ Aan het slot wordt door den schrijver gewag gemaakt van de mogelijkheid van het eenmaal terugvinden van nog een deel der buitengewone puiboeken der stad Amsterdam. Wij twijfelen aan die mogelijkheid, en wel om de eenvoudige reden, dat, indien wij ons niet vergissen, na den jare 1636, geene buitengewone puiboeken meer zijn gehouden, maar de huwelijken van de elders wonenden na dat jaar in de gewone registers zijn opgeteekend.

Toen burgemeester Nicolaas Tulp in het jaar 1672 vijftig jaren lid van den Raad was geweest, onthaalde hij, op den 28sten Februarij van dat jaar, de vroedschap op eenen maaltijd. De beschrijving van dat feest, door een dischgenoot, en van de bij die gelegenheid vervaardigde medaille, maakt het onderwerp van het dertiende opstel uit. Wij worden daarbij geplaatst aan een feestdisch der aanzienlijken van de XVIIde eeuw. ‘De maeltijt,’ dit teekenen wij ter navolging aan, ‘wierd ordentelijck bedient door weynich mannen, die ijder sijn besteck had, ende eenigen, om te langen ende reicken, nemende ijder sijn werck in stilte waer.’

‘Jean de Labedie te Amsterdam in de jaren 1669 en 1670,’

[p. 55]

is het opschrift van het veertiende opstel. Die de lotgevallen van dien vriend van Anna Maria Schuurman te Amsterdam wil kennen, leze deze bijdrage, die ons onbekende bijzonderheden omtrent Labadie mededeelt.

Iets over den aan elk Amsterdammer bekenden ‘onvolmaakten toren’ van de nieuwe kerk, levert ons het vijftiende stuk.

Hierop volgt in de zestiende plaats een ‘beknopt dagverhaal der heugelijke inkomst van hunne Doorluchtige en koninklijke Hoogheden den Prins van Oranje en zijne Gemalin in Amsterdam, op Maandag den 30sten van Bloeimaand 1768.’

Even als de beide vorige deelen wordt dit deel, in de zeventiende plaats, besloten door de mededeeling van ‘eenige opmerkelijke posten uit de oude Thesauriersrekeningen van Amsterdam,’ en wel nu van de jaren 1560-1570. Wij treffen hier o.a. aan:

‘1561. Die Rethorizijns dezer stede tot vervullinge ende subsidie der costen, die zij doen zullen tot Rotterdamme, daer alle die Camers van de Retrorijckers van Hollant vergaderen ende spelen zullen om sprys, bij de Camer van Rotrodam opgehangen, ende op sonnendach toecoemende hoerluijder entré doen zullen.................VI.’

‘1562. Florijs de Weent, waert in 't poertgen, ter saecke van een groote brouwschuijt, bij de burgemeesters deser stede van hem doen coopen voer de brouwers deser stede, omme haer brouwater daermede te haelen vijt de Haerlemmer-meer ende te brengen aen den Overthoem........XV.’

‘1566. Jan Cornelisz., glaesemaecker, over die betaelinge van glaesen, bij hem ten bevele van de burgemeesteren gerepareert in Dirck Jacobsz. Schaepen huys, ter cause, dat mijnheer de Prins van Orangnen aldaer gelogeert hadde geweest in 't voerleden jaer anno XVcLXV...........XVI. IX.’

De Prins van Oranje zou alzoo ook in 1565 Amsterdam hebben bezocht. Bekend is het, dat hij er zich in December 1566 bevond. (Wagenaar, Amsterd. IIde D., VIIde Boek, op het jaar 1566. IIIde stuk, bl. 205 der uitgave in 8vo.)

Dirck Jacobsz. Schaepen, bij wien de Prins volgens bovenst. aanteekening, zijn intrek nam, was vermoedelijk dezelfde als Dirk Schaep Jacobsz., die in 1561 schepen te Amsterdam werd. Het aandeel hetgeen de leden der familie Schaep aan de gebeurtenissen van die dagen heeft gehad, was wel een bepaald onderzoek en afzonderlijke vermelding waardig.

[p. 56]

‘1570. Marten Blocklant, pensionaris deser stede, over gelijcke somme, bij hem betaelt den doctoer ende chirurgijns over hoerluijder verdiende loen van 't cureren van zijn gebroecken been, bij hem gebroecken in deser stede affaire en de andere noetelijcke onkosten, bij hem gedaen binnen zijnen huijse..............XII. X’

De vermelde Pensionaris komt bij Wagenaar voor onder den naam van Mr. Marten Blockland van Montfoort en bekleedde gezegd ambt sedert 1564.

Men ziet, dit deel schaft ons weer veel en veelerlei. Wij zijn er den heer Scheltema dank voor schuldig. Mogt een ruim debiet hem aansporen om nog meer te leveren. Het reeds geleverde heeft eene blijvende waarde. Het werk is vooral onmisbaar in de bibliotheek van een Amsterdammer.

a.

w.j.c.v.h.