Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1861

Eenvoudige verklaring van de hoofdzaken in het Christendom, of der Christelijke Waarheid, beoordeeld voor de vierschaar van het gezond verstand. Eene bijdrage tot vereffening van den strijd onzer dagen, door P. Jalaguier, hoogleeraar bij de faculteit der Protest. Godgeleerdheid te Montauban. Uit het Fransch met aanteekeningen, Inleiding en Naschrift, door Dr. E.B. Swalue, Predikant bij de Hervormde Gemeente te Amsterdam. (Te) Amsterdam, (bij) G. Portielje & Zoon, 1859. Prijs ƒ 1,70.

In meer dan één opzigt mag men na dezen langen titel gelezen te hebben dit boeksken dun noemen. Dat het zóó lang op eene aankondiging in ons tijdschrift heeft moeten wachten doet het vermoeden niet ontstaan, dat dit gebeurd zou zijn van wege de hooge belangrijkheid van het werk.

[p. 544]

Het was onder de boeken van een medewerker in de Vaderl. Letteroef. weggeraakt, die het zonder recensie aan de redactie terugstuurde. Zoo kwam het in onze handen, en daar het boek hier te lande waarschijnlijk reeds vergeten is, en wij het niet der moeite waardig rekenen het onzen landgenooten weder in de herinnering te brengen, vergenoegen wij ons met de Eenvoudige Verklaring van prof. Jalaguier in weinig woorden aan te kondigen.

Wij protesteren tegen den titel, welke in de beide eerste woorden onwaarheid bevat. Moet eenvoudig ten minste hier beteekenen geschikt voor eenvoudigen, dan oordeele ieder onpartijdig lezer, of wij niet in ons regt zijn, zoo wij aan dit boek deze eigenschap ontzeggen. En evenzeer achten wij het zonder twijfel, dat het werk van den Montaubanschen hoogleeraar voor niemand eene verklaring van de hoofdzaken in het Christendom zijn zal. Zeer zeker werkt het miserabel Hollandsch, waarin de heer Swalue het oorspronkelijke overgegoten heeft, er toe mede om het boek totaal onbruikbaar te maken. Maar toch ook buitendien toont de schrijver, dat hij over het algemeen doet, waartoe hij zich pag. 52 schijnt geregtigd te achten, dat hij zich niet rigt naar het oordeel der redekunde, tegenover welke hij NB. het gezond verstand stelt. Daardoor alleen reeds kan dit boek niets hoegenaamd bijdragen tot vereffening van den strijd onzer dagen. Zij die dit willen doen moeten den weg der logica inslaan, of verrigten noodzakelijk ijdel werk en debiteren dwaasheden. Een paar aanhalingen mogen dit ten opzigte van Jalaguier's werk staven.

Pag. 86 beweert de schrijver, dat er bovennatuurlijke kracht bij de apostelen is noodig geweest, om hen na de kruissiging huns meesters het evangelie te doen verkondigen. Veronderstelt nu eens, dat men het den velen moet toestemmen, die het volstrekt onverklaarbaar vinden, hoe zij dat hebben kunnen doen. Stemt des noods toe, dat dit niet zonder wonder kon geschieden. Maar, lezers wat dunkt u dan van het gezond verstand des Franschen professors, die beweert: ‘met de wonderdadige geschiedenis is alles begrijpelijk; want alles is, om zoo te zeggen, natuurlijk?’

Op de volgende bladzijde zegt hij betreffende de wonderen: ‘zoodra het zeker is dat men daaraan heeft geloofd, is het

[p. 545]

daardoor zelfs zeker dat zij waar zijn. Elders kunnen het geloof aan de wonderen en hunne werkelijkheid twee verschillende dingen zijn, en zijn dit werkelijk dikwijls; hier is alles één, omdat de natuur der dingen de vooronderstelling der dwaling niet toelaat.’

