Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1864

[p. 33]

Boekbeschouwing.

De maatschappelijke toestand van het Heidensche Rome en zijne hervorming door het Christendom. Naar het fransch van Dr. C. Schmidt, Hoogleeraar te Straatsburg, door H. Roodhuijzen Jr., Theol. Dr. en Predikant te Briels-Nieuwland. Te Amsterdem, bij J.C. Loman Jr., 1862. De Heidensche burgermaatschappij, 163 blz. gr. 8vo. Prijs ƒ 1.50.

Het moge oppervlakkig zonderling schijnen, dat wij nu eerst eene aankondiging geven van het bovenstaande werk, dat het jaartal 1862 als jaar van uitgave draagt, en al ligt zou men geneigd zijn, om ons van nalatigheid te beschuldigen. Tot onze verontschuldiging moeten wij voorop zetten, dat wij niet dan in de hoogste noodzakelijkheid eene beschrijvende aankondiging geven van werken, die nog niet in zijn geheel zijn verschenen. Het boek, waarvan wij hierboven den titel afschreven, is slechts het eerste gedeelte van een grootschen en grooten arbeid van den Straatsburger hoogleeraar, die reeds door andere geschriften op het gebied der kerkelijke geschiedenis gunstig bekend is. Wij durven echter nu de aankondiging niet langer uitstellen, ook al ontvingen wij tot heden niet het 2e en 3e gedeelte.

Voor eenige jaren werd door de Fransche akademie eene prijsvraag uitgeschreven, waarin zij verlangde: ‘een onderzoek naar den invloed der christelijke liefdadigheid op de Romeinsche wereld, gedurende de eerste eeuwen onzer jaartelling en eene aanwijzing, hoe zij door hare instellingen, niettegenstaande zij de bestaande regten van eigendom eerbiedigde, krachtens haar godsdienstig beginsel aan de burgerlijke maatschappij allengs een nieuwen geest mededeelde.’ Het was voorzeker geene gemakkelijke taak, om deze prijsvraag te beantwoorden, doch de hoogleeraar Schmidt vatte haar op en mogt ze zoodanig volbrengen, dat hij de bekrooning behaalde. Hij leverde een drievoudig tafereel, in drie boeken. Het eerste behandelde de heidensche maatschappij der Romeinen, tijdens de invoering des christendoms, haar staatkundig despotisme en burger-egoïsme. Het tweede leerde, hoe het opkomende christendom de liefde als beginsel der zamenleving huldigde en het leven en de instellingen der jonge kerk daarmede in overeenstemming waren.

[p. 34]

Het derde eindelijk toonde aan, hoe de oud-Romeinsche begrippen en wetten ten aanzien van de burgerlijke maatschappij door den christelijken geest allengs vernieuwd werden, en zij zelve dien ten gevolge eene merkwaardige hervorming onderging.

De Amsterdamsche hoogleeraar Moll, aan wiens voorwoord wij deze schets van het werk ontleenen, voegt er bij: het geheel is als een geschiedkundige aanbevelingsbrief voor het christendom, waarin de schrijver met hooge ingenomenheid zijne op langdurige en breede onderzoekingen gegronde overtuiging uitspreekt, dat de godsdienst des Evangelies eene zedelijke magt is, bestemd om het leven der menschheid in al zijne sfeeren voortdurend te heiligen en te zegenen.

Al wisten wij niets anders van het werk, dan deze vermelding van onzen kerkelijken historicus, - het zou, dunkt ons voldoende zijn, om tot aanbeveling te strekken.

Het voor ons liggende gedeelte bevat het eerste der drie hier boven geschetste boeken. In vijf hoofdstukken wordt ons de heidensche burgermaatschappij beschreven, en wel: I. Grondbeginsel en doel van de maatschappelijke zedeleer der oudheid; II. Het huisgezin; III. De arbeidende klasse; IV. Gevolgtrekkingen en uitzonderingen; en V. Verband tusschen de zedeleer der oudheid en het heidendom. Schoon en helder worden ons deze deelen uit elkander gezet, terwijl wij eindelijk in het besluit gewezen worden op de aanstaande komst van ‘een nieuwen meester,’ die der maatschappij moest herscheppen, het individueel geweten tot een nieuw leven brengen.

Wij verlangen zeer dien nieuwen hervormer (Christus) te leeren kennen, zoo als Schmidt hem ons beschrijft, en stellen tot zoo lang onze meer grondige beoordeeling uit.