Pag. 88 - om bij een hoofdstuk te blijven dat zaken aanroert, in den strijd onzer dagen van het grootste belang - vinden wij deze redenering, zoo zij dezen naam dragen mag: ‘de opstanding en de hemelvaart van den Heer maken een integrerend deel uit van de Christelijke leerstelling(?) en zedeleer(?); alle evangelische rigtingen(?) en verwachtingen hangen van deze beide daadzaken(??) af; het Christendom hangt er geheel van af; het kan haar geen oogenblik ontberen. Zoo gij ze aan het Christendom ontneemt, ontneemt gij ook dit aan de wereld, want het bestaat slechts met haar en door haar. En zijn eenmaal deze feiten erkend, dan vloeit het overige als van zelve(?) daaruit voort. Van het standpunt waarop wij ons plaatsen, heeft het wonderbaarlijke van het leven van Jezus Christus en van de apostolische eeuw niets meer, dat verwondering kan baren; men zou zich veeleer verwonderen, als het niet bestond. Men moet dus, herhalen wij het, het evangelie vernietigen, om de wonderen te vernietigen enz. enz.’

Het vermoeit ons, lezers, zooveel van dezen humbug af te schrijven. Is het niet, of ge op eene kermis iemand hoort schreeuwen: ‘burgers en buitenlui, het ei dat ik hier in mijne hand heb is vierkant; je kunt het wel niet zien, en meent dat het rond is, maar alle eijeren moeten vierkant zijn, anders zijn het geene eijeren, ergo en derhalve, als je maar blieft te redeneren, dan moet je een van beiden toegeven, óf dat er geene eijeren in de wereld zijn, of dat dit ei vierkant is?’ - Redeneringen als wij hier van Prof. Jalaguiër overschreven doen ons denken aan menschen die de uiterste grenzen van domme naïveteit hebben bereikt, of aan menschen die er op uit zijn om de lui zand in de oogen te strooijen.

Wij raden allen die belang stellen in den strijd onzer dagen, dit boek niet te koopen, omdat het aan niemand eenige verklaring geven, en sommigen welligt in de war brengen kan.

Onze korte aankondiging mogen wij niet besluiten zonder

[p. 546]

door eenige voorbeelden ons oordeel over het Hollandsch van den Amsterdamschen predikant Dr. E.B. Swalue te hebben gestaafd. Daartoe diene het volgend uittreksel van het zondenlijstjen, dat wij al lezende opmaakten:

Pag. 11. ‘Dit nu is eene openbare fout van redenering;’

Ibid. ‘Voordat zij (grondbegrippen) overgegeven worden aan de zorgvuldige omwerking, die het redekunstig nadenken hun doet ondergaan.’

Pag. 12. ‘Het is daarentegen van zeer groot belang, dat zij (begrippen) uit zich zelven zich vestigen en gezag inboezemen.’

Pag. 14 ‘regelende denkbeelden.’

Pag. 23 ‘overeenstemmingen (harmonies) van het heelal.’

Pag. 90 ‘onder de denkbeelden - - - - is er geen schoonschijnender - - - -’

Pag. 91 ‘ongetwijfeld bevat een wonder niet de onmiddelijke klaarheid van de leer, waarvoor het wordt verrigt.’

Pag. 100 ‘wonderen uitmonsteren in de dogmatiek.’

Pag. 131 ‘aangeboren aanleg onzer ziel.’

Pag. 132 ‘men komt redekunstig tot het illuminismus.’

Pag. 136 ‘weder hergeven.’

Pag. 138 ‘onderwerpt de veranderlijke uitkomsten der stelselmatige rede aan het oordeel der verstanden, die’ enz.

Pag. 139. ‘Welke vreemdsoortige leerstellingen heeft de stelselmatige geest al niet.’

Nagenoeg op elke bladzijde leest men meer dan eens het onhollandsche woord ‘daadzaken,’ en overvloedig treft men aan: ‘daadwerkelijk,’ ‘klaarblijkelijkheid,’ ‘daarstellen,’ ‘werkdadig’ enz. enz.

D